Þjóðviljinn - 13.12.1984, Síða 8

Fiskverð
Framhald af bls. 7
hækkun á sínum hlut í samræmi
við þær launahækkanir sem fólk í
landi hefur fengið samkvæmt
kjarasamningum, og það er út af
fyrir sig næg ástæða til fiskverðs-
hækkunar. En það að binda fisk-
verð í svo langan tíma sem frum-
varpið getur um er áreiðanlega
ekki til hagsbóta fyrir sjómenn,
síst af öllu nú þegar ljóst er að
flest sjómannafélög í landinu
hafa sagt upp samningum og
undirbúa baráttu sína fyrir
leiðréttingum á launakjörum sjó-
manna sem hafa verið skert um-
fram launakjör annarra lágl-
aunastétta og þá er mikið sagt.
Pað er eðlilegt að menn spyrji
sig hvort þessi uppsögn samninga
hafi eitthvað með lengd verðtím-
abils fiskverðs að gera. Hvers
vegna er þessi ákvörðunarréttur
tekinn frá Verðlagsráði sjávarút-
vegsins einmitt núna? Það skyldi
þó aldrei vera að það væri til þess
að gera sjómönnum erfiðara fyrir
í þeim samningum sem framund-
an eru? Ef ástæðan er ekki sú, þá
mælir ekkert á móti því að fara að
vilja sjómanna og láta Verð-
lagsráð sjávarútvegsins um
ákvörðun varðandi lengd verð-
tímabils. Allt tal um að auðvelt sé
að fiskverð gildi til 31. ágúst 1985
í stíl við þá kjarasamninga sem
gerðir voru nú s.l. haust er út í
hött. Fiskverð verður og hlýtur
að taka mið af fleiru en kjara-
samningum sem gerðir eru.
Ótvíræður
vilji
sjómanna
Pað er fátítt að sjómenn eigi
hér á Alþingi fulltrúa úr sínum
hópi. Þrátt fyrir það eru fáar
stéttir sem ráðskast er meira með
með lagaboðum og bönnum en
sjómenn. Hér er ein slík lögð til.
Við erum sammála um að
ákvörðun um nýtt fiskverð frá 21.
nóv. er af hinu góða sjómönnum
til hagsbóta, en að Alþingi ákveði
verðtímabil fiskverðs í stað Verð-
lagsráðs sjávarútvegsins, því get
ég ekki greitt atkvæði mitt. Fyrst
og fremst vegna þess að það er
ekki vilji sjómanna að Alþingi
taki þessa ákvörðun og líka vegna
þess og ekki síður að ég óttast að
binding fiskverðs til svo langs
tíma sé sjómönnum ekki til hags-
bóta í komandi kjarabaráttu
þeirra. Þessvegna get ég ekki
stutt þetta frumvarp en legg hér
fram breytingartillögu sem er í
fullu samræmi við vilja fulltrúa
sjómanna og kemur skýrt fram í
bréfi, sem við Karvel Pálmason
höfum fengið og ég les hér upp
meðleyfi forseta:
„10. desember 1984.
Á fundi framkvæmdastjórnar
Sjómannasambands íslands er
haldinn var 3. des. s.l. var fjallað
um frv. til breyt. á 1. nr. 81 23. júlí
1974 um Verðlagsráð sjávarút-
vegsins. Framkvæmdastjórn
Sjómannasambands fslands er
síður en svo á móti því að fiskverð
sé opnað með þeim hætti er frum-
varpið gerir ráð fyrir, en mótmæl-
ir því harðlega að löggjafinn skuli
ætla sér að binda verðtímabilið til
31. ágúst 1985. Framkvæmda-
stjórn Sjómannasambands ís-
lands telur ótvírætt að það sé
hlutverk Verðlagsráðs að
ákvarða verðtímabil en ekki lög-
gjafans“.
Undir þetta skrifar Hafþór
Rósmundsson.
Og í viðtali við Þjóðviljann 5.
des. s.l. segir Óskar Vigfússon
með leyfi forseta:
„Ég tel það óráð hið mesta og
raunar alveg fráleitt að binda
fiskverð með lögum um verð-
tímabil. Þótt fiskverði gildi vana-
lega frá 1. jan. til 1. júní, þá er
það uppsegjanlegt af okkar
hálfu. Nú verður ekki svo“.
Hér er vilji sjómanna ótví-
ræður og ekkert hefur hér fram
komið sem mælir gegn því að í
þessu máli sé hann virtur".
-óg
ÞJÓÐMÁL
ÞJÓÐMÁL
/
Utvarp
Við eigum að stýra þroúninni - ekki hún okkur
Afnám einkaréttar Ríkis-
útvarpsins gæti haft í för
með sér menningarlegt og
þjóðernislegt stórslys. Ég
tel, að með því yrði hvorki
um að ræða skref f ram á við
né aftur á bak, heldur reik út
úr götu, sem gæti hæglega
leitt út í kviksyndi inn-
lendrar og erlendrar lág-
menningar, spákaup-
mennskj og auk þess til
verulegrar aukningar á
mjög einhliða og hlutdræg-
um fréttaflutningi.
Margir telja að hin öra tækni-
þróun í þessum efnum valdi því,
að sjálfsagt sé að afnema einka-
rétt Ríkisútvarpsins. Því er ég ó-
sammála. Ég get hins vegar verið
sammála mönnum um það, að
þessi þróun knýi á um nýskipan
útvarpsmála. En ég get ómögu-
lega fallist á að það þurfi endilega
að afnema einkaréttinn til þess.
Ég held nefnilega, að öll sú ný-
skipan, sem kynni að vera
æskileg fyrir þjóðarheildina, -
hana sé langauðveldast að fram-
kvæma á vegum Ríkisútvarpsins.
Ef menn bara vilja það - og geta
unnt Ríkisútvarpinu þess.
Lýðræðið og
„kröfur tímans“
Þegar talað er um „frjálst út-
varp“ sem einhverja andstæðu
við Ríkisútvarpið, þá lít ég á það
sem öfugmæli, ómeðvituð eða
vísvitandi. Það er álíka gáfulegt
og þegar talað var um frjálsar
kartöflur og frjáls egg hér fyrr á
árinu.
Svonefndir „frjálsir fjölmiðl-
ar“ eru yfirleitt hnepptir í fjötra
fjármagnseigenda, hvort heldur
sem það fjármagn berst þeim í
formi auglýsinga eða sem bein
framlög. Og það er barnaskapur
að halda, að viðhorf og smekkur
fjármagnseigendanna skipti engu
máli.
Hvað Ríkisútvarpið snertir, þá
hafa flestir eitthvað út á það að
setja og ég ekki síður en aðrir.
Samt sem áður efast ég um, að
það séu í reynd margir lýðræðis-
legri fjölmiðlar til í víðri veröld.
Flestum finnst auðvitað, að
sínum sjónarmiðum og sínutn
smekk sé ekki gert nógu hátt
undir höfði í Ríkisútvarpinu.
Ekkert er mannlegra og eðli-
legra En jafnvel þótt finna mætti
einstök dæmi um einhvers konar
valdníðslu í Ríkisútvarpinu í
hálfraraldar sögu þess,þá komast
menn þar yfirleitt ekki svo glatt
upp með eins hamslausa ein-
stefnu í menningarmálum eða
fréttaflutningi og víða gerist í ein-
veldisstöðvum, hvort heldur sem
þær eru á vegum auðfélaga eða
valdstjórna í einræðisríkjum.
Þetta frelsi og tiltölulega mikla
fjölræði í Ríkisútvar >inu er með-
al annars að þakka iiinum svo-
kölluðu „pólitísku varðhundum“,
sem sitja í útvarpsráði hverju
sinni - þrátt fyrir allt.
Engu að síður mætti enn auka
lýðræðið til dæmis með því að
starfsmenn ættu meiri hlutdeild í
stefnumörkun varðandi dagskrá
og rekstur.
