Þjóðviljinn - 19.12.1984, Side 5

q dreo
akke
„Ferðabæklíngur úr Rúmeníu"
heitir alllöng ritsmíð í þessari bók
og um margt hin kostulegasta
lesning. Hún er frá þeim tíma að
Halldór Laxness er orðinn
þreyttur á opinberum sannleika í
eftirbyltingarríkjum Austur-
Evrópu, en hefur enn gaman af
því að heilsa upp á áhrifamenn
þar um slóðir og stríða þeim svo-
lítið sem hafa öðrum fremur til
þess unnið. Þetta er skemmtileg
Íesning. Ég leyfi mér að minna
sérstaklega á samtölin við túlkinn
frú Prófetu sem var mikill snill-
ingur í að vita ekkert um það sem
gat með einum eða öðrum hætti
komið sér illa fyrir sjálfsmynd
Hins Rúmenska Sósíalistalýð-
veldis, sem Ceaucescu stjórnar
með arfakóngstilburðum.
í bókinni er mælt eftir samtíð-
armenn og þar er líka ágætt spjall
um íslending sem seint verður of-
lofaður, Ragnar í Smára, -
merkilegt annars, kannski er
Ragnar eini íslendingurinn sem
hægt er að mæra lengi án þess að
nokkrum leiðist. Halldór víkur
og að ýmsum hugðarefnum sín-
um um miðaldafræði og þarf
miklu lærðari menn en þennan
hér til að vita með sæmilegum
rökum hverju jánka má og hverju
neita þyrfti í máli Halldórs. En
það er altént nógu skemmtileg
kenning sem kemurframísendi-
bréfi til Einars Pálssonar „að það
sé alveg áreiðanlega keltnesk
kona sem samið hefur Njálu; að
ég nú ekki nefni Laxdælu. En
umfram alt kaþólsk“. (bls. 129).
Kaþólska er reyndar mikið á
dagskrá í þessari bók. Eins og
fram hefur komið í fréttum er
endurprentað í henni deilurit sem
Halldór skrifaði á sínum tíma til
að andmæla illri meðferð vinar
síns Þórbergs Þórðarsonar á ka-
þólsku kirkjunni í Lárubréfinu.
Þessi bæklingur, Kaþólsk við-
horf, hefur verið sjaldséður síðan
og mun mikið eftirlæti safnara.
Nærri má geta, að margir hafa
skemmt sér konunglega þegar
jafn beittir pennar skylmdust um
trú, vísindi og frelsi hugsunarinn-
ar hér á þriðja áratugnum. Og
það er reyndar mjög gaman að
rifja þessa deilu upp. Líka vegna
þess að vissir þættir í ritdeilu
ganga lengi aftur. Halldór deilir
við Þórberg en lýsir því yfir um
leið að það sé eiginlega ekki
mögulegt vegna þess að „þar
stendur annar í austri en hinn í
vestri, og skortir þann grundvöll
sem deilan hlýtur að verða háð á
r
Halldór Laxness
ef rödd kappræðnanna á ekki að
deyja út einhversstaðar mittá-
milli heimshorna“ (bls. 192). Þar
fyrir utan er ómögulegt að fá Þór-
berg til að lesa rit merkra ka-
þólskra höfunda! Mikið er þetta
allt gamalt og þó nýtt. Það er lfka
fróðlegt að rifja hér upp andmæli
Halldórs hins kaþólska gegn
„frjálsri hugsun“ Þórbergs -
frjáls hugsun dregur skammt því
„mannshugurinn er háður því
sem er satt og verður að sætta sig
við það hvort sem honum þykir
betur eða verr“ ( bls. 207). Svip-
uð andúð á afstæði í sannleikans
málum kemur einatt fram síðar
hjá Halldóri þegar hann ver ann-
an málstað en kaþólskan - t.d. í
frægri grein Tilsvar um frelsi,
sem birtist rétt eftir stríð.
Einn er sá sterkur þráður sem
liggur beint frá kaþólskum við-
horfum til þessa dags. Hann snýst
um hlutverk kaþólskrar kirkju í
íslenskri sögu. I deiluritinu segir
á þessa leið: „Það vita menn um
kaþólska kirkju, uns hún var
brottræk ger úr landi þessu, að
hún flutti þjóð vorri gersemar er-
lendrar hámenningar, að í for-
sælu hennar döfnuðu hér menta-
setur í hverjum landsfjórðúngi,
og grundvöllur lagður að því, sem
nefnt hefur verið íslensk menn-
íng“, (bls. 184). í grein um sið-
bótarafglapa sem skrifuð er á
þessu ári segir svo um rómversku
kirkjuna að hún „var menníngar-
legt lífakkeri og haldreipi ís-
lands; ekki aðeins stoð og stytta
íslenskrar hámenníngar heldur
sambandstaug okkar við mentun
heimsins og kristna siðmenn-
íngu“, (bls. 65).
Hvað segir ekki í góðri bók,
sem fyrr var nefnd: Ung var ég
Njáli gefin...
ÁB
Sólnes Boaesen
Jón G. Sólnes.
segir frá viðburðaríkri
og stormasamri ævi.
Halldór Halldórsson blaða-
maður skráði.
Bókaútgáfan Örn og Örlygur
1984.
Bók Jóns G. Sólness sætir
nokkrum tíðindum. Ekki er langt
síðan hann var eins konar mið-
depill bægslagangsins í fjölmiðl-
um og Kröfluævintýrið sem hann
lék eitt aðalhlutverkanna í (með
þeim í neðra) er enn að vinda
uppá sig (afborganir og vextir).
ÓSKAR
GUÐMUNDSSONL^
Þess utan er maðurinn fyrir löngu
orðinn þjóðsaga í lifanda lífi;
stórbrotinn í peningamálum og
pólitík og hross við fólk. Um það
eru sagðar sögur.
Sólnes segir sögu sína í gegnuiri
rannsóknarblaðamanninn Hall-
dór Halldórsson, sem í þessu
hlutverki hefur lagt nieira kapp á
að koma söguhetju sinni til skila
heldur en itarlegum heimildum
um umdeilda viðburði. Heim-
ildagilúi þessarar sögu um
Kröfluævintýrið til að mynda tak-
Halldóri tekst sérdeilis vei að
koma krafti og þreki - já og
gæsku þessa hrjúfa manns til
skila. Meir en það, fordómarnir
og húmorinn, þversagnirnar og
spriklið í persónunni skilar sér vel
í stílnum þannig að sagan er stríð
og skemmtileg aflestrar. Annað
mál er það að flýtirinn við bókar-
gerðina hefur verið meir en lítill,
þannig að í henni eru hlálegar
efnisvillur og mýgrútur af próf-
arkarvillum sem hefði verið hægt
að leiðrétta við yfirlestur.
Það sem gerir þessa sögu eftir-
minnilegri og merkilegri en
venjulegar ævisögur stjórnmála-
manna og sjálfsævisögur er þó
Jón Sólnes sjálfur. Þessi umdeildi
maður í peningamusteri í hálfa
öld, í Sanaspekúlasjónum og
Kröfluævintýri, í bæjarstjórn og
innanflokksstríði í Sjálfstæðis-
flokknum opnar sig meir og betur
en þekkist í slíkum sögum, - og
gerir hana að sama skapi merki-
legri. Jón reynir ekki að draga
fjöður yfir vandræði sín og mis-
tök í lífinu, sama hvort þau eru
persónulegs eðlis eða pólitísks.
Þvert á móti virkar hann einlægur
og gefur þannig lesendum hlut-
deiid í sögu sinni, sem ei.ki er
hægt öðruvísi en með kjarki og
er ekki þarmeð sagt að öll viðhorf
mannsins og lífsskoðun höfði til
samkenndar manns. Öðru nær.
Stundum hefur maður meirað-
segja á tilfinningunni að karlinn
sé alveg kolsvartur í pólitíkinni
þegar sá gállinn er á honum.
Sólnes segist líka hafa verið í
þjóðernissinnahreyfingunni upp-
úr 1930 undir forystu Gísla Sigur-
björnssonar. Hins vegar hafi for-
Jón G. Sólnes
ystan verið svo leiöinleg í þeim
flokki að hún hafi drepið hann
alveg. Hann segist oft hafa verið •
Fordómar og eintrjáningsháttur
af þessu tagi er sem betur fer
sjaldgæfur (athuga þó afstöðu
Jóns Baldvins til utanríkismála).
Samflokksmenn Jóns í Sjálf-
stæðisflokknum (rnestan part
Geirsarmsmenn) fá það óþvegið í
þessari sögu. Þó verður enginn
jafn illa úti og Halldór Blöndal.
„Satt að segja þá fyrirlít ég Hall-
dór Blöndal", - og beiskjan og
biturðin sýður undir niðri hjá
gamla manninum sem nú er hálf
áttræður og, ef rétt er frá skýrt,
þá á hann harma að hefna.
Dálítið saknar maður þess að
Jón skuli ekki hafa minnst á fleira
fólk sem sat með honum í bæjar-
stjórn á Akureyri, t.d. einsog El-
ísabetu Eiríksdóttur og Guðrúnu
Guðvarðardóttur, en það sem
hann segir í snaggaralegum dóm-
um um ýmsa stjórnmálamenn
vegur þann missi upp að hluta.
Alþýðubandalagsmennirnir á
þingi fá ískyggilega góða dóma
frá Jóni en „krataflokkurinn er í
Sjálfstæðisflokknum“ eftir við-
reisnarstjórnina að hans mati.
f sleggjudómum hans um
stjórnmálamenn kemur fram
þetta umhugsunarverða dæmi:
„Ég hef einhvern veginn aldrei
séð sterkan dæmigerðan vcrka-
lýðsleiðtoga úr röðum sjálfstæð-
ismanna. Ég hef aldrei séð það.
segir að menn noti verkalýðsfé-
lögin sem stökkbretti.
Sverrir Hermannsson er dæmi-
gerður fyrir „að nota sér laun-
þegahreyfinguna“. Á þingflokks-
fundum hafi Sverrir átt það til að
stríða Guðmundi H. Garð-
arssyni, þegar sá hafði hátt og
vildi láta taka tillit til sjónarmiða
verkalýðshreyfingarinnar. Þá
hafi Sverrir sagt: ,Já, það verður
að taka tillit til formanns stærsta
verkalýðsfélags í heimi“.
„Mér hefur leiðst þetta kvenna-
kjaftæði“, segir Jón Sólnes. Sjálf-
ur hefur hann haslað sér völl
meiren aðrir kynbræður sínir á
lokuðum vettvangi karia. Þannig
hefur hann gegnt forystustörfum
íLionsklúbbi, golfklúbbi, frímúr-
arastúku og „tíuklúbbnum", sem
er enn einn kjaftaklúbbur karla á
Akureyri.
„Ég er enginn samneyslumað-
ur“, segir Jón líka, en hann er
formaður Félags aldraðra fyrir
norðan, var formaður Bruna-
bótafélagsins í nær aldarfjórð-
ung, og hefur starfað í ótal nefnd-
um á vegum ríkisins og bæjarfé-
lagsins á Akureyri fyrir samneysl-
una.
Þannig er það víðar í sögu Sóln-
ess, að þversagnirnar hrópa hver
á aðra, en svoddan er það nú lika
hjá öðru fólki. Svn cem
brotiö hans
JgiiVi
eftu stundu"
gnamaöii
ö hjálp E
lig á vísu- „innilega f ylgjandi“ Franco þeg- Mér flnnst einhvern veginn, að Jóni Sólnes hafi íc' ' • ð segja
r kamn.c- arhann vai Lundúnum 1937. En það eigi ekkert saman“, Hann er Flalldóri Halldórssy 5gu sína
Enn hei'ur það er all ; liðin saga. Steininn þarn; t að fjalla um Guðmund H. þannig að oft verði til vjtnað. í
águr á ell- tekur alvei 2 úr þegar kemttr að Garð arsson og launþegadeild öfgum hennar 'og finlatgtíi er
jafnréttism álum kynjanna: „Ég Sjálfs ;tæðisflokksins. „Eg hcf af- eitthvað kiljanskt við ,v tsónuna'
n Jón G. samþykki ekki neitt sem frá skapl ega mikinn ímugust á henni - Bjartur í Sumarhús j:" eða Bog-
ciors) hrifi jafnréttisn< ,'fnd kemur cða hefur nn ]n iðist hún óskaplega mikið. esen á Óseyri við A\L—fjörð?
komið, og mun ekki gera það“. Þeir eru svo hjáróma“. Hann —Óp
UMSJON: GUÐJON rHiÐRÍKSSON Þriðjudagur 18. desember 1984 ÞJÓÐVIUINN - SIÐA