Þjóðviljinn - 08.12.1984, Qupperneq 5

Þekking er forsenda iýðræðis
og frelsis. Upplýsingar eru vörn
gegn valdi. Leyndin er óvinur
sannleikans. Hún er vopn kerfis-
herra sem vilja drottna yfir fólk-
inu. Andstæður milii frjálsrar
þekkingarleitar og feluleiks með
staðreyndir eru hvergi skýrari en
á vettvangi vígbúnaðarins.
Fræðimaðurinn og herforinginn
eru fulltrúar ólíkra hagsmuna.
Annar þjónar fólkinu og opnum
umræðum. Hinn er gæslumaður
drottnunartækja sem ógnað geta
heilum ríkjum.
í löndum einræðis og alræðis er
fræðimaðurinn lagður í einelti en
herforingjanum hampað á helstu
hátíðisdögum. í samfélagi lýð-
ræðis er hinn óháði fræðimaður
mikilvægur hornsteinn frelsisins
en skrautbúnir byssumenn með
orðumhlaðin brjóst ætíð undir
smásjá. Þegar hagsmunir herfor-
ingja og fræðimanns rekast á
reynir því á þolrifin í hollvinum
lýðræðisins.
Heimsók Williams Arkins til
íslands hefur skapað slíkan próf-
stein. Morgunblaðið kappkostar
að ala á tortryggni gegn hinum
virta fræðimanni og undirbýr
jarðveginn fyrir vörn herforingj-
anna. Þingmenn allra flokka á
Alþingi hafa hins vegar ákveðið
að taka upplýsingum Arkins af
fullri alvöru. Jafnvel Geir Hall-
gríinsson neitar að fylgja Morg-
unblaði í ófrægingarherferðinni
gegn Arkin.
Utanríkisráðherra hefur síð-
ustu daga sýnt að hann skilur
mikilvægi þess að sjálfsforræðis
þjóðarinnar sé gætt í hvívetna og
viðvaranir fræðimanna hafðar að
leiðarljósi. Björn Bjarnason sem
ritstýrir skrifum Morgunblaðsins
um heimsókn Arkins hefur hins
vegar afhjúpað sig sem þjón her-
foringjanna. Hann kýs frekar að
níða fræðimanninn en gera kröf-
ur um sannleikann á hendur
Bandaríkjastjórn. Hann hefur
glatað skilningnum á sjálfstæðan
rétt íslendinga.
Kjarnorkuvopn á
íslandi
Þegar forystumenn þjóða fóru
að gera sér grein fyrir tortíming-
argetu kjarnorkuvopna voru sett-
ar skýrar reglur um flutning
þeirra til annarra landa. Grund-
vallarforsendan var að stjórnvöld
sjálfstæðra ríkja fóru með
óskorað ákvörðunarvald í þess-
um efnum. Þessvegnahafakjarn-
orkuveldin ætíð þurft að leita for-
mlegs samþykkis þegar áætlanir
hafa verið gerðar um flutning
kjarnorkuvopna til annarra
landa. Allir utanríkisráðherrar
íslands hafa í aldarfjórðung ítr-
ekað þessa afstöðu.
Upplýsingarnar sem William
Arkin færði fslendingum fela
þess vegna í sér staðfestingu á al-
varlegu broti. Arkin lagði á borð
forsætisráðherra og utanríkisráð-
herra ljósrit af áætlun sem for-
setar Bandaríkjanna hafa undir-
ritað árlega um árabil. Sam-
kvæmt henni á að flvtja 48 kjarn-
orkudjúpsprengjur til íslands á
stríðstímum. ísland er hér sett á
bekk með Puerto Rico, Azor-
eyjum og öðrum landsvæðum
sem ekki eru sjálfstæð ríki. Slíkt
segir stóra sögu um viðhorf
stjórnvalda í Bandaríkjunum til
íslendinga.
ísland er eina Evrópulandið í
áætluninni. Þar eru hvorki Dan-
mörk né Noregur. Engin ákvæði
eru um að leita þurfi samþykkis
íslenskra stjórnvalda þótt slíkt sé
tekið fram um Bermunda sem til-
heyrir Bretum. Allt þetta sýnir að
forseti Bandaríkjanna og her-
ráðið umgangast ísland eins og
ómerkilega nýlendu þar sem
herraþjóðin geti gert öll sín plön
án þess að hirða um vilja lands-
manna.
Upplýsingar Arkins marka því
þáttaskil ísamskiptum íslendinga
og Bandaríkjanna. Annað hvort
spyrna íslensk stjórnvöld við fót-
um og segja með formlegum og
afdráttarlausum hætti að allt slíkt
athæfi bandaríska hersins sé al-
gerlega bannað eða yfirvöld í
Bandaríkjunum styrkjast í þeirri
trú sinni að á íslandi geti þeir
framfylgt hernaðarvilja sínum til
hins ítrasta.
Þrefalt brot
Þegar Geir Hallgrímsson var
spurður á þriðjudagskvöld um yf-
irlýsingar Arkins í viðtali við
Kastljós sjónvarpsins voru fyrstu
viðbrögð utanríkisráðherra skæt-
ingur og útúrsnúningar. A mið-
vikudagsmorgun átti utanríkis-
ráðherra síðan langan fund með
Arkin þar sem hinn bandaríski
sérfræðingur lagði gögnin á borð-
ið og rökstuddi mál sitt ítarlega.
Á þeim fundi mun Geir Hall-
grímsson hafa áttað sig á því að
hér væri á ferðinni hið alvarleg-
asta deiluefni milli fslands og
Bandaríkjanna. Að fundinum
loknum var kominn nýr tónn í
málflutning ráðherrans. Hann
sýndi Arkin fulla virðingu og til-
kynnti fjölmiðlum og síðan Al-
þingi að fulltrúi Bandaríkjafor-
seta á íslandi hefði þegar verið
krafinn um skýringar.
Utanríkisráðherra veit að hon-
um ber að gæta sjálfsforræðis ís-
lendinga í utanríkismálum. Hann
ber ábyrgð á því að tryggja að
samningar séu ekki brotnir á
þjóðinni með yfirgangi erlendra
valdsmanna. Hann á að tryggja
að yfirlýsingar íslenskra stjórn-
valda séu virtar á alþjóðavett-
vangi.
í samræmi við þessar embættis-
skyldur hefur Geir Hallgrímsson
lýst því yfir að áætlun Banda-
ríkjaforseta um að flytja 48
kjarnorkusprengjur til íslands sé
þrefallt brot á alþjóðlegum rétti
íslendinga. Hún sé í fyrsta lagi
brot á varnarsamningi Islands og
Bandaríkjanna en samkvæmt
honum þarf ísland að samþykkja
með hvaða hætti hernaðarað-
staðan á fslandi sé hagnýtt. Hún
sé í öðru lagi brot á yfirlýsingum
NATO um að staðsetning kjarn-
orkuvopna og fyrirkomulag á
notkun þeirra sé háð samþykki
allra þeirra ríkja sem hlut eiga að
máli. Þessa yfirlýsingu NATO
hafi Bandaríkin svo sérstaklega
ítrekað gagnvart íslandi að
beiðni Ólafs Jóhannessonar 11.
ágúst 1980. Áætlunin sé svo í
þriðja lagi brot gegn yfirlýsingum
allra íslenskra utanríkisráðherra í
aldarfjórðung um bann við stað-
setningu kjarnorkuvopna á fs-
landi.