Ég hef hvergi í greinargerð
með frumvarpinu né nokkurs
staðar í umræðum eða skrifum
varðandi þessi mál fundið nokk-
urn einasta rökstuðning sem
marktækur sé fyrir þeirri þörf að
afnema einkaréttinn. Hið eina,
sem sést eða heyrist í þá átt, er
innantómt glamur um „kröfu
tímans“ eða „þróunarinnar“ og
svokallaðan „vilja fólksins“. Ég
veit ekki til að tíminn geri í sjálfu
sér neinar kröfur, og þróuninni
eigum við að stýra sjálf, en ekki
hún okkur.
Allt það sem gæti stuðlað að
betri þjónustu við almenning og
nefnt hefur verið, svo sem lands-
hlutaútvarp, skólaútvarp, útvarp
til sjómanna, fjölbreyttari dag-
skrá, fleiri rásir og svo framvegis,
þetta getur allt gerst innan
ramma Ríkisú tvarpsins, et Alþingi
einungis vill veita því fjárhagslegt
bolmagn til að framkvæma það.
Þörfin til að afnema einkarétt-
inn hlýtur að eiga sér einhverjar
aðrar hvatir. Annars vegar virðist
vera hópur manna, sem langar af-
skaplega mikið í útvarpsleik, og
hins vegar fjársterkir aðilar, sem
vilja fá aukin tækifæri til að efla
áróðursstöðu sína í þjóðfélaginu
um allan helming. Um afstöðu
hins almenna neytanda eða „vilja
fólksins" nægir að vitna í Stephan
G. Stephansson:
hugstola mannfjöldans vitund
og vild
er villt um og stjórnað af fám.
Auglysingar og
næringargildi
í útvarpslagafrumvarpinu er
gert ráð fyrir því, að aðrar stöðv-
ar en Ríkisútvarpið geti aflað fjár
til dagskrárgerðar með auglýs-
ingum.
Það er hinn eðlilegi tilgangur
og hlutverk auglýsinga að ná til
sem allra flesta. Til þess má beita
hvaða ráðum sem er, svo fremi að
þau brjóti ekki í bága við lög eða
„almennt velsæmi“, sem svo er
kallað. Útvarpsstöð, sem byggir
afkomu sína fyrst og fremst á
auglýsingum, híýtur því að reyna
að þóknast væntanlegum auglýs-
endum með því að velja dag-
skrárefni, sem nær til „fjöldans"
á sem fljótvirkastan fyrirhafnar-
minnstan og hagkvæmastan hátt.
Þetta er einfalt markaðslögmál.
Hversu menningarlega sinnaðir
sem stjórnendur slíkra stöðva
kynnu að vera í einkalífinu, þá
gætu þeir blátt áfram ekki gengið
þvert á þetta lögmál. Þeir hafa
ekkert tóm til að byggja upp ein-
hverja langtíma menningar-
stefnu, jafnvel þótt þeir vildu.
Afleiðingin er sú, að dagskrá
slíkra stöðva verður nær eintómt
þunnmeti.
Nái slík stöð hinsvegar hylli
auglýsenda, getur hún orðið
mjög sterk fjárhagslega, jafnvel
þótt dagskrá hennar sé nauða-
ómerkileg.í krafti þess getur hún
síðan boðið bæði tæknimönnum,
dagskrárgerðarmönnum og
fréttamönnum betri kjör en aðr-
ir, þar á meðal ríkisfjölmiðillinn,
sem oft er beint eða óbeint bund-
inn af viðhorfum í ríkisfjármálum
og launamálum á hverjum tíma,
auk þess sem hann þarf að rækja
ýmsar þjónustuskyldur við al-
menning, sem ekki gefa allar
mikið í aðra hönd.
Þetta fjárhagslega bolmagn
getur hæglega leitt til þess, að eft-
irlætisstöð auglýsenda hafi brátt
tök á að matreiða sitt þunnmeti á
tæknilega mun fullkomnari hátt
en til dæmis ríkisfjölmiðillinn
getur framreitt sitt efni, hversu
næringargott sem það annars
kynni að vera. Og tæknibrellur
geta verið mjög áhrifamiklar fyrir
stóran hóp. Það er því miður mis-
skilningur, að gæðin ein ráði því,
hvað best gengur út.
