Þjóðviljinn - 16.11.1984, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 16.11.1984, Blaðsíða 7
Afvopnunarmálin Alvarlegur ágreiningur innan Reaganstjómarinnar Deilt er um þrjár mismundandi leiðir. Engin niðurstaða komin í innbyrðis deilum ráðherra og embœttismanna í Washington um áherslur í afvopnunarsamningum við Sovétríkin Ríkisstjórn Ronalds Reagan er sú fyrsta í síðari tíma sögu Bandaríkjanna sem ekki hefur lagt ríka áherslu á að ná samn- ingum við Sovétríkin um þró- un kjarnorkuvígbúnaðar. Þessi afstaða á sér tvenns konar orsakir. Annars vegar stefnu Reagans í kosningun- um fyrir fjórum árum en þá taldi hann nauðsynlegtað Bandaríkin kæmu ífram- kvæmd nýjum vígbúnaðará- ætlunum áður en sest væri að samningaborði til alvarlegra viðræðna. Hins vegar hefur ágreiningur milli einstakra ráðherra og embættismanna í stjórn Reagans komið í veg fyrir að forsetinn mótaði raun- hæfa stefnu í viðræðum við Sovétríkin. Stærsta spurning- in um þróun afvopnunarmál- anna á næstu misserum felst því í örlögum þessa á- greinintjs. Tekur forsetinn af skarið í upphafi nýs kjörtíma- bils? Hver verður þá ofan á þegar úrskurður um deílurnar verður felldur? Þótt reynt hafi verið að hjúpa þennan ágreining mikilli leynd hefur þó ýmislegt varpað ljósi á hann síðustu vikurnar. Þar hefur nýleg bók aðalfréttaritara tíma- ritsins TIME á sviði kjarnorku- vígbúnaðar orðið uppspretta margvíslegs fróðleiks. I bókinni sem ber heitið „Deadly Gambits" og þýða mætti sem Hættulegir leikir rekur höfundurinn Talbot hvemig sífelldur ágreiningur, deilur um völd og áhrif innan embættiskerfisins, mismunandi afstaða til hættunnar á kjamork- ustríði og til afvopnunarkröfu Evrópuríkja hafa tröllriðið sam- skiptum varnarmála- ráðuneytisins í Pentagon, utan- ríkisráðuneytisins og embættis- manna í Hvíta húsinu á þessu sviði. Reagan forseta hafi svo bæði skort þekkingu og dug til að skera úr deilunum og marka stefnuna. Þetta ástand hafi kom- ið í veg fyrir að nokkur raunhæfur umræðugrundvöllur hafi verið settur fram. Árin fjögur hafi liðið án þess að nokkur afvopnunar- samningur væri gerður. í stað þess hafi vígbúnaðarkapphlaupið haldið áfram með sívaxandi hraða. Leyninefnd fjallar um ágreininginn Þegar farið var að fjalla um þennan ágreining í blöðum, bókum og tímaritum og banda- menn Bandaríkjanna í Evrópu vom famir að gagnrýna stefnu- leysið á samningasviðinu var ýmsum áhrifamönnum í stjóm Reagans ljóst að gera yrði tilraun til að ná fram sameiginlegri niðurstöðu. Stjómmálafréttarit- ari breska stórblaðsins Sunday Times skýrði frá því nýlega í grein, sem hann sendi frá Was- hington, að í sumar og haust hefði starfað nefnd fulltrúa frá hinum ýmsu ráðuneytum og stofnunum innan stjórnkerfisins til að reyna að þjappa ágreiningn- um saman í fáeina valkosti. Fjall- að var um skýrslu þessarar nefnd- ar á fullskipuðum fundi í Öryggis- málaráði Bandaríkjanna þar sem Reagan sat í forsæti. Það gefur hins vegar ekki mikl- ar vonir um skýrar niðurstöður á næstunni að þær þrjár leiðir sem nefndin rekur í skýrslu sinni eru allar tengdar mismunandi ráðu- neytum og stofnunum sem lengi hafa barist um yfirráðin yfir stefnumótuninni á þessu sviði. Sú fyrsta er sett fram af