Þjóðviljinn - 13.03.1985, Qupperneq 5

Fullvinnsla sjávarafla
Gífurlegir
möguleikar
Guðmundur J. Guðmundsson:
Pví nœr sem við komumst matardisknum,
því örari verður hœkkunin á vörunni
„Við ættum að setja okkur það
markmið að auka hlutfallslegt
verðmæti íslensks sjávarafla um
a.m.k. þriðjung á næstu fimm
árum. Það myndi þýða gjald-
eyrisaukningu upp á rösklega 5,4
miljarða króna,“ sagði Guð-
mundur J. Guðmundsson á al-
þingi, þegar hann mælti þar fyrir
tillögu sinni um fullvinnslu sjáv-
arafla. Ræða Guðmundar og til-
lagan hlaut góðar undirtektir
þingmanna úr öllum flokkum og
höfðu ýmsir á orði að iangt væri
síðan alþingi hefði geflð sér tíma
til að ræða vel jafn mikilvægt mál
og þetta.
Guðmundur vék í upphafi að
því viðhorfi margra að mögu-
leikar íslensks sjávarútvegs fari
nú þverrandi vegna takmarkaðs
afla og að sjávarútvegurinn muni
gegna æ minna hlutverki í þjóð-
arframleiðslunni. „Ég er á ann-
arri skoðun,“ sagði hann. „Ekki
vegna þess að ég sé andvígur
aukinni þróun í íslenskum iðnaði
og öðrum atvinnugreinum, öðru
nær, heldur vegna þess að það er
trú mín og vissa að við getum
stóraukið gjaldeyristekjur okkar
af íslenskum sjávarútvegi og
fjölgað atvinnutækifærum með
aukinni vinnslu sjávarafla“.
„Ég legg áherslu á að það getur
enginn atvinnuvegur borið sig á
þeim vaxtakjörum sem íslenskur
sjávarútvegur býr nú við. Ef við
ætlum að byggja upp íslenskan
fiskiðnað enn frekar þá kynnu
einhverjir að spyrja: hvar á að fá
fé til þess? Svar mitt er eitt og
aðeins eitt: Ef það verður ekki
gert þá verður ekkert fé til í þessu
landi. Við verðum að gera okkur
grein fyrir að við þurfum stór-
aukið fé til fiskirannsókna og við
komum ekki upp fiskiðnaði án
verulegrar eflingar rannsókna og
þróunarstarfsemi. Engu fé er
jafnvel varið. Þróaður fiskiðnað-
ur rís ekki án öflugrar
rannsóknarstarfsemi. Þetta gildir
jafnt um ríki og fyrirtæki. Það eru
ekki síður fyrirtækin sem þyrftu
að athuga sinn gang í þessu.
í markaðsleit og vöruþróun
þurfum við að gjörbreyta eða
umbylta öllum okkar vinnu-
brögðum. Við þurfum fyrst að
framleiða fjölbreyttari vöru og
við þurfum síðan að kynna hana
með öflugri kynningarstarfsemi,
fylgjast vel með vöruþróun á hin-
um ýmsu mörkuðum í heiminum,
við þurfum hóp sérfræðinga,
jafnöfluga í útflutningsstarfsemi
og þá sem nú starfa í innflutnings-
starfsemi. - Getum við ekkert
lært af Dönum í umbúðatækni?
Við erum hér með hóp af góðum
listamönnum. Við erum með
prýðilega hæfar auglýsingastof-
ur. Af hverju ekki að nýta þetta
fólk í þágu útflutnings og gjald-
eyrisöflunar? Það er ekki nóg að
auglýsa bara hér innanlands vá-
tryggingar og kaffisölu.
Boðorð dagsins er: Meiri kraft
í útflutninginn, meiri kraft í sölu-
tækni á íslenskum afurðum,
kynna sér betur vöruþróun á hin-
um fjölmörgu og ónýttu og van-
nýttu markaðslöndum. Meiri
matargerðarlist í íslenskan sjáv-
arútveg og svo mætti lengi telja.
Ég sagði í upphafi að ég teldi að
hægt væri að auka verðmæti ís-
lensks sjávarafla um 1/3 á fimm
árum. Og ég er sannfærður um að
þetta er vel framkvæmanlegt og
þótt hærra væri stefnt. í dag flýr
fólk úr íslenskum sjávarútvegi.
Hvert stefnir sú þjóð þar sem
fólkið flýr grunnframleiðsluna
vegna lélegra launa eða óvissrar
atvinnu?
Hráefni í hendur
Dana og Svía
Til loka októbermánaðar á síð-
asta ári, 1984, fluttum við út rösk-
ar 16 þúsund tunnur að verðmæti
tæpar 130 millj. Stærsti hluti
þessa magns fór til Danmerkur,
en þar er framleiddur kavíar úr
hrognum og honum pakkað í litl-
ar neytendaumbúðir.
Athyglisvert er, að þetta er
ekki gert fyrir danskan heima-
markað heldur flytja Danir þessa
vöru úr landi. Verksvið þeirra er
framhaldsvinnsla og verslun.
Danskur kavíar frá íslandi er
fluttur sem lúxusvara til ýmissa
landa, en stærsta markaðslandið
er Frakkland. Framleiðsla okkar
er um 12-20 þús. tunnur, en við
höfum sjálfir aðeins unnið kavíar
úr 1-3 þús. tunnum. Útflutnings-
verðmætið tvö- til þrefaldast við
þessa vinnslu. í ljósi þess að 60%
heimsframleiðslunnar af grá-
sleppuhrognum kemur frá ís-
landi og bestu hrognin á
heimsmarkaði eru héðan, er
ljóst, að við íslendingar ættum að
hafa markaðinn í hendi okkar.
Hvað mundi gerast ef við hættum
að leggja Dönum til þetta hrá-
efni?
En áfram halda íslendingar að
salta grásleppuhrogn í tunnur.
Tökum þorskhrogn. Það er af
nægu að taka. Álitið er að íslend-
ingar framleiði allt að 50% af
þorskhrognum á heimsmarkaði,
um 3 þús. tonn á ári, en fram-
leiðslan gæti verið töluvert meiri
ef hráefnið væri nýtt. Meiri hluti
þorskhrogna er saltaður. Árið
1984 framleiddum við 1026 tonn
af sykursöltuðum þroskhrognum
að verðmæti 41 millj. T6 þús.
sem gera um 40 þús. fyrir tonnið.
Svokölluð iðnaðarhrogn eru
hrogn þar sem hrognasekkurinn
hefur rifnað. Þau seljum við til
Danmerkur fyrir röskar 18 þús.
kr. á tonnið. Danir sjóða þessi
hrogn niður og selja út um heim,
m.a. er mjög auðvelt að fá þau
hér í verslunum á íslandi. Við
sjóðum sjálfir niður tæpan helm-
ing af því sem við seljum Dönum
sem iðnaðarhrogn og flytjum
mest af því út til Frakklands og
Bandankjanna. Verðið er röskar
185 þús. kr. á tonnið eða tífalt
það verð, sem fæst fyrir hrognin
sem við seljum Dönum til niður-
suðu.
Bestu hrognin seljum við syk-
ursöltuð til Svíþjóðar, og lítils
háttar til Grikklands. Fyrir það
fáum við 40 þús. kr. á tonnið, á
móti 185 þús. ef við sjóðum þau
sjálfir niður eða rösklega 1/5 af
því verði, sem við fáum fyrir okk-
ar eigin niðursuðu. Svíar breyta
miklu af þessum hrognum í kaví-
ar, setja þau í neytendaumbúðir
svo sem túbur með alls konar
bragðefnum. Þessi vara er seld á
sælkeramarkaði í Svíþjóð og í
öðrum löndum. Það er t.d. hægt
að fá hana hér í verslunum.
Verðmætum hent
Ég fæ þær upplýsingar frá
bækistöð Sölumiðstöðvarinnar í
Grimsby að bæði Bretar og
Frakkar séu sífellt að biðja um
hrogn, sem Bretar steikja,
Frakkar að mestu reykja en okk-
ar svar er: Við eigum engin hrogn
til að selja! Við hendum hluta af
hrognunum sem til falla og okkar
eigin niðursuða gefur tífalt verð á
móti því hráefni, sem við seljum
Dönum. Var einhver að segja, að
íslenska þjóðin ætti í gjaldeyris-
erfiðleikum?
Lifur. Sú lifur sem nýtt er hér á
landi er einkum úr fiski sem
landað er óslægðum, þ.e. úr afla
dagróðrarbáta. Hún er einkum
brædd til lýsisframleiðslu, en lítils
háttar er þó soðið niður. Sovétr-
íkin hafa í tvennum síðustu við-
skiptasamningum óskað eftir að
kaupa helmingi meira magn af
niðursoðinni lifur, ef við hefðum
getað afgreitt það. Við framleið-
um árlega um 1.5 millj. dósa, en
getum auðveldlega tvöfaldað það
magn. Gjaldeyristekjur af niður-
soðinni lifur eru um það bil
fimmfaldar miðað við brædda
lifur. Ekki er að sjá af þessu, að
gjaldeyrisöflunin sé mikið atriði
fyrir íslenskt þjóðfélag.
Atvinna
flutt úr landi
Völsum eitthvað örlítið meira
um. Sjólax er framleiddur úr
söltuðum ufsaflökum. Fiskurinn
er skorinn í lengjur,
beinhreinsaður og skorin í
sneiðar, litaðar og roðvarðar og
líkist þá laxi. Söltuð ufsaflök sem
við seljum til Þýskalands, era
notuð til sjólaxframleiðslu þar í
landi. Aðrir markaðir fyrir sjólax
eru í Tékkóslóvakíu og Frakk-
landi. Gjaldeyririnn er mun meiri
fyrir sjólax en saltaðan ufsa, en
ýmsir þeirra, sem aðstöðu hafa til
slíkrar framleiðslu hér á landi
segja og það á eftir að koma hér
fram oftar, að þeir hafa ekki vinn-
uafl til þessarar vinnslu.
