Þjóðviljinn - 03.07.1985, Síða 9

MENNING
Úr sýningunni The Mysteries
Lundúnir
Frá Þjóðleikhúsi Breta
Breska Þjóðleikhúsið er mikil
bygging og mcrkileg leiklistar-
stofnun sem stendur á suður-
bakka Tempsár skammt frá
Waterloobrúnni, innan um aðrar
mcrkar menningarstofnanir svo
sem Hljómleikahöll Elisabetar
drottningar og Bresku kvik-
myndastofnunina. í þessari bygg-
ingu eru þrír ieiksalir sem samtals
rúma 2.500 manns í sæti, stærst-
ur er Oliviersalurinn með opið
svið, síðan Lyttleton með ramma-
svið og minnstur er Cottersloe,
þar sem leiksvæði og áhorfenda-
svæði má breyta að vild. Þjóð-
leikhúsið býður upp á að minnsta
kosti 6 sýningar samtímis og hef-
ur haldið uppi háum listrænum
kröfum. En þetta hús er dýrt í
rekstri og opinberir styrkir hafa
ekki hækkað til jafns við verð-
bólgu,þannig aðnýverið neyddist
stjórn hússins til að loka
Cottersloesalnum um stundar-
sakir - hann verður að vísu opn-
aður aftur i september, þar sem
borgarráð Lundúna hefur sam-
þykkt sérstaka fjárveitingu til
hússins.
Coriolanus
En á Oliviersviðinu er verið að
sýna Coriolanus eftir William
Shakespeare í uppsetningu þjóð-
leikhússtjórans sjálfs, Peters
Hall. Coriolanus er ekki meðal
þeirra leikrita Shakespeares sem
oftast eru sýnd, það er dálítið
þungt og erfitt í meðförum, hetj-
an vekur fremur andúð en að-
dáun og það er að mestu laust við
þann leiftrandi skáldskap í ein-
tölum sem öðru fremur einkennir
flest leikrit skáldsins. En þetta er
pólitískasta verk Shakespeares
og eitt hið margslungnasta, og ef
vel tekst til með uppsetningu,
einsog gerðist í þetta skipti, getur
það talað mjög sterkt til nútím-
ans.
Leikritið byggir á frásögn Plut-
archs af atburðum sem gerðust í
Róm í kringum 490 f.Kr. Róm-
verjar eiga í útistöðum við ná-
granna sína Volska (Róm var þá
bara pínulítið borgríki og lýð-
veldið var nýstofnað), og hetjan
Caius Martius bjargar þeim frá
algerum óförum með því að
brjótast einn síns liðs inn í borg-
ina Corioli og ganga milli bols og
höfuð á óvinunum. Fyrir þetta
afrek er hann sæmdur tignar-
heitinu Coriolanus og senatið út-
nefnir hann konsúl. En til þess að
geta gegnt þessu valdamikla
embætti verður hann að hljóta
viðurkenningu lýðsins, koma
fram fyrir hann í tötrum, sýna sár
sín og biðja auðmjúklega um
stuðning. Coriolanus er gífurlega
stoltur patrisíi og neitar fyrst al-
farið að lítillækka sig þannig fyrir
plebejunum, en þegar hann loks
lætur tilleiðast er hann svo hroka-
fullur að alþýðufulltrúunum tekst
að telja lýðinn á að gera hann
brottrækan frá Róm. í bræði
sinni snýst Coriolanus gegn Róm,
gerir bandalag við Volska og er á
leið til Rómar með her, drepandi
og brennandi. Rómverjar eru
ráðalausir, þar til móðir og kona
Corelianusar ná fundi hans og
tekst að fá hann til að hætta her-
förinni. Volskar drepa síðan Cor-
iolanus.
Það er gott dæmi þess hve
Shakespeare er mikill jafnvægis-
snillingur í persónusköpun sinni
að þetta leikrit hefur verið lesið
og leikið bæði sem viðvörun gegn
hættum einræðis og harðstjórnar
og sem árás á heimskan og ráð-
villtan almúgann sem er ófær um
að stjórna og snýst gegn bjarg-
vætti sínum. Uppfærsla Peters
Hall fer enn eina leið. Hér eru
allir karlmennirnir gerðir
ómerkilegir og hættulegir, hinar
einu sönnu hetjur eru konurnar,
sem tekst á síðustu stundu að
höfða til mannúðar Coriolanusar
og stöðva drápsæði hans.
Ian McKellen leikur Coriolan-
us af fádæma krafti með höfuð-
áherslu á hroka og blóðþorsta
persónunnar. Hrikalegar eru
bardagasenurnar þar sem hann
verður sífellt blóðugri og fötin
tætast utan af honum, þangað til
hann stendur uppi á brókinni
alblóðugur frá hvirfli til ilja. En
McKellen á fleiri strengi og best-
ur er hann í atriðinu þar sem hann
brotnar saman og verður aftur lít-
ill drengur og grætur. Það atriði
allt var snilldarlega gert og
hápunktur sýningarinnar, ekki
síst fyrir þá mannúð sem geislaði
af Irene Worth í hlutverki
móðurinnar.
Eitt af því sem snjallast er í
þessari sýningu er notkun bún-
inga til að undirstrika samsvar-
anir í nútímanum. Þeir eru mjög
snjöll blanda af gömlu og nýju,
t.d. er annar alþýðufulltrúinn
klæddur (og í öllu fasi og tali)
alveg einsog formaður verkalýðs-
félags, en er svo stundum í róm-
verskri skikkju utan yfir. Þetta
varð til þess að mér varð ósjálf-
rátt hugsað til Margrétar Thatch-
er og Falklandseyjastríðsins
meðan á sýningunni stóð.
