Þjóðviljinn - 17.12.1983, Síða 10

10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 17.-18. desember 1983
Loftur Guttormsson:
íslandssaga í grunnskóla
Athugasemdir við dagblaðsumræðu
Fyrri hluti:
Kennarar og aðrir þeir sem
sinna skólamálum hafa löngum
haft ástæðu til að kvarta undan
tómlæti stjórnmálamanna og
raunar einnig almennings um
þennan málaflokk. Nú bersvo
við að tómlætið hefur vikið
undanfarnar vikur fyrir ákafri
umræðu. í víðlesnustu blöðum
landsins og í ríkisútvarpinu
hafa stjórnmálamenn og ýmsir
aðrir látið í Ijós álit sitt á veiga-
miklum þáttum skólamála,
einkum kennslu ígrunnskóla.
Athygli hefurbeinstsérstak-
lega að einni kennslugrein, þ.e.
samfélagsfræði og hlut sögu-
kennslu í henni. Er margt í
þessum málflutningi sem gefur
ærið tilefni til athugasemda.
Upphaf gagnrýni
UppHaf umræðunnar má rekja
til samantektar blaðamanns, Guð-
mundar Magnússonar, er birtist í
Morgunblaðinu 13. nóv. s.l. Ann-
ars vegar birti blaðamaður viðtal
við Erlu Kristjánsdóttur námstjóra
í samfélagsfræði við Skólarann-
sóknadeild menntamálaráðuneyt-
isins; hins vegar fjallaði hann sjálf-
ur um samfélagsfræði sem kennslu-
grein og þátt í slandssöguefnis í
henni. Greinina nefndi hann fs-
landssagan umrituð. Það verður að
segjast að umfjöllun Guðmundar
um þennan þátt einkenndist af
hlutdrægni til framdráttar þeirri
skoðun að í samfélagsfræði væri
hlutur íslandssögu fyrir borð bor-
inn, og sögukennslu væru þar sett
markmið sem vafasamt væri hvort
myndu auka „skilning nemenda á
sögunni, eins og ætlast er til, eða
gera þá háskalega fáfróða um sögu
þjóðarinnar“. Leyndi sér ekki sú
skoðun höfundar að hið síðar-
nefnda yrði í reynd uppi á teningn-
um.
Þar sem margir þeirra sem kveð-
ið hafa sér hljóðs um þetta efni
hafa vísað til samantektar Guð-
mundar Magnússonar eins og um
væri að ræða áreiðanlega heimild
um stöðu íslandssögukennslu í
grunnskólum, er óhjákvæmilegt að
víkja nánar að efnistökum og túlk-
un höfundar. Beinist þá athygli
eðlilega að því hvernig höf. túlkaði
fyrir lesendum ákvæði námskrár í
samfélagsfræði um æskileg við-
fangsefni úr íslandssögu. í þessu
sambandi ber að hafa í huga að
námskráin var gefin úí 1977 og er
nú í endurskoðun. En þar sem hún
er enn í gildi og hefur markað
námsefnisgerð á þessu sviði farveg
á undanförnum árum, er sjálfsagt
mál að miðá greinargerð fyrir hlut
íslandssöguefnis við ákvæði henn-
ar. Má þá einu gilda þótt þessi
ákvæði hafi ekki komist til fram-
kvæmda nema að hluta; slíkt
breytir engu um sjálf stefnumið
námskrárinnar. Vilji menn sakast
við einhvern um óeðlilegan drátt á
framkvæmdum, liggur beinast við
að gera fjárveitingarvaldið ábyrgt
fremur en þá sem hafa unnið að
námsefnisgerðinni á vegum
menntamálaráðuneytisins.
Nú er vitanlegt ekkert við það að
athuga þótt menn sjái ástæðu til að
efast um réttmæti þeirrar stefnu
sem mörkuð var til námsefnis og
kennslu með setningu námskrár í
samfélagsfræði og geri því skóna að
þessi stefna muni ekki skila tilætl-
uðum árangri. Það gildir víst um
flestalla nýbreytni í skólastarfi að í
upphafi vegar verður sjqldnast sagt
fyrir með vissu um endalokin. En
jafn-sjálfsagt er að ætlast til þess af
þeim sem gagnrýna markaða
stefnu að þeir geri heiðarlega grein
fyrir forsendum hennar og megin-
inntaki svo að almenningi gefist
kostur á að vega og meta hversu
réttmæt gagnrýnin sé.
Villandi umfjöHun
Þessari sjálfsögðu kröfu svaraði
Guðmundur Magnússon ekki sem
skyldi í áðurnefndi umfjöllun.
Hann hagræddi lýsingu á þætti ís-
landssögu í samfélagsfræði á þann
veg að lesendur fengu óhjákvæmi-
lega villandi hugmynd um hvernig
honum væri háttað.
í fyrsta lagi gætti Guðmundur
þess ekki sem skyldi að námsefni í
samfélagsfræði er að verulegu leyti
samþætt, þ.e. felur í sér viðfang-
sefni sem gera ráð fyrir að þau séu
athuguð frá sjónarhorni tveggja
eða fleiri fræðigreina (t.d. landa-
fræði og sagnfræði, mannfræði og
sagnfræði o.s.frv.). Þegar svo er í
pottinn búið segir sig sjálft að við
úttekt á umfangi einstakra greina-
bundinna þátta í námsefninu
skekkist niðurstaðan verulega ef
aðeins eru taldar þær námseiningar
sem bera ótvírætt kennimark einn-
ar fræðigreinar. Þannig féll brot úr
talningu Guðmundar á íslands-
söguefni, sem þegar hefur verið
gefið út, námseining sem er að
hluta sögulegs eðlis. Hún nefnist
Island - við ströndina og er ætluð
fyrir þriðja námsár.