ráða- mönnum í Pentagon. Önnur hef- ur verið mótuð af Afvopnunar- stofnuninni, Arms Control og Disarmament Agency. Sú þriðja er fólgin í tillögum utanríkisráð- uneytisins. í greininni í Sunday Times rekur jon Connell kjarn- anna í þessum mismunandi leiðum þótt hann taki jafnframt fram að í Washington sé farið með skýrslu nefndarinnar sem mikið leyndarmál. Leið Pentagon Caspar Weinberger varnar- málaráðherra Bandaríkjanna hefur verið aðalhöfundur þeirrar hörðu línu sem lögð var til grund- vallar þegar Bandaríkin settu fram gömlu áróðurstillögurnar sem samkvæmt tilgangi sínum skiluðu engum árangri við samn- ingaborðið. Vamarmálaráðu- neytið í Pentagon er nú þeirrar skoðunar að Bandaríkin eigi ekki að setja fram neinar nýjar hug- myndir. Þau eigi bara að halda sér við gömlu áróðurstillögurnar sem settar voru fram fyrir mörg- um mánuðum síðan. Hvorki eigi að gera efnisbreytingar á tillög- unum né búa til nýjan viðræðu- vettvang. Þessi afstaða eigi bæði við viðræðurnar um kjamorku- vopn í Evrópu og um langdræg kjarnorkuvopn. Þegar fulltrúar varnarmálaráð- uneytisins em spurðir um þriðja meginsviðið í hugsanlegum við- ræðum, vopnakapphlaupið í him- ingeimnum, þá svara þeir stutt og laggott að þar eigi Bandaríkin ekki að samþykkja neinar tak- markanir. Að vísu segja þeir að í lagi geti verið að hlusta á hvað Sovétríkin hafi fram að færa en alls ekki megi fallast á nein bönn við smíði gerfihnatta-vopna. Leið Afvopnunar- stofnunarinnar Auk varnarmálaráðuneytisins og utanríkisráðuneytisins hefur hin sérstaka stofnun á sviði af- vopnunarmála, Arms Control and Disarmament Agency, tekið verulegan þátt í þessum deilum um stefnumörkun. Þar ríkir ekki eins hörð afstaða eins og í Penta- gon. Fulltrúar Afvopnunarstofn- unarinnar telja koma til greina að sýna sveigjanleika í samningum. Þeir benda á „fækkunarskipti“ á langdrægum eldflaugum sem staðsettar eru á landi, en Sovétr- íkin eru vel byrg af slíkum vopn- um, og flugvélum sem geta flutt kjarnorkuvopn en þar hafa Bandaríkin haft yfirburði. Innan Afvopnunarstofnunar- innar telja margir að til greina geti komið að færa viðræðurnar við Sovétríkin inn á nýjan form- vettvang en styðja hins vegar Pentagonliðið í að neita tillögum um bann við framleiðslu á gervi- hnattavopnum. Þó hafa heyrst frá Afvopnunarstofnuninni hug- myndir um að gera ætti samning sem kæmi í veg fyrir „slys“ í him- ingeimnum en slík „slys“ gætu einmitt orðið tilefni til geimsstríðs. Þess vegna gæti ver- ið skynsamlegt að setja umferð- arreglur um himingeiminn sem kæmu í veg fyrir árekstra milli gervihnatta Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Leið utanríkis- ráðuneytisins Þá er komið að þriðja hópnum í þessum deilum. Hann hefur að- setur innan utanríkisráðuneytis- ins og lýtur forystu Richards Burt sem er aðstoðarráðherra á sviði Evrópumála og helsti sérfræðing- ur ráðuneytisins í afvopnunar- málum. Sjálfur utanríkisráðherr- ann George Shultz hefur hms vegar kosið að standa álengdar og blanda sér ekki í átökin. Tillögur hópsins í utanríkisráð- uneytinu eru fólgnar í kröfum um uppstokkun á afvopnunartil- lögum Bandaríkjanna. Taka þurfi meira tillit til samsetningar á vopnabúri Sovétríkjanna svo að meiri líkur séu