Með þessu getur auglýsinga-
stöðin enn aukið forskot sitt og
m.a. dregið auglýsingar verulega
frá Ríkisútvarpinu. Nú skilst
mér, að svo sé komið, að nær
tveir þriðju af tekjum hljóðvarps
komi frá auglýsingum og nálega
einn þriðji af tekjum sjónvarps.
Mér finnst þetta að vísu mjög ó-
æskileg hlutföll í sjálfu sér, en
Verði heimildir til útvarpsrekstrar rýmkaðar á
að hafa afnotagjöld og ekki auglýsingar, segir
Árni Björnsson útvarpsmaður. Nýskipan út-
varpsmála er auðveldust ávegum ríkisútvarps-
ins, efmenn bara vilja
Álit Árna Björnssonar útvarpsráðsmanns um nýtt frumvarp til laga
um útvarp. Stytting og millifyrirsagnir eru Þjóðviljans.
aau sýna engu að síður, hversu
njög útvarpsgjald þyrfti að
hækka til að halda í við verulegan
auglýsingamissi og halda þó sínu,
án þess að fara út í að keppa um
auglýsingar með því að lækka
menningarstaðalinn á dag-
skránni.
Ég er mjög uggandi um, að
annaðhvort muni gerast: að
Ríkisútvarpið lendi í fjársvelti og
geti af þeim sökum ekki haldið
fullri reisn í dagskrárgerð, eða
það neyðist til að lækka sinn
menningarstaðal til að verða ekki
undir í samkeppni um auglýsing-
ar.
Innræting:
dæmi Mogga
Önnur hlið þessa máls snýr að
fréttaflutningi og ýmiskonar
innrætingu. Mér sýnist, að þetta
fyrirbæri, sem ég hef kallað eftir-
lætisstöð eða óskabörn auglýs-
enda, gæti hæglega orðið annað
Morgunblað, einungis á öldum
ljósvakans, sem þá myndi meðal
annars velja fréttir, meta fréttir
og útskýra fréttir frá álíka sjónar-
horni.
Þessi samlíking er ekki út í
hött. Það má rifja það upp í þessu
samhengi, að fyrir 65 árum
neyddu kaupmenn í Reykjavík
Vilhjálm Finsen til að selja sér
Morgunblaðið. Þeir vildu eignast
pólitískt málgagn, og þeir hótuðu
Vilhjálmi að stofna sitt eigið dag-
blað, hætta að auglýsa í Morgun-
blaðinu og setja það þar með á
hausinn, ef hann ekki vildi selja.
(Vilhjálmur Finsen, Alltaf á
heimleið, Rvík 1953, bls. 276-
79).
En eftir kaupin fékk Morgun-
blaðið fyrst þann verulega for-
gang á auglýsingamarkaðinum,
sem það hefur enn í dag. Fyrir
bragðið varð það fjárhagslega
sterkara en önnur blöð á sama
tíma og gat leyft sér ýmsan meiri
íburð, meira efni, fleiri myndir,
meiri kostnað við fréttaöflun, án
þess þó að verða dýrara en hin
smáblöðin, sem þá komu út í
Reykjavík. Og fyrir bragðið vildu
auðvitað fleiri kaupa þetta blað.
Og enn fleiri vildu þá auðvitað
auglýsa í því, auk þess sem fleiri
kaupendur styrktu stöðu þess,
svo að það gat gert efnið enn fjöl-
breytilegra. Og svona gekk það
koll af kolli.
Það sem ég vildi vekja athygli á
með þessari upprifjun, er að
frumorsökin fyrir uppgangi
Morgunblaðsins var ekki sú, að
það hafi verið betur skrifað en til
dæmis Alþýðublaðið á sama tíma
eða flutt meira efni, heldur ein-
faldlega sú, að það fékk margfalt
meiri tekjur frá eigendum sínum,
og þær gerðu því smám saman
kleift að bjóða fram meira og
fjölbreyttara efni.
