Þjóðviljinn - 30.05.1984, Blaðsíða 6

6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN. Mlðvikudagur 30. maí 1984
Ástandið við Persaflóa:
Veldi olíufurst-
anna gæti hrunið
Enn er allt í óvissu um fram-
vindu Persaflóastríðsins:
Bandaríkin eru reiðubúin að
skerast i leikinn ef olíuríkin sem
þeim eru hliðholl komast í
beinan háska, en þessi sömu
olíuríki eru mjög hikandi við að
fá bandarískan her á vettvang
og hugsa þá með skelfingu til
reynslunnar frá Líbanon.
Herská blöð
Blöð í Persaflóaríkjunum eru
mjög herská í skrifum sínum. Al-
Djúmkhúma í Bagdad hefur heitið
því, að fleiri og öflugri árásir verði
gerðar á olíuskip sem flytja fyrir
Iran „til þess að þvinga íran inn í
horn þaðan sem engin leið er nema
til friðar“. Kajhan í Teheran hefur
ráðist harkalega á Kuwait og Saudi
Arabíu fyrir að taka beinan þátt í
styrjöldinni. Blaðið segir, að íran
eigi sér „pólitísk spil“ innan þeirra
og er þá átt við það að í þeim báð-
um er verulegur hluti íbúanna til-
heyrandi Sjíítaarmi múhameðstrú-
ar - en ajatoilarnir í íran eru ein-
mitt sjíítar. Auk þess, segir hið ír-
anska blað, eru þessi ríki veik fyrir
hemaðarlega og þyrfti „okkar her“
ekki nema nokkra daga til að sanna
það.
Blöð f Kuwait og Saudi Arabíu
hafa svo að sínu leyti hátt um það
að þau ætli mjög að efla varnir
sínar á Persaflóaströndinni og
drekkja íranska flughemum hve-
nær sem hann dirfist að trufla ferðir
skipa þar um slóðir.
Erfið klemma
Óneitanlega eru Kuwait og
Saudi Arabía í slæmri klemmu.
Þau tóku þann kost að styðja við
bakið á írak í Persaflóastyrjöldinni
og bökuðu sér þar með reiði klerk-
aveldisins í íran, reiði sem gæti teflt
sjálfri tilvem hinna ríku fursta-
dæma í beinan háska. Og það er
einmitt írak en ekki íran sem hefur
fært stríðið út, og skapað nýjar
hættur. Það var írak sem hóf árásir
á olíuflutningaskip á Persaflóa, og
vom sum þeirra meira að segja í
eigu þeirra eigin bandamanna við
flóann. Því Saddam Hussein for-
seta írak liggur mikið á að fá úrslit í
þeirri styrjöld sem hann hóf fyrir
meira en 40 mánuðum og hefur
orðið einhver mannskæðasta styrj-
öld seinni tíma.
Að vísu gæti svo sýnst sem staða
íraka hefði batnað nokkuð að und-
anfömu. Sovétríkin hafa sent írak
vopn í auknum mæli og írakar hafa
einnig viðurkennt að þeir njóti
góðs af bandarískum AWACS-
njósnaþotum, sem eru reknar frá
Saudi-Arabíu. (Persaflóastríðið
hefur þá sérstöðu að bæði risaveld-
in telja íran versta kostinn). En
hvorugt dugar til úrslita, og ekkert
bendir til þess að Saddam Hussein
geti til lengdar staðist óvin, sem
hefur úr allmiklu meiri mannafla
að tefla og getur þar að auki not-
fært sér trúarhita, sem enn virðist
ekkert lát á, meðan stríðsþreyta er
að verða mjög áberandi í frak.
Bandarísk
íhlutun?
Einhverskonar biðstaða virðist
blasa við þessa daga. frakar halda
því fram að þeir hafi þegar
minnkað olíuviðskipti írans um
helming. Markmiðið er að stöðva
þá alveg, rétt eins og íranir hafa
stöðvað olíuútflutning frá írak um
flóann. Það verður ekki gert nema
með stórárás á Kargeyju, aðalút-
flutningsmiðstöð írans. Þeirri árás
mundu íranir vafalaust svara með
árás á stærstu olíuhöfn í heimi, Ras
Tanura í Saudi Arabíu. Með öðr-
um orðum: fyrr eða síðar gætu allir
olíuflutningar um Persaflóa stöðv-
ast.
Að sönnu eru miklar olíubirgðir
til í heiminum. Það er hægt að auka
framleiðsluna annarsstaðar á
skömmum tima að minnsta kosti
um helming þeirra átta miljón
olíufata sem til þessa hafa farið um
Hormussund á hverjum degi.
Stöðvun olíuútflutnings mundi
ekki í sjálfu sér valda mikilli
kreppu íheiminum. En þessi þróun
gæti kippt fótunum undan olíu-
furstadæmunum eins og þau hafa
verið. Þau hafa stutt Saddam Huss-
ein vegna þess að þau óttast ekkert
meir en heittrúarbyltingu á borð
við þá sem Khomeini hefur staðið
fyrir í íran. En svo gæti farið, að því
lengur sem þau halda Saddam
Flokksþing finnskra kommúnista:
Minnihlutanum út-
hýst úr miðstjórn
Um helgina lauk í Helsinki
úngi finnska kommúnista-
lokksins sem varö mjög sögu-
egt. Meirihlutinn hefur bersýni-
ega ákveöiö aö binda endi á þá
vískiptingu sem hefur veriö viö
ýði í flokknum og kom í veg fyrir
iö nokkur fulltrúi minnihlutans
rröi kosinn í miðstjórn flokks-
ns.
Formaður flokksins var kosinn
\arvo Aalto, sem minnihluta-
nenn telja í meira lagi vafasaman
:ndurskoðunarsinna. Um tuttugu
itkvæða munur var á meirihlutan-
im og minnihlutanum, sem ætlar
ið nota stöðu sína í mörgum
lokksdeildum til að krefjast auka-
úngs flokksins í haust.
Meirihlutinn er gjama kenndur
/ið evrópukommúnisma og sjálf-
ítæðari afstöðu til Sovétríkjanna
in minnihlutinn. í raun og veru
hefur meirihlutinn aldrei tekið upp
verulega gagnrýni á Sovétríkin, en
hann hefur ekki verið eins gjörs-
amlega sammála öllu því sem
Kremlarbændur taka sér fyrir
hendur og minnihlutinn. Sovét-
menn sendu flokksnefnd á þingið
og mun hún hafa reynt að vinna að
óbreyttu ástandi - þ.e.a.s. að því
að minnihlutamenn ættu áfram
allmarga fulltrúa í miðstjórn.
En tvískiptingin hefur verið erfið
og nú hefur soðið upp úr. Flokkur-
inn hefur í reynd starfað í tvennu
lagi árum saman með sitt hvort
málgagnið - stundum hefur meiri-
hlutinn verið í ríkisstjóm en minni-
hlutinn í stjómarandstöðu í
veigamiklum málum.
Aarvo Aalto hefur lýst því yfir,
að ef af aukaþingi verður í haust þá
muni Finnski kommúnistaflokkur-
inn endanlega klofna.
-éb
Hussein og Iraksher á floti með
peningum sínum, þeim mun hrika-
legra verði fall hans þegar þar að
kemur. Fall sem tengdist bæði ólgu
innanlands (meðal sjííta sérstak-
lega sem alisstaðar eru fjölmennir
á þessum slóðum sem fyrr segir) og
svo áhlaupum íranshers. Og Sadd-
am Hussein gæti auðveldlega tekið
Kuwait og Saudi Arabíu og fleiri
ríki með sér í fallinu.
Þá sýnist ekki annað eftir en
kalla á bandaríska herinn sér til
Þessi veggmynd frá Bagdad sýnir kappann Saddam Hussein berjast við
þrfhöfða skrýmsli: Khomelni, Gaddafi og Assad Sýrlandsforseta.
bjargar. En bein bandarísk hern-
aðaríhlutun er ekki sérlega góður
kostur. Persaflóaríkin muna
reynsluna frá Líbaonon: jafnvel
þótt bandarískur her gæti stuggað
burt flugvélum og hersveitum
Khomeinis mundi nærvera hans
áður en lyki skapa með keðjuver-
kjunum nýja og enn stærri háska
fyrir það valdakerfi sem verið hef-
ur við lýði.
Um olíufurstana má að sönnu
segja að farið hefur fé betra. Hitt er
svo annað mál, að stjórn Khom-
einis í íran minnir heldur betur á
það, að lengi getur vont versnað í
stjórnarfari.
ÁB tók saman.
Hin sérstæða andófs-
saga Andreis Sakharofs
Saga eðlisfræðingsins, Nó-
belsverölaunahafans og and-
ófsmannsins Andreís Sakhar-
ovs, er mjög sérstæð. Eitt sinn
sýndu yfirvöld honum marg-
skonar sóma sem einum sinna
fremstu vísindamanna, sem
átti mikinn þátt í að Sovétríkin
eignuðust vetnissprengjuna,
nú er hann sjúkur andófsmað-
ur í útlegð í borginni Gorkí, og
yfirvöld hafa notað öll ráð til að
einangra hann frá umheimin-
um. Þegar þetta er skrifað hef-
ur Sakharov lýst yfir hungur-
verkfalli til að knýja á um að
kona hans fái að fara úr landi
að leita sér lækninga, og er
honum að líkindum haldið á
sjúkrahúsi í Gorkí og hann þar
neyddur til að nærast.
Sakharov vakti þegar á sér at-
hygli í skóla sem frábær náms-
maður. í átján ár, frá 1950 til
1968 vann hann að leynilegri
kjarnorkuáætlun Sovétríkjanna.
Fyrir framlag sitt fékk hann Stal-
ínverðlaun, þrisvar var hann út-
nefndur Hetja sósíalískrar vinnu
og í Vísindaakademíuna var hann
kosinn á yngri aldri en dæmi eru
til. Hann hefur svo skýrt frá sjálf-
ur, að þegar hann byrjaði áð
vinna að „þessum hræðilegu
vopnum“, m.ö.o. kjarnorku-
vopnum, þá hafi hann talið sig
vera að gera gagn, skapa
nauðsynlegt valdajafnvægi milli
austurs og vesturs sem mundi
koma Sovétríkjunum að gagni og
svo öllu mannkyni.
Mannréttinda-
barátta
En í byrjun sjöunda áratugsins
taka efasemdir og samviskubit að
segja til sín. Andóf hans gegn
stefnu stjórnvalda hófst með
áhyggjum hans af geislavirkni í
andrúmsloftinu sem fór sívaxandi
vegna tilraunasprenginga. Talið
er að Sakharov hafi átt nokkum
þátt að undirbúningi þess, að í
Moskvu var undirritaður árið
1963 samningur milli stórveld-
anna um bann við tilraunum með
kjarnorkuvopn í andrúmsloftinu.
Það var svo eftir fall Krúsjofs,
þegar nokkuð harðnaði á dalnum
í mannréttindamálum, að Sak-
harov fór að gefa sig að þeim í
sívaxandi mæli. Síðan þá hefur
hann margoft tekið til máls í þágu
einstaklinga og hópa sem
mannréttindi hafa verið brotið á.
Hvað eftir annað hefur hann ver-
ið handtekinn og yfirheyrður, og
oftar en einu sinni hefur hann far-
ið í hungurverkfall til að verkja
Andrel Sakharof I Gorkí: Nú síðast eru Mitterand Frakklandsforseti og
flelri óhrlfamenn komnir f hans mál.
athygli á einhverjum málum.
Staða hans meðal andófsmanna
hefur verið mjög sérstæð: Hann
hefur ekki verið dæmdur og ekki
fangelsaður. Aftur á móti má
segja sem svo, að útlegðin til
Gorkí, sem hann var sendur í
eftir að hann mótmælti innrásinni
í Afganistan, sé engu betri en
fangelsun, svo rækilega hefur so-
véska leynilögreglan lagt sig fram
um að gera Sakharov og konu
hans, Elenu Bonner, lífið leitt.
Og það hefur bersýnilega verið
stefna stjórnvalda að handtaka
eða flæma úr landi alla vini og
kunningja Sakharovs sem veittu
honum lið í mannréttindabaráttu
hans.
Árið 1968 gaf Sakharov út bók-
ina „Framfarir, friðsamleg
sambúð og andlegt frelsi" - er-
lendis reyndar, því Sakharov hef-
ur aldrei fengið að taka til máls á
prenti í heimalandi sínu. Þar er
sett fram sú hugmynd, að affar-
asælast sé að sovéskt og kapítal-
ískt þjóðfélagskerfi taki upp sem
víðtækast samstarf og færast við
það nær hvort öðru í pólitískum
skilningi og í þágu friðar. Þau
vonbrigði sem Sakharov hefur
orðið fyrir síðan hafa gert hann
dómharðari um hið sovéska
skipulag en fram kemur í þeirri
bók.
Árið 1968 var Sakharov vikið
úr starfi að kjarnorkumálum og
vann hann síðan um nokkurra ára
skeið við Lébédéf-eðlisfræði-
stofnunina. Vísindafrægð hans
hélt yfir honum verndarhendi
með ýmsum hætti, þótt ekki fari
mikið fyrir þeirri vemd nú síð-
ustu misseri.
Staðan nú
Friðarverðlaun Nóbels fékk
Sakharov árið 1975. Hann fékk
ekki að fara úr landi þeirra
vegna, en seinni kona hans,
Élena Bonner, tók við verð-
laununum í Osló. Hún hafði þá
eftir langt þóf fengið að fara til
Ítalíu til að ganga undir
augnuppskurð. Élena Bonner
hefur verið manni sínum stoð og
stytta í baráttu hans, og sovésk
yfirvöld hafa á síðari vikum hald-
ið uppi hatrammri herferð gegn
henni í blöðum: Henni er þar lýst
sem svikara sem sé reiðubúin til
að selja allt og alla sér í hag og þar
fram eftir götum.
Andrei Sakharov hefur ekki
viljað flytja úr landi. En eftir
fimm ára útlegð, einangrun og
margskonar ofsóknir hefur það
spurst, að þau hjón vilji nú fara úr
landi. Sovésk yfírvöld hafa svar-
að með því að Sakharov viti of
mikið um sovéskan kjamorku-
vígbúnað og megi því ekki fara:
Þeim er svo svarað með tilvísun
til þess, að á fimmtán árum eða
þeim verði allar upplýsingar um
sovéskan vígbúnað, sem Skahar-
ov kynni að hafa, úreltar.
ÁB tók saman.