Heildarmyndin
f fyrirlestri í Háskóla fslands
og í viðræðum við fulltrúa þing-
flokka og Öryggismálanefnd
benti William Arkin á að meginá-
stæðan fyrir því hvers vegna
Bandaríkin ætluðu að flytja
kjarnorkusprengjur til íslands en
ekki til Noregs og Danmerkur
væri fólgin í þeirri uppbyggingu
sem átt hefði sér stað í herstöð-
inni á íslandi og þeim viðbótum
sem áformaðar væru í framtíð-
inni. Herstöð Bandaríkjanna á
íslandi væri orðin .nikilvægasta
stjórnstöð bandarískra hernaðar-
umsvifa í okkar heimshluta. Hér
væru flugvélar sem búnar væru
tækjum til að flytja kjarnorku-
sprengjurnar. Hér væru sérþjálf-
aðir hermenn og tæknimenn á
þessu sviði. Hér væru stjórn-
tækin, fjarskiptabúnaðurinn og
radarstöðvarnar sem nauðsyn-
legar væru til að geta beitt kjarn-
orkusprengjunum á árang-
ursríkan hátt. Þessa aðstöðu
hefðu Bandaríkin hvorki í Noregi
né Danmörku. Þess vegna væri
ísland orðið fórnarlamb í kjarn-
orkukapphlaupinu en Noregur
og Danmörk slyppu.
William Arkin lagði ríka
áherslu á nauðsyn þess að skilja
samhengið í allri starfsemi her-
stöðvarinnar á íslandi og átta sig
á hvernig birgðastöðin í Helgu-
vík, radarstöðvarnar, stjórnstöð-
in og kröfur um nýjar flugbrautir
sem koma myndu fram á næstu
árum féllu inn í heildarmyndina.
Öll þessi atriði sýndu að herstöð-
in væri smátt og smátt að breyta
um eðli. Áður hefðu gagnkaf-
bátahernaðurinn og lofthernað-
urinn í kringum ísland verið meg-
inþættirnir í starfsemi bandaríska
hersins á íslandi. Nú væri verið
að festa þriðja hlutverkið í sessi.
Það tengdist á skýran hátt hern-
aðarstefnu Reaganstjórnarinnar.
Herstöðin á íslandi yrði lykil-
hlekkur í árásaraðgerðum. Varn-
arhlutverkið viki fyrir árásaað-
stöðunni.
Stuðningsstöð
við
árásaraðgerðir
Meginkeppikefli Reagan-
stjórnarinnar hefur verið að veita
Bandaríkjunum yfirburði á sviði
sjóhernaðar. f þessu skyni er nú
verið að stækka flotann og gera
honum kleift að bera sigur úr bý-
tum í árásaraðgerðum. Þessi upp-
bygging árásargetunnar á að
tryggja að Bandaríkin geti hafið
árás á Sovétríkin þar sem Sovét-
ríkin eiga erfiðast með að koma
vörnum við. Vegna legu Sovét-
ríkjanna og aðgangs Bandaríkj-
anna að herstöðum í eyríkjum í
námunda við Sovétríkin telja
hernaðaryfirvöld í Washington
að efling árásargetu með sam-
vinnu flota og flughers sé algert
forgangsverkefni.
William Arkin benti á að ný-
hafnar framkvæmdir Bandaríkj-
anna í Helguvík og áform um við-
bætur í hernaðarstöðu þeirra á
næstu árum væru mikilvægir
hlekkir í þessari árásastefnu.
Ætlunin væri að flugvélamóður-
skip hagnýttu sér aðstöðuna í
Helguvík og eldsneytisflugvélai*
ættu að þjónusta sprengjuflugél-
arnar sem eru hluti af kjarnorku-
heraflanum. AWACS flugvél-
arnar, nýja sprengjuhelda stjórn-
stöðin og aðrar kröfur Bandaríkj-
anna um viðbótar aðstöðu á ís-
landi féllu einnig inn í þessa
heildarmynd. Þess vegna taldi
hinn bandaríski fræðimaður að
hlutverk herstöðvarinnar væri nú
þríþætt. í fyrsta lagi gagnkafbáta-
hernaður og ættu þær 48 kjarn-
orkusprengjur sem væru í áætlun
Bandaríkjaforseta að tengjast því
hlutverki. í öðru lagi væri upp-
bygging stuðningsaðstöðu fynr
árásaraðgerðir. I þriðja og síð-
asta lagi - og væri það fyrirferða-
minnst - starfsemi sem mætti
flokka undir eins konar „varnir
fslands".