Nú hefur það oft sýnt sig, að I
áhrifamáttur Morgunblaðsins er
þrátt fyrir allt ekki nærri eins
mikill og stærð þess og útbreiðsla
gæti gefið til kynna. Sá hefur til
dæmis ævinlega verið kosinn
forseti lýðveldisins almennum
kosningum á fslandi, sem Morg-
unblaðið hefur helst haft á móti.
Og manni hefur oft virst sem
svonefndir frjálshyggjumenn
kenndu ekki síst hinu tiltölulega
hlutlæga Ríkisútvarpi um það, að
mat og skilningur Morgunblaðs-
ins á mönnum og málefnum skuli
ekki vera allsráðandi á íslandi.
Þess vegna beri brýna nauðsyn til
að fá eins konar aukaútgáfu af
Morgunblaðinu á öldur ljósvak-
ans til mótvægis við Ríkisútvarp-
ið.
Einkastöðvar
til reynslu
Meginniðurstöður mínar eru
þessar:
1. Það er alger óþarfi að afnema
einkarétt Ríkisútvarpsins.
Miklu nær væri að stórefla
það, svo að það gæti sinnt sem
fjölbreytilegustum óskum
neytenda.
2. Eigi samt sem áður að rýmka
um einkaréttinn, ætti það að
skorðast við sveitarfélög eða
viðlíka aðila. Að minnsta
kosti ætti allt dreifikerfi þeirra
að vera í opinberri eigu, en
slíkt ákvæði virðist vanta í
frumvarpið.
3. Verði einkaaðilum eigi að
síður veitt leyfi til rekstrar út-
varpsstöðva, ættu þær ekki að
hafa leyfi til að afla fjár til dag-
skrárgerðar með auglýsing-
um, hvorki beinum né
óbeinum. Auglýsingaútvarp í
höndum einkaaðila gæti vald-
ið verulega skertum tekjum
hjá Ríkisútvarpi eða lækk-
un á menningarstaðli útvarps
á íslandi. Auk þess er hætt
við, að fjársterkustu aðilar
fengju með því móti enn aukið
svigrúm til að brengla hlutlægt
fréttamat meðal þjóðarinnar.
4. Þrátt fyrir þessa neikvæðu af-
stöðu til frumvarpsins tel ég
koma til greina að heimila
einkastöðvar í tilraunaskyni í
nokkur ár, svo að áhugamenn
um dagskrárgerð fengju færi á
að spreyta sig og keppa um
hylli hlustenda án þess að vera
á nokkurn hátt upp á auglýs-
tngar komnir. Hlustendur
gætu þá kosið að styðja eina
eða fleiri slíkar stöðvar með
afnotagjöldum, og Ríkisút-
varpið gæti meira að segja að-
stoðað þær við innheimtu
gegnum sitt kerfi meðan „lykl-
aðar“ stöðvar eru ekki komn-
ar í gagnið. En ég tel vægast
sagt mjög varhugavert að lög-
festa þetta frumvarp óbreytt
og lágmarksskilyrði sé, að ein-
hver slíkur reynslutími fari á
undan. Arni Björnsson
Útvarpsmálin
Notendarað í steð útvaipsraðs
Sigríður Dúna Kristmundsdóttir hefur lagtframfrumvarp til nýrra útvarpslaga.
Embœtti yfirstjóra lögð niður en starfsmenn gerðir ábyrgir.
Rás 3 til afnota fyrir hagsmunahópa, félög og einstaklinga
Sigríður Dúna Kristmunds-
dóttir hefur lagt fram á Alþingi
frumvarp til nýrra útvarpslaga
þar sem lögð er til meiri háttar
uppstokkun á núverandi útvarps-
lögum.
Lagt er til í frumvarpinu að út-
varpsráð í núverandi mynd og
staða útvarpsstjóra verði lögð
niður. í staðinn komi svonefnt
notendaráð skipað 7 konum og 7
körlum valið með tilviljunarúr-
taki og sitji ráðið til tveggja ára í
senn. Daglegum rekstri útvarps-
ins stjórni framkvæmdaráð
skipað þrem mönnum völdum af
starfsmönnum stofnunarinnar.
