Þjóðviljinn - 12.05.1985, Blaðsíða 16

LEIÐARAOPNA
AIDS - Hvað er áunnin
ónœmisbœklun?
Hvaða varnarað-
gerðir eru í bígerð
á íslandi
Fáir sjúkdómar hafa vak-
ið jafn mikla athygli - og
jafn mikinn hrylling - og
áunnin ónæmisbæklun,
AIDS (skammstöfun á
enska heitinu: Acquired Im-
mune Deficiency Synd-
rome). Sjúkdómurinn er
bráðskæður eins og sést
gleggst á þvi, að 80 prósent
þeirra sem sýkjast ganga
guði sínum á vald innan
tveggja ára.
Sjúkdómurinn breiðist hraðar
út meðal homma en annarra og
hefur í hugum margra verið
tengdur þeim umfram aðra hópa.
Hins vegar berst AIDS smitið
ekki síður meðal þeirra sem iðka
ástir með gagnstæðu kyni, ein-
ungis hægar. Nú er hins vegar far-
ið að bera talsvert á sjúkdómnum
hjá þessu fólki líka, og innan
fimm ára er talið er talið að svo
mikil brögð verði að AIDS hjá
fólki sem ekki eru hommar, að
ekki verði lengur talað um AIDS
sem „hommasjúkdóm".
Nýtilkominn
meinvættur
Sjúkdómurinn var ekki
greindur fyrr en rétt kringum
1980. Síðan hafa rösklega 11 þús-
und manns fengið hann svo vitað
sé. Sjúkdómurinn er líka allút-
breiddur á sumum svæðum í Afr-
íku og þar er skráning ekki mjög
nákvæm þannig að fjöldi sýktra
kann að vera miklum mun meiri.
í þeim löndum sem hafa mesta
tíðni AIDS, hafa 6-7 af miljón
íbúum sýkst.
AIDS var fyrst greint í Banda-
ríkjunum en nú er sjúkdómurinn
til í 40 þjóðlöndum í fimm
heimsálfum. í Evrópu eru það
einungis ísland, Tékkóslóvakía
og Albanía þar sem AIDS hefur
ekki verið greint. Það er einkum
tveir hópar sem samkvæmt
bandarískum skýrslum hafa
hæsta tíðni af AIDS: hommar og
eiturlyfjaneytendur, en þeir
síðarnefndu nota gjarnan
óhreinar sprautur og smit berst
þannig á milli.
Skráð tilfelli af AIDS eru 9.600
í Bandaríkjunum. Þar af eru 73
prósent hommar eða menn sem
iðka ástir með báðum kynjum,
samkvæmt ameríska ritinu Time.
Hins vegar óttast menn að allt
upp í 1 miljón manna hafi sýkst af
veirunni, en sökum langs með-
Sjúkdómurinn AIDS or-
sakast af sérstakri veiru
sem leggst á mikilvæga
tegund hvítra blóðkorna,
svonefndar T-4 hjálpar-
frumur, sem gegna þýðing-
armiklu hlutverki í ónæmi-
svörnum líkamans. Þegar
veiran hefur gengið í
skrokk á þessum frumum
má heita að ónæmiskerfi
líkamans sé óstarfhæft.
Ónæmiskerfið er hins vegar
varnarmúr gegn aðvífandi sótt-
kveikjum, sem á einhvern hátt
komast inn í líkamann. Þegar
ónæmiskerfið er komið í rúst eiga
sóttkveikjur greiða leið inn í
göngutíma muni obbinn af þeim
ekki verða ljós fyrr en á næsta
áratug.
Smit getur borist með blóð-
gjöfum og í Bandaríkjunum hafa
nú 142 einstaklingar sýkst með
þeim hætti. Búið er að þróa sér-
stakar mótefnamælingar sem
hægt er að beita til að kanna
hvort AIDS veiran sé til staðar í
blóði. Með þeim hætti er kleift að
kanna blóð til að koma í veg fyrir
að sýktir einstaklingar - sem enn
hafa ekki fengið sjálf einkenni
sjúkdómsins þó veiran sé í blóði
þeirra - gefi blóð, eða selji sem er
algengt t.á.m. í Bandaríkjunum,
þar sem það eru einmitt eitur-
Iyfjaneytendur sem stunda slíkt í
fjáröflunarskyni. Því miður er þó
óttast að ekki verði hægt að úti-
búkinn. Sökum þess eru AIDS
sjúklingar mjög hrjáðir af alls
kyns sýkingum sem heilbrigt fólk
á auðvelt með að yfirvinna. Það
eru þessar sýkingar sem draga
menn gjarnan til dauða. Nýjar
rannsóknir sýna jafnframt, að
veiran leggst einnig á miðtauga-
kerfið, þar sem skemmdir geta
orðið snemma á sjúk-
dómsferlinum, áður en annarra
einkenna verður vart.