Þessar upplýsingar Arkins eru
reyndar ekki síður athyglisverðar
en afhjúpunin á áætluninni um
kjarnorkusprengjurnar. íslenskir
ráðherrar hafa ætíð sagt að á ís-
landi yrði aldrei aðstaða sem nota
mætti til árása á annað ríki. Hér
ætti bara að vera varnarstöð. Nú
hefur William Arkin sýnt fram á
það með ítarlegum rökum, bæði í
fyrirlestri við Háskóla íslands og í
viðræðum við Öryggismála-
nefnd, þingmenn og væntanlega
einnig á fundum með forsætisráð-
herra og utanríkisráðherra, að
þessi stefna íslands hefur einnig
verið hundsuð. Bandaríkin stefni
nú þegar markvisst að því að nota
aðstöðuna á íslandi til að geta
háð árangursríkt árásastríð. Þess
vegna er nauðsynlegt að
stjórnvöld og aðrir ábyrgir aðilar
taki einnig þennan þátt í upplýs-
ingum Arkins til rækilegrar at-
hugunar.
Morgunblaðið og
Björn
Björn Bjarnason sem nú hefur
fengið ritstjórnarverkefni á
Morgunblaðinu beitir blaðinu
óspart til að gera Arkin tortryggi-
legan. Það er engu líkara en
Morgunblaðið sé sérstakt mál-
gagn Ronalds Reagans en ekki
íslenskur fjölmiðill sem fyrst
hugsi um hagsmuni þjóðarinnar.
Björn Bjarnason skrifaði langan
kafla í síðasta Reykjavíkurbréfi
til að vara landsmenn við Arkin
áður en hann kæmi til landsins.
Síðustu daga hefur svo verið
margendurtekið að Arkin starfi
við rannsóknastofnun í Banda-
ríkjunum sem sé „vinstra megin
við miðju“ og þá forðast að skýra
frá því að vinstrið í USA er varla
rauðara en frjálslyndi armurinn í
Sjálfstæðisflokknum! Nafnlaus
viðmælandi er látinn fara hnjóðs-
yrðum um för Arkins til Hol-
lands. Hvað eftir annað er gert
lítið úr áætluninni um flutning
kjarnorkuvopna til íslands með
því að segja hana „illa fengið
skjal“ og það komi íslendingum
ekki við hvað stendur í slíkum
plöggum, - „er það vandamál
bandarískra stjórnvalda ef trún-
aðarskjöl með fyrirmælum for-
seta til flots liggja á glámbekk",
segir Björn Bjarnason í Stak-
steinum Morgunblaðsins í gær.
Þegar Morgunblaðið átti stór-
afmæli á liðnum vetri var á
leiðara Þjóðviljans borin fram sú
ósk að stærsta blað íslensku þjóð-
arinnar bæri gæfu til að rækja
hlutverk sitt á sómasamlegan hátt
og í samræmi við hið besta í arf-
leifð og sögu íslendinga. Sú ósk
er ítrekuð nú og ritstjórarnir
Styrmir Gunnarsson og Matthías
Johannessen beðnir að taka
meira mark á alvarlegum yfirlýs-
ingum Geirs Hallgrímssonar en
áróðursofforsinu úr Birni
Bjarnasyni. Sómi og málefna-
heiður Morgunblaðsins eru í
veði. Það væri synd að fórna heilu
blaði á altari hins blinda ofstækis.
Eða er nú svo komið að rödd
rannsakandans er minna metin
við Aðalstræti en hagsmunir
herforingjanna? Er þekkingin
komin í lægri sess en vígvélarnar?
Eru Matthías og Styrmir hættir
að virða einstaklinginn sem í
nafni frjálsra upplýsinga býður
valdsmönnum birginn?
Olafur Ragnar
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5