á að Krelmverjar fáist til að ræða tillögumar í al- vöm. Samkvæmt þessum hug- myndum yrði breytt um tölur í tilboðunum um takmörkun á — búnaði langdrægra eldflauga og um tölur í „verslun" við samn- ingaborðið á langdrægum eld- flaugum Sovétríkjanna og stýri- flaugum Bandaríkjanna. Einnig er lögð áhersla á að setja viðræð- umar um kjarnorkuvopnin í Evr- ópu og um langdrægu eldflaug- amar í einn og sama pottinn til að breikka samningsgrundvöllinn. Jafnhliða færu svo fram viðræður um gervihnattvopnin og þar ættu Bandaríkin að samþykkja þriggja ára bann við öllum tilraunum meðan samningaviðræðurnar .. færa fram. Andstæðingar þessara tillagna segja að í þeim sé sýndur allt of mikill samningsvilji. Það er einn- ig talið veikja vígstöðu utanríkis- ráðuneytisins í þessarí glímu um stefnumótunina að George Shultz hefur ekki þorað að taka afstöðu. Stjörnustríðið Það vekur hins vegar athygli að enginn deiluaðila hefur lagt í að hreyfa andmælum við tillögum sem Reagan forseti setti fram í fyrra um svokallaða stjömu- stríðsáætlun. Samkvæmt henni eigi Bandaríkin að leggja höfuðá- herslu á rannsóknir og þróun vopna sem geta nýst í baráttu út í himingeimnum, sérstaklega til að skjóta niður langdrægar eldflaug- ar sem fljúga milli heimsálfa í sporbaug gegnum himinhvolfið. Hörðustu stuðningsmenn hug- myndanna um stjörnustríðið segja að Bandaríkin eigi ekki að snerta á neinum afvopnunarvið- ræðum fyrr en búið er að fram- leiða stjömustríðsvopnin sem nú eru á teikniborðinu. Þá verði hægt að berja Sovétríkin að samningaborðinu vegna ótta þeirra við yfirburði Bandaríkj- anna á sviði stjörnustríðsins. Mikilvægt að sýnast Þótt mikill ágreiningur ríki innan ríkisstjómar Reagan um stefnuna í afvopnunarviðræðum em allir helstu stjórnmálaráð- gjafar forsetans sammála um að hann verði að sýna áhuga á af- vopnunarmálum opinberlega. Það sé svo sterkur stjórnmála- legur þrýstingur á afvopnun bæði innan Bandaríkjanna og meðal bandamanna þeirra í Evrópu að forsetinn verði að sýna nýjan vilja. Þess vegna telja margir að hin harða lína Pentagon sé ekki fær en samkvæmt henni á forset- inn ekki að gera neitt nýtt á þessu sviði heldur halda sig bara við gamla heygarðshomið. Það er hins vegar ekki nóg að fá þá niðurstöðu að Reagan verði nú að setja fram nýjar tillögur í afvopnunarmálum. Það verður líka að ná samkomulagi um hverjar þær tillögur eiga að vera. Og þar stendur hnífurinn í kúnni. ór Helstu viðræðusviðin Evrópuvopnin Langdrægar eldflaugar Stjörnustríð (fyrra hættu Sovétríkin viðræðum í Genf um SS-20, stýriflaugar og Pershing. Rússar neita að hefja viðræður á nýjan leik fyrr en bandarísku eldflaugarnar hafa verið fjarlægðar. Viðræður um langdrægar eldf laugar fóm einnig f ram í Genf. Þar var rætt um eldf laugar sem hægt er að skjóta beintá milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Þessar viðræður eru líka í strandi. Engar viðraaður hafa hafist um vopn í himingeimnum. Rússar virðast hafa meirí áhuga á þessum viðræðum en Bandaríkin og hafa lagtfram uppkast að samningi sem bannar tilraunir með gervihnattarvopn. Rússaróttast líka stjömustríðsáætlun Reagans. Föstudagur 16. nóvember 1984 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.