Þjóðviljinn - 25.08.1985, Blaðsíða 13

Þeir félagar Þorleifur Hauksson lektor I Uppsölum og Böðvar Guðmundsson lektor I Bergen
skemmtu sér og öðrum á ráðstefnunni. Böðvar m.a. á kvöldvöku síðasta kvöldið með ballöðu-
söng.
Jónas Kristjánsson forstöðumaður Árnastofnunar á (slandi slær á léttari strengi með Kurt Schier
prófessor í Munchen.
Ljósmyndir: Þórey Hannesdótir.
og helst viljað finna öllum ís-
lenskum bókmenntum stað í
kristilegum miðaldaritum. Þann-
ig fjallaði John Lindow t.d. um
kenningar Wolfgangs Butt um
það að sjálf Völuspá sé ekki ann-
að en eftiröpun engilsaxneskra
dómsdagskvæða, og þótti það
sem betur fer heldur slæm kenn-
ing. Þó taldi hann sjálfgefið að
afskaplega mikilla kristilegra áh-
rifa gæti í Völuspá (sem nánast
liggur í augum uppi), en þau séu
almenn fremur en frá sérstökum
kvæðum.
Skemmtileg áhrifafræði voru á
ferðinni í fyrirlestri Roberts
Cook um íslendingasögur og
Biblíuna. Hann byrjar á því að
benda á hversu margt er líkt með
sögu íslendinga og ísraelslýðs:
báðar þjóðirnar flýja undan
harðstjórn til lands sem þær slá
eign sinni á og setja þar á stofn
ríki sem í fyrstu er mjög lauslega
skipulagt (goðar - dómarar), en
verður seinna konungsríki. Og
báðar þjóðimar skrá sögu sína í
óbundnu máli, hvort tveggja jafn
einstæð fyrirbæri, en væntanlega
til vitnis um þá virðingu sem báð-
ar þjóðir báru fyrir sögu sinni.
Síðan rakti Robert margvíslegan
skyldleika Biblíunnar og ís-
lendingasagna í stíl og frásagnar-
hætti með skemmtilegum og
sannfærandi dæmum. Þetta hefði
píramídaspámanninum Adam
Rutherford þótt skemmtilegur
fyrirlestur, en hann hélt því sem
kunnugt er fram að íslendingar
væru hinn glataði kynþáttur gyð-
inga.
Ahrif evrópskrar kirkjustefnu
á bókmenntir vorar urðu Sverri
Tómassyni að umtalsefni í fyrir-
lestri um norðlenska Benedikt-
ínaskólann, þar sem hann færði
að því rök að stíll ýmissa helgi-
sagna sem færðar voru í letur að
Munkaþverá ætti rætur að rekja
til aukinnar áherslu sem lögð var
á tilfinningahita í lýsingum á ást-
úð og gæsku dýrlinga og stóð í
sambandi við breytta stefnu
kirkjunnar í kringum 1400. Mikið
verk er óunnið við rannsókn
tengsla íslenskra bókmennta við
evrópskar og benti Sverrir rétti-
lega á að fræðimenn sem á íslandi
starfa eigi við ramman reip að
draga í þeim efnum þar sem er
hinn alvarlegi bókaskortur sem í
landinu ríkir. Það virðist nokkuð
ljóst að verði ekki eitthvað gert til
að bæta úr þeim skorti hljóta ís-
lenskir fræðimenn að dragast aft-
ur úr við rannsókn eigin bók-
menntaarfs, og væri það ekki
vansalaust.
Sérstaða
íslands
En það eru engan veginn allir
að dunda við að finna rætur ís-
lenskrar menningar einhvers
staðar úti í heimi. Jesse Byock
hefur skrifað gagnmerka bók um
eðli og byggingu íslendingasagna
(Feud in the Icelandic Saga), þar
sem hann tengir sérkenni og sér-
stöðu sagnanna því einstæða
samfélagi sem var á íslandi á
fyrstu öldum mannabyggðar. í
fyrirlestri sínum á þinginu ræddi
Jesse um sérstöðu íslensku kirkj-
unnar á þjóðveldistímanum.
Hann telur að íslenska kirkjan
hafi verið einstök á sínum tíma
vegna þess að hún hafi aðlagað
sig því miðstýringarlausa póli-
tíska skipulagi sem var í landinu.
Hún hafi því alls ekki verið eins
valdamikil og kirkjan var um
þessar mundir í öðrum Evrópu-
löndum, og veraldlegir höfðing-
jar hafi haft miklu meira yfir
henni að segja.
Einar G. Pétursson ræddi einn-
ig um íslensku kirkjuna og færði
að því rök að Landnáma hafi ver-
ið skrifuð að frumkvæði hennar
og að ástæðan hafi einkum verið
skipting landsins í kirkjusóknir í
sambandi við setningu tíundar-
laganna.
Jónas Kristjánsson kom einnig
inn á þátt kirkjunnar í tilurð ís-
lenskra bókmennta. Hann gerði
rækilegan samanburð á svo köll-
uðum „þýðingum helgum”, elstu
heilagra manna sögum sem þýdd-
ar voru á íslensku (og eru með því
alfyrsta sem ritað er á málinu) og
þeim latnesku textum sem hugs-
anlega var þýtt eftir. Jónas komst
að þeirri niðurstöðu að furðu lítill
þýðingarkeimur væri að þessum
textum og að þarna hefði orðið til
það ritmál sem síðar var notað til
að skrá íslendingasögur.
Kvenna ráð
Eins og að líkum lætur hefur
stöðu kvenna í forníslenskum
bókmenntum og samfélgi verið
gefinn aukinn gaumur undanfar-
ið, en um þessa stöðu og eðli
hennar eru fræðimenn engan
veginn á eitt sáttir og telja sumir
að konur hafi haft óvenjulega
mikil réttindi í íslensku miðalda-
samfélagi, en aðrir telja að það sé
mjög orðum aukið. Ekki var
beinlínis reynt að skera úr þessu
deilumáli á þinginu, en nokkrir
fyrirlestrar komu sérstaklega inn
á þessi mál. Arend Quak frá Hol-
landi lagði áherslu á styrka stöðu
landnámskvenna sem hann taldi
birtast í viðurnefnum þeirra og
landareignum. Nanna Damsholt
gerði grein fyrir skoðunum sínum
á samhengi kvenlýsinga í fom-
sögum og vaðmálsframleiðslu.
Hún telur að hinar sterku kven-
persónur íslendingasagna megi
að einhverju leyti rekja til þeirrar
sterku stöðu sem konur nutu í út-
flutningsframleiðslu lands-
manna, f krafti þess að þær
stjórnuðu vaðmálsframleiðsl-
unni. Ekki vom menn nema
miðlungi trúaðir á þessa kenn-
ingu.
Jenny Jochens hefur undanfar-
ið unnið að því að kanna norræna
fjölskyldusögu á miðöldum og
hún flutti fyrirlestur um áhrif
kristninnar á kynlíf og hjónaband
eins og þau koma fram í kynhegð-
un Noregskonunga í ritum
Snorra. Bar hún einkum saman
Sunnudagur 25. ágúst 1985 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13
þann mikla mun sem er á heið-
ingjanum Haraldi hárfagra ann-
ars vegar og Hákoni Hákonars-
yni hins vegar. Haraldur átti tugi
barna út um allar trissur með til-
fallandi kvenpersónum, og þegar
fram liðu stundir olli þetta
ómældu veseni þegar lausaleiks-
krógar gerðu tilkall til krúnunn-
ar. Hákon var hins vegar afskap-
lega aðgætinn í kvennamálum og
sá til þess að skilja aðeins eftir sig
einn óumdeilanlegan erfingja.
Carol Clover frá kaliforníuhá-
skóla flutti frumlega tölu um
harmagrát kvenna eftir fallna
menn, sem er almennt menning-
arfyrirbæri en virðist ekki vera til
staðar í íslenskum fornbók-
menntum. Þegar betur er að gáð
þykist hún þó finna þetta fyrir-
bæri í þeirri tegund atriða í sög-
unum sem kalla má hvöt, þ.e.
kona hvetur karlmann til blóð-
hefndar. Samkvæmt skilningi
hennar eru atburðir eins og það
er Hildigunnur eggjar Flosa nán-
ast sviðsettar helgiathafnir, og er
að vísu býsna fróðlegt að lesa
þessa staði út frá þeim skilningi.
Lifandi
áhugi
Hér hefur aðeins verið drepið á
efni örfárra fyrirlestra, rétt til
þess að gefa lesendum nasasjón
af því hvað rætt er um á þingi sem
þessu. Auðvitað voru ekki allir
fyrirlestrarnir jafnmerkