Þjóðviljinn - 10.11.1984, Blaðsíða 16

Um fátt er nú meira talað í
bæjarlífi Reykvíkinga en hina
stórglæsilegu uppfærslu ís-
lensku óperunnar á Carmen
eftir Bizet og gagnrýnendur
hlaða hana lofi. Leikstjóri sýn-
ingarinnar er Þórhildur Þor-
leifsdóttir og það hefur flogið
fyrir að uppfærslan sé með
dálítið öðrum hætti en oft áður
og Carmen sjálfri gefin meiri
kvenleg reisn í sýningunni.
Það er því ekki úr vegi að fá
Þórhildi til viðtals og fá að
heyra sjónarmið hennar um
persónur þessarar frægu óp-
eru. Hún segir þetta í byrjun:
- Það er ekki brotið neitt blað
með þessari uppfærslu á Carmen,
engin hrópandi nýjung. Miklu
fremur er kannski um ákveðna
áherslubreytingu að ræða. Ég vil
líka taka það fram að það er fyrst
og fremst hin dásamíega tónlist
sem gefur þessari óperu gildi.
Hún fellur hvorki né stendur með
minni túlkun eða annarra, en
engu að síður er hér um drama að
ræða, sem verður að taka afstöðu
til.
- En í hverju er þessi áherslu-
breyting fólgin sem þú talar um?
- Hin klassíska túlkun á aðal-
persónum óperunnar er sú að
Carmen sé hálfgerð léttúðardrós
og hún er vond. Don José er hins
vegar saklaus og góður maður
sem hin vonda Carmen dregur á
tálar. Þessi túlkun gerir báðar
persónumar minna áhugaverðar
en efni standa til. Ástæðan er sú
að hin frjálsa kona hefur verið
tabú og karlmaður sem ekki hem-
ur sig og lætur stjórnast af tilfinn-
ingum er líka tabú. Þess vegna
þarf að láta hann vera svona sak-
lausan.
- Pú segir minna áhugaverðar
en efni standa til. Er þá eitthvað í
textanum sem gefur tilefni til ann-
arrar túlkunar?
- Já, Don José er samkvæmt
textanum enginn heiðarlegur
sveitapiltur. Þegar í upphafi kem-
ur fram að hann er Baski sem
hefur þurft að flýja heimabyggð
sína vegna þess að hann drap
mann í reiðikasti. í textanum hef-
ur þetta að vísu oft verið strikað
út vegna þess að það þjónaði ekki
hinni saklausu ímynd sem Don
José hefur verið gefin. En hann á
hvorki þá fortíð né hegðun í verk-
inu sem ætla mætti að hann sé
eitthvert blessunarinnar blíða
ljós. Viðbrögð hans markast
aldrei af skynsemi heldur af skap-
ofsa og tilfinningum sem hann
hefur ekki lært að hemja.
Don José er margbrotnari per-
sóna en Carmen. Ekkert orð er
henni lagt oftar í munn en „frelsi“
og allar hennar athafnir markast
af þrá eftir fullkomnu frelsi og
hún hvikar aldrei. Hún er frá
upphafi samkvæm sjálfri sér.
- Hvernig þá?
- Hún er hrifin af Don José en
hann fylgir henni ekki af fúsum
og frjálsum vilja eins og hún vill.
Hann ræðst á yfirmann sinn og
verður réttlaus maður og neyðist
þá til að fylgja henni en þá er
hann um leið orðinn henni byrði.
Hún hlýðir eigin tilfinningum allt
til loka þó að það kosti hana lífið.
Henni hefði verið í lófa lagið að
lempa Don José til í lokin en þá
hefði hún þurft að afneita ein-
hverju sem hún hefði sagt eða
gert en það gerir hún ekki.
- Telur þú að Bizet hafi ekki
ætlað Carmen að vera léttúðar-
drós þegar hann samdi óperuna?
- Það er fráleitt ef hlustað er á
tónlistina. Það er einungis þegar
hún hefur verið handtekin eftir
að hafa lent í áflogum að hún
syngur ögrandi og notar gagngert
kvenlega töfra sína. Bizet var sér-
stakurmaður, hann rakst ekki vel
í flokkum eins og við segjum
núna, var dálítið upp á móti sín-
um samtíma. í óperunni eru þær
Micaela og Carmen fulltrúar
tveggja heima og tvenns konar
siðgæðis. Micaela er fulltrúi hins
kristna og borgarlega siðgæðis og
ekki mjög veraldarvön en þó er
hún ekki bara bláeyg og saklaus
heldur hefur hún til að bera mikið
hugrekki. Carmen er hins vegar
sígauni og þess vegna utan sam-
félagsins. Frelsi hennar er samt
ekki frelsi til að sofa hjá hverjum
sem er, eins og það hefur oft ver-
ið túlkað, heldur fyrst og fremst
frelsi til að hlýða eigin tilfinning-
um. En það hefur reynst erfitt að
uppræta hinar eilífu ícvenmyndir,
sem ganga aftur og aftur, Marí-
urnar tvær: Maríu mey og Maríu
Magdalenu, annars vegar hina
engilhreinu hins vegar hina létt-
úðarfullu.
- Nú er Carmen sígauni. Er
ekki af og frá að kona af síg-
aunakyni hafi verið frjáls eins og
Carmen?
- Ég reikna með að Bizet láti
Carmen vera í hópi sígauna sem
fjarvistarsönnun. Það er einungis
tákn um að hún standi utan við
samfélagið.
- Nú byggir Carmen á skáld-
sögu. Fylgir Bizet ekki söguþræði
hennar?
- Nei, hún er frekar lausleg fyr-
irmynd. Micaela er t.d. ekki í
skáldsögunni en sagan segir að
Bizet hafi neyðst til að setja hana
inn í óperuna sem mótvægi við
Carmen svo að hún standi ekki
eftir sem hin eina kvenímynd.
- Telur þú að kvenréttindakon-
ur geti dregið lœrdóma af Carm-
en?
- Hún getur ekki kennt þeim
beinlínis, en glatt hjarta þeirra.
Það er ekki oft sem við sjáum
kvenímyndir sem við erum
ánægðar með. Svo lærir maður
sjaldan nokkuð nýtt í leikhúsi.
Það er miklu fremur, ef vel tekst
til upplifun, eitthvað sem hrífur
þig og gerir þér fært að fljúga
hærra en dags daglega. Ég vil líka
taka fram að sú túlkun sem kem-
ur fram í persónunum í þessari
uppfærslu er ekki endilega mitt
verk heldur afrakstur þess sem
fjallað er um á æfingum í sam-
vinnu við marga. T.d. vorum við
Sigríður Ella, sem syngur Carm-
en, mjög sammála um túlkunina
á Carmen. Hún er ákaflega
þroskuð og sterk listakona og ég
hefði lent í vandræðum ef ég
hefði verið í andstöðu við hana.
- Nú hefur óperan fengið ákaf-
lega góða dóma en samt hefurðu
fengið smápillur frá gagnrýnend-
um. Hvað viltu segja um það?
- Það breytir engu. Ég á enga
kröfu á því að aðrir séu sammála
mér í einu og öllu og ég hleyp ekki
til og breyti þó að aðrir séu ekki
sammála mér. Það þýðir þó ekki
að ég sé óskeikul. Ég set upp sýn-
inguna skv. eigin skoðunum og
svo verða aðrir að vega og meta
og geta eftir atvikum verið
ánægðir eða óánægðir. Þú gætir
spurt 500 manns um skoðanir
þeirra á sýningunni og vafalaust
hefðu þeir allir eitthvað út á að
setja en það er af og frá að ég taki
það nærri mér svo framarlega
sem sýningin í heild gleður.
-GFr
Léttúðardrós
eða fyrirmynd kvenna?
Þórhildur: Hin frjálsa kona hefur verið
tabú og karlmaður sem ekki hemur
sig og lætur stjórnast af tilfinningum
er líka tabú.
ÞórhildurPor-
leifsdóttir leikstjóri
segirfrá skoðun-
umsínumá
persónum óper-
unnaren túlkun
hennarerfrá-
brugðin hefð-
bundnum upp-
faerslum
Carmen