Langur
meðgöngutími
Sjúkdómurinn byrjar yfirleitt
með hægfara veikindum, sem
einkennast af bólgnum eitlum í
hálsi, handarkrikum og nára. í
kjölfarið sigla svo slen og þreyta,
loka þann möguleika að sýkt blóð
sleppi í gegn.
Uppruni AIDS
Sérfræðingur við Harvard há-
skólann í Bandaríkjunum, Dr.
Myron Essex, telur að AIDS
veiran sé upphaflega komin frá
sérstökum öpum í Afríku, og hafi
borist með biti frá þeim til manna
á síðustu áratugum. 70 prósent
apanna hafa í sér veiru sem líkist
geigvænlega mikið AIDS veir-
unni, og aparnir eru einmitt til í
langmestum fjölda þar sem
AIDS varð upphaflega vart.
Eftir að veiran kom í
mannfólkið hefur hún svo dreifst
mun hraðar meðal homma (fyrir
því eru líffræðilegar ástæður), en
hún dreifist að sjálfsögðu líka
stöðugur hiti, nætursviti, þyngd-
artap og almenn vanlíðan.
Um það bil 15 prósent þeirra
sem fá þessi forstigseinkenni
verða síðar AIDS að bráð, og í
yfirgnæfandi meirihluta tilvika
verður það banabiti viðkomandi.
í hinum sem sýkjast af veirunni
verður ónæmiskerfið ofan á í bar-
áttunni við hana, og útrýmir
henni.
Hámarkslíkur á AIDS eru
fimm og hálfu ári eftir sýkingu af
veirunni. Hins vegar er að líkind-
um hægt að ganga með hana í allt
að 14 ár áður en sjúkdómurinn
byrjar að herja á viðkomandi.
-ÖS
meðal fólks sem iðkar ástir með
hinu kyninu eingöngu.
Þess má geta að sums staðar er
fylgni milli AIDS og malaríusýk-
ingar sem berst með skordýra-
biti. Því telja sumir að í Afríku
geti veiran borist milli staða með
skordýrum. Veiran er mjög skyld
visnuveirunni, sem miklar rann-
sóknir hafa verið stundaðar á hér
á íslandi á undanförnum ára-
tugum. En meðgöngutími hennar
er einmitt mjög langur eins og
AIDS veirunnar.
Breytt viðhorf
Áunnin ónæmisbæklun hefur
mestmegnis verið tengd homm-
um, því yfirgnæfandi fjöldi til-
fella hefur komið úr þeirra hóp-
um samkvæmt skýrsium. Nú
fjölgar þeim hins vegar sem fá
sjúkdóminn, sem ekki eru
hommar. í sumum hlutum Afr-
íku er AIDS til að mynda komið
gegnum „hommaskeiðið“ og er
sjúkdómur sem í mestum mæli er
að finna hjá þeim sem hneigjast
að gagnstæðu kyni. í einu Afrfku-
landa sýna mótefnamælingar til
dæmis að tuttugasti hluti þjóðar-
innar hefur komist í kast við
AIDS veiruna. Fimmtungur
þeirra sem gefa blóð í sama landi
sýna merki um hana og hvorki
meira né minna en 80 prósent
vændiskvenna!
Dr. Dean Echenberg sem
starfar við heilbrigðisdeild San
Fransisco borgar hefur greint frá
því að nú sé að koma í ljós fyrsta
kynslóð AIDS sjúklinga sem
koma ekki fyrst og fremst úr hóp-
um homma. Hann telur að fjöldi
þeirra muni stóraukast á næstu
árum, og þá muni menn hætta að
líta á AIDS sem sjúkdóm sem
tengist hommum fyrst og fremst.
Hvað er AIDS?
LEIÐARI
AIDS og fjölmiðlarnir
Sjúkdómurinn AIDS, eöa áunnin ónæmis-
bæklun einsog hann nefnist í álappalegri þýð-
ingu, hefur verið allmikið til umræðu hér á landi
síðustu mánuðina. Ástæðan erauðvitaðsú, að í
ýmsum nágrannalöndunum hefur s|úkdómur-
inn gert vart við sig, og raunar er Island eitt
þriggja landa í Evrópu sem hefur enn sem kom-
ið er sioppið við sjúkdóminn. Hins vegar er það
Ijóst að það er einungis tímaspursmál hvenær
AIDS berst hingað til lands.
Þó fáir sjúkdómar hafi verið rannsakaðir jafn
mikið á jafn skömmum tímaog AIDS, þá standa
vísindin andspænis þeirri sorglegu staðreynd
að framleiðsla á nothæfu bóluefni virðist ennþá
eiga langt í land. Það er þeim mun alvarlegra
þegar litið er til þess, að sjúkdómurinn verður
banabiti 80 prósenta þeirra sem fá sjúkdóminn,
áður en tvö ár eru liðin frá því einkennin
greinast.
Sjúkdómurinn ferðast hraðast meðal karl-
manna sem iðka karlaástir. Hommar hafa því
orðið að skotspæni þeirra fjölmiðla sem helst
má kenna við göturæsi, og í Bandaríkjunum
hafa ofstækisfullir hópar á hægri kantinum á
borð við Moral Majority, reynt að koma út þeirri
skoðun að AIDS sé refsing máttarvaldanna
gagnvart hommum. Það er að vísu rétt að tíðni
AIDS er enn sem komið er hæst meðal homma í
flestum löndum, þó ekki öllum. Hins vegar er
það alrangt að sjúkdómurinn smitist einungis
milli homma. Hann berst líka milli fólks sem á
sínar ástir einungis með gagnstæðu kyni.
Guðni Baldursson, formaður samtaka homma
og lespía, bendir réttilega á þetta í viðtali við
Þjóðviljann: „AIDS er enginn hommasjúkdóm-
ur, einsog nú er berlega að koma í Ijós er-
lendis... Hann einfaldlega leggst á fólk hvort
sem það eru hommar eða ekki. Það er stað-
reynd“.
Gögn í þessa veru voru lögð fram á ráðstefnu
um sjúkdóminn sem haldinn var í Atlanta í
Bandaríkjunum. Dr. Dean Echenberg frá
heilbrigðisþjónustu San Fransisco greindi frá
því að sjúkdómurinn bærist nú smám saman
milli fólks, sem iðkar ástir með gagnstæðu kyni
og „við gerum ráð fyrir að fleiri slík tilvik komi í
Ijós á næstu árum“. Annar bandarískur sér-
fræðingur, Dr. James Curran, sagði á sömu
ráðstefnu að svo kynni að fara að innan fimm
ára yrði ekki lengur litið svo á að sjúkdómurinn
væri fyrst og fremst í hópum homma, heldur hjá
flóru mismunandi þjóðfélagshópa.
Sú fjölmiðlamóðursýki sem víða í veröldinni
hefur spunnist kringum AIDS hefur lætt þeim
röngu skoðunum inn hjá mörgum, að AIDS sé
bráðsmitandi. Svo er hins vegar alls ekki. Hann
berst ekki með venjulegri snertingu, hósta eða
hnerra, og ekki heldur í matvælum.
íslensk heilbrigðisyfirvöld hafa brugðist á
mjög yfirvegaðan hátt við hættu á AIDS hér á
landi. Þau hafa sett í gang undirbúning að
mótefnamælingum og undirbúið vel hvernig á
að bregðast við uppkomu sýkinnar hér. Þau
hafa líka slegið gegn þeim móðursýkistóni sem
gætt hefur í umfjöllun sumra blaðanna.
Fjölmiðlar bera mikla ábyrgð á herðum sér.
Þeir verða að forðast að flytja inn í landið þá
móðursýkislegu umfjöllun sem sum erlend dag-
blöð hafa gert sig sek um. Dæmi um hvernig
fjölmiðlar eiga ekki að taka á AIDS var uppslátt-
ur Morgunblaðsins sunnudaginn 28. apríl þar
sem sagt var í fyrirsögn fréttar um sjúkdóminn.
„Allt mannkynið í hættu“.
Svona staðhæfing er einfaldlega röng. Hún
getur vakið upp tiiefnislausa fjöldahræðslu.
Staðreyndin er að enn eru ekki skráð nema rösk
11 þúsund tilfelli af AIDS í heiminum og meðal
þeirra þjóða í Vesturheimi sem hafa hæsta tíðni
sjúkdómsins eru ekki nema 6 til 7 af miljón
íbúum sýktir. Frétt Morgunblaðsins var einfald-
lega dæmi um vonda blaðamennsku.