í greinargerð með frumvarp-
tnu segir Sigríður Dúna að
reynslan hafi sýnt að meiri hluti
útvarpsráðs hafi vald og aðstæður
til að þjóna flokkshagsmunum
fremur en að gæta hlutleysis,-
skyldu sem á stofnuninni hvílir
Aibert og félagar í ríkisstjórninni vilja skjóta hlutabréfum undan skatti en hækka söluskattinn. (Mynd: Helgi J. Hauksson I
Fríðindi
Aukinn frádráttur vegna
hlutabréfakaupa
Framlag
til
hjálpar-
starfs?
Hyggst ríkisstjórnin láta fé af
hendi rakna til hjálparstarfs á
þurrka- og hungur-svæðunum í
Eþíópíu? Þannig hljóðar fyrir-
spurn frá Eiði Guðnasyni til for-
sætisráðherra, sem lögð hefur
verið fram á alþingi.
-óg
samkvæmt lögum. Það sé því ó-
æskilegt. Hlutverk notendaráðs
sé að móta dagskrárramma út-
varpsstöðvanna en að öðru leyti
skipti ráðið sér ekki af dagskrár-
gerð né framkvæmd dagskrár,
heldur gagnrýni hana eftir á. Með
þessari aðferð sé gerð tilraun til
valddreifingar í Ríkisútvarpinu
þár sem hver starfsmaður er
gerður ábyrgur í starfi og honum
gefinn kostur á að nýta hæfileika
sína betur.
Nýmæli í frumvarpi Sigríðar
Dúnu er að helmingur útsends
efnis hverrar stöðvar skuli vera
íslenskur en Ríkisútvarpið skuli
senda út til alls landsins a.m.k.
þrjár hljóðvarpsdagskrár og
a.m.k. eina sjónvarpsdagskrá.
Þriðja útvarpsrásin skuli senda út
efni frá félagssamtökum,
hagsmunahópum og einstak-
lingum og verða útsendingartíma
úthlutað af dagskrármönnum
rásarinnar í samráði við notend-
aráð.
-*g
Það er á allra vitorði að ríkis-
stjórnin hefur veitt lúxusklúbbn-
um í þjóðfélaginu mikil skattfríð-
indi, sagði Svavar Gestsson í um-
ræðu sem Albert Guðmundsson
hóf á alþingi á mánudaginn um
aukinn frádrátt vegna kaupa
fólks á hlutabréfum.
Svavar spurði ráðherra hve
margir hefðu nýtt sér þessi fríð-
indi á þessu ári og hversu háar
upphæðir væri hér um að ræða.
Albert kvaðst engar tölur hafa
um upphæðirnar eða fjöldann,
því engar slíkar tölur yrðu tilbún-
ar fyrir áramótauppgjör. Svavar
minnti á að við afgreiðslu alþingis
á þessum skattfríðindum sl. vetur
hefði verið boðað að um reynsl-
una yrði spurt þegar málið kæmi
aftur til kasta þingsins. Engin
ástæða væri því til að hraða af-
greiðslu þingsins á málinu fyrri en
þessar upplýsingar lægju fyrir
eftir áramót, þannig að þing-
menn vissu hvað þeir væru að
fjalla um.
Jón Baldvin Hannibalsson og
Svavar Gestsson gagrýndu í þess-
ari umræðu ríkisstjórnina harka-
lega fyrir fyrirhugaða söluskatts-
hækkun og kváðu allt á sömu bók
ístjórnarherbúðunum. Þeir veltu
báðir upp hugmyndum um hert
skattaeftirlit á tekjuskatti og
söluskatti og hugsanlegt aðhald
við skattheimtu. Albert Guð-
mundsson karpaði við Jón Bald-
vin nokkra hríð á persónulegu
nótunum, og kvaðst halda að fall-
ið úr háloftunum yrði stórt og
mikið þegar vindurinn færi úr
loftbelgnum.
-óg
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 13. desember 1984

Kosta Boda
Aðventuskál úr
kristal frá Kosta
Boda. Leiðbeining-
ar um skreytingu
skálarinnar fylgja.
Verð kr. 695,-
Kosta Boda
Bankastræti 10.
Sími13122.