í öðru lagi skekktist lýsing Guð-
mundar mjög við það að hann að-
greindi ekki skýrt námsefni, sem
þegar hefur komið út, og hitt sem
bíður samninga og útgáfu skv.
námskránni. Höf. bar námskrána
ranglega fyrir því að „í neðri bekkj-
um grunnskóla (7-12 ára börn)
verði [ekki] fjallað um aðra þætti
íslandssögu en landnámið og
þjóðfélag og lífskjör landnáms-
manna“. Þessi fullyrðing stangast
berlega á við það sem stendur í Að-
alnámskrá grunnskóla - samfélags-
fræði bls. 47 og 51. Þar er gert ráð
fyrir sérstakri námseiningu á fjórða
námsári um heiðni, kristni og þjóð-
veldið. Þessi námseining er aðeins
til í drögum eins og ýmsar aðrar er
námskráin boðar. Hún er hugsuð
sem beint framhald einingarinnar
um landnám íslands.
Greinargerð Guðmundar fyrir
námsefni því sem áformað er skv.
námskránni að gefa út fyrir þrjú
síðustu námsár grunnskóla er þó
enn gloppóttari. Við hliðina á
áberandi rammagrein þar sem
sagði að námsefnið nái „yfir 120 ár
af 1100 ára íslandssögu", fór lítið
fyrir þeim upplýsingum sem höf.
birti aftar í greininni að „í bígerð sé
að semja margvíslegt efni um ís-
landssögu síðustu alda fyrir sjö-
unda námsár grunnskólans...“.
Við þetta bætist að hann gat þess
að engu, sem kemur þó skýrt fram í
námskránni, að „viðfangsefni úr
almennri sögu tímabilsins u.þ.b.
1750-1920 verða þungamiðja þessa
námsárs [hins áttunda] í tengslum
við skylda þætti úr sögu íslands"
(bls. 61). Hann sá ekki heldur á-
stæðu til að hafa það eftir nám-
skránni að á níunda námsári er nú-
tíðarsaga og -stjórnmál í þunga-
miðjú, þ.á.m. „skipulag og vanda-
mál íslensks þjóðfélags á okkar
dögum; staða Islands í efnahags-
og stjórnmálakerfi heimsins...“
(bls. 62). í stað þess að birta þessar
upplýsingar og draga ályktanir
samkvæmt þeim setti höf. fram
sem niðurstöðu sína að nemendur
„muni fá fræðslu um fáa, afmark-
aða þætti úr sögu landsins." Hverj-
um sem hefur fyrir því að glugga í
námskrá í samfélagsfræði eða
greinargerð Erlu Kristjánsdóttur
námstjóra (birtist í Morgunblaðinu
24. nóv. sl.) verður ljóst að þessi
staðhæfing er röng. I námskránni
segir líka berum orðum, þar sem
fjallað er um þátt sögulegs efnis, að
„saga og lífskilyrði manna á íslandi
eru hornsteinar samfélagsfræði-
náms hér á landi“. Ber vott um
furðumikið virðingarleysi gagnvart
textanum að halda því fram að ís-
landssöguefnið takmarkist við „fáa
afmarkaða þætti“.
Nemandinn vill gleymast
í þriðja lagi er það aðfinnsluvert
við umfjöllun Guðmundar að um
leið og hann véfengdi réttmæti
þeirrar nýbreytni sem samfélags-
fræði markar, leiddi hann hjá sér
rökin sem námskráin tilgreinir fyrir
breyttum náms- og kennsluhátt-
um. Hann lagði réttilega áherslu á
að samfélagsfræðin kveði á um það
sem hann kallaði „öðruvísi íslands-
sögu“ (millifyrirsögn); en sjálfur
mælti hann leynt eða ljóst fyrir
hefðbundinni sögukennslu, „yfir-
litsþekkingu á öllum öldum þjóð-
arsögunnar“, án þess að taka tillit
til þeirra þroskasálfræðinga- og
kennslufræðilegu forsendna sem
tileinkun sögulegar þekkingar er
háð þegar í hlut eiga nemendur á
barnsaldri. Þetta er þó Iykilatriði
þegar leggja á mat á val sögulegra
viðfangsefna, hvort sem er í samfé-
lagsfræði eða utan; verður vikið
nánar að því síðar. Guðmundur
lagði málið fyrir lesendur eins og
spurningin um hefð eða nýbreytni
snúist um inntakið eitt, hvað eigi
að kenna í sögu. Varðandi sjálfar
íslensk bókamenning er verómæti
DRAUMA
BOKIN
eftir dr. Matthías Jónasson,
sálfræöileg túlkun sem rekur og skýrir drauma.
Skyggnst er inn í vitsmuna- og tilfinningalíf dreymandans
og metin áhrif þeirrar geðrænu reynslu
sem hann verður fyrir.
MATTHÍÁSIÓNASSON
MENNINGARSJODUK
SKÁLHOLTSSTlG 7— REYKJAVlK - SlMI 13652