The Mysteries
En merkasti leiklistar-
viðburður í London á þessu méli
er utan nokkurs vafa endur-
sköpun Cottersloehóps Þjóð-
leikhússins á alþýðlegum mið-
aldahelgileikjum, þrjú leikrit
sem saman ganga undir nafninu
The Mysteries. Vegna þess að
Cottersloesalurinn er lokaður
voru sýningarnar fluttar í gamla
Lyceumleikhúsið og ganga nú
þar fyrir fullu húsi og ætti enginn
sem tækifæri hefur að láta fram
hjá sér fara.
Þessi leikrit heita Mystery
Plays á ensku, en til forna merkti
mystery iðn eða handverk, og
þessi leikrit voru flutt af hópum
iðnaðarmanna, sem gjarnan tóku
að sér þá hluta verkanna sem
snertu þeirra iðn, t.d. sáu bakar-
arnir um síðustu kvöldmáltíðina
og naglagerðarmenn um kross-
festinguna. Leikritin fjalla um öll
helstu atriði sköpunarsögunnar
og samskipta guðs og manna.
Leikhópurinn hefur fengið
skáldið Tony Morrison til liðs við
sig til að setja saman texta úr
þessum mikla bálki og hefur það
tekist mjög vel. Fyrsta leikritið,
The Nativity (Fæðingin) byrjar á
sköpun heims og manns, segir frá
Abraham og Nóa og endar á fæð-
ingu Jesú. Annar hlutinn The
Passion (Píslarsagan) greinir frá
pínu og dauða Krists, en þriðji
hlutinn Doomsday (Dómsdagur)
segir frá för Krists til heljar, upp-
risu hans og loks frá sjálfum
dómsdegi. Leikritin eru sýnd
hvert í sínu lagi, en á laugar-
dögum gefst kostur að sjá þau öll
sama daginn, frá 11 um morgun
til 10 um kvöld, og var það mér
ógleymanleg reynsla.
Uppsetningaraðferðin er það
sem kallað er „promenade the-
atre” á ensku, mætti kannski
kalla það spásseringarleikhús, en
það byggist á því að leikið er á
stóru opnu svæði, sem er jafn-
framt áhorfendasvæði. Leikurinn
berst síðan fram og aftur um
svæðið en áhorfendur fylgja
gangandi á eftir, ellegar þeir sitja
á gólfinu. Þetta skapar mjög
skemmtileg tengsl milli leiksins
og áhorfenda og veitir áhorfend-
unum miklu meiri samkennd en
venjulegt leikhús gerir. í Lyceum
eru að vísu einnig sæti uppi á
pöllum, en ég hygg að það sé
meira spennandi að vera í göngu-
liðinu niðri á gólfi.
Frásagnarmátinn er fyrst og
fremst einlægur og alþýðlegur,
enda er þetta upphaflega sönn
alþýðulist. Gamalkunnar sögur
urðu ferskar í þessum flutningi og
var gaman að bera saman í hug-
anum ferskleika og fyndni þess-
arar sýningar við þá slepjulegu og
væmnu framsetningu sem maður
á að venjast t.d. í kvikmyndum.
Sýningarnar eru fullar af
snjöllum hugmyndum, ég nefni
sem dæmi að djöfullinn og árar
hans eru leiknir af skolpræsa-
hreinsurum vopnuðum tækjum
sinnar stéttar. En það er vonlaust
að ætla sér í stuttu máli að reyna
að gefa hugmynd um þá miklu
auðlegð og uppáfinningasemi
sem sýningarnar bjóða upp á.
Þær eru hins vegar sönn nýjung,
frumleg listsköpun sem yfirstígur
venjubundna flokkun - er þetta
tilraunaleikhús, samfélags-
leikhús, alþýðuleikhús? Það er
sannarlega ánægjulegt að breskt
leikhús skuli enn búa yfir krafti
og þori til þessháttar nýsköpun-
ar, en það er um leið sorglegt að
sá salur þar sem þessi nýsköpun
fór fram skuli nú vera lokaður
sökum fjárskorts.
Sverrir Hóimarsson
Gaukur ó Stöng
Lyst-
auki
Gaukur á Stöng mun í júlímán-
uði fara af stað með enn eina nýj-
ungina í veitingahúsarekstri hér-
lendis, mat með leikþætti. Leik-
hópurinn „Lyst-auki”, þau:
Barði Guðmundsson, Rósa
Guðný Þórsdóttir og Þór Túliníus
hafa æft leikþátt til sýninga í veit-
ingahúsum, en slíkar sýningar
hafa mjög rutt sér til rúms í er-
lendum veitingahúsum undan-
farin ár.
Leikþátturinn er í léttum dúr
og mun vonandi bæta meltingu
matargesta, nefnist hann: Björn-
inn - brandari í einum þætti, e.
Anton Tjekov í þýðingu Kára
Halldórs Þórssonar.
Boðið er upp á sýninguna sem
ábót með mat í neðri-sal mánu-
dags-, þriðjudags- og miðviku-
dagskvöldin 8.-24. júlí.
Tekið verður á móti pöntunum
í síma 11556. Einnig er hægt að
kaupa „Mat m/leikþætti” á staðn-
um.
Fimmtudagur 4. júli 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9