Gífurleg aukning hefur orðið á
rækjuveiðum síðustu árin og
einkum úthafsrækju. Rækjan er
heilfryst að hluta, en stærsti
hlutinn er þó pillaður. Talsverð
niðursuða er einnig á rækju.
Leggja þarf áherslu á báðar þess-
ar vinnslugreinar.
Stór hluti af frystri rækju er
fluttur út í ca. 10 kg pakkningum,
en erlendis, t.d. í verksmiðjum
SH í Grimsby er henni pakkað í
350-400 gramma neytendaum-
búðir. Margir rækjuframleiðend-
ur telja sig ekki hafa vinnuafl til
að annast smærri pakkningar,
þannig að þó nokkur atvinna flyst
úr landi af þessum sökum og að
sjálfsögðu nokkur gjaldeyrir.
Vitað er, að hér við land eru
ýmsar skelja- og krabbategundir,
sem lítið eða ekkert eru nýttar.
Verið er að kanna útbreiðslu á
þessum tegundum á vegum Haf-
rannsóknastofnunar og þyrfti að
veita í þær meira fjármagni þar
sem fjárskortur háir þeim.
Af skeljum er hörpudiskurinn
mest veiddur hér við land og
raunar eins mikið og þekking á
veiðisvæðum leyfir. Gegna
veiðar hans mikilvægu hlutverki í
atvinnumálum ýmissa byggðar-
laga og gera þar hreint útslag á.
Vitað er, að kúskel er mjög út-
breidd hér við land. Gengið hefur
illa fram til þess að fá viðunandi
verð á markaðinn fyrir kúfisk en
nú fer fram nokkuð ýtarleg rann-
sókn á meðferð og vinnslu þessa
hráefnis, og gefur það vissar von-
ir, þótt ekkert sé hægt að fullyrða
hver niðurstaðan verði.
Víða erlendis eru veiðar og
vinnsla á ýmsum krabbategund-
um stundaðar með góðum ár-
angri. Til mikils er að vinna í
þessu sambandi, þar sem afurðir
af kröbbum eru einhverjar dýr-
ustu sjávarafurðir sem þekkjast.
Mikil gróska er í þessari grein í
Kanada og er talið að þetta sé
arðvænlegas'Æ grein í sjávarút-
vegi þar í landi. Sömu sögu
mætti segja víða frá. Þau krabba-
dýr sem veidd eru við ísland eru
humar og rækja en það eru ein-
mitt dýrustu sjávarafurðir sem
við framleiðum.
Hér við land eru nokkrar
krabbategundir sem til greina
gæti komið að veiða og standa nú
yfir tilraunir með veiðar og
vinnslu. Þarna þarf aukið fé líka.
Sem dæmi um tegundir eru trjón-
ukrabbi, bogakrabbi, gadda-
krabbi, og tröllakrabbi. Góðir
markaðir eru fyrir hendi fyrir
þessar afurðir t.d. í Frakklandi.
Það hefur háð íslenskum sjáv-
arútvegi i gegnum tíðina að hér
hefur aldrei tekist að ná góðum
tökum á lagmetisiðnaði. Þrátt
fyrir að við höfum að mörgu leyti
bestu skilyrði þar sem er úrvals
hráefni. Orsökina fyrir þessu get-
ur verið nokkuð erfitt að skýra,
en þarna virðast vera margir sam-
verkandi þættir. Þetta má kann-
ski skýra best þannig að danskt
lagmeti úr aðfluttu íslensku hrá-
efni virðist oft vera betri vara en
tilsvarandi íslenska lagmetið.
Hér á landi virðist því vantá fag-
lega þekkingu og árvekni.
Einnig kann það að vera þáttur
í þessu að við leggjum svo mikið
kapp á aflamagn frckar en að sér-
hæfa okkur í fullvinnslunni. Til
skamms tíma var eins mikið
keypt af erlendu lagmeti hér á
landi og innlendu ef fiskibollur og
fiskbúðingur eru frátalin. Eitt af
því sem háði lagmetisiðnaði hér á
landi var að margir smáir aðilar
fluttu það úr landi. Með tilkomu
Sölustofnunar lagmetis var ráðin
bót á þessum þætti. En þótt um
nokkra aukningu hafi verið að
ræða á framleiðslu og sölu verður
að telja starfsemi Sölustofnunar
lagmetis hafi ekki skilað þeim ár-
angri sem vænst var við stofnun
hennar.
Því ber hins vegar ekki að
neita, að nú allra síðustu árin
virðast hafa orðið framfarir í
þessum efnum.
Eitt af skilyrðum þess að um
verulega verðmætisaukningu
verði að ræða í íslenskum sjávar-
útvegi er að við náum tökum á
lagmetisiðnaðinum og gerum
framleiðsluna fjölbreyttari.
Framhald á bls. 6.
Miðvikudagur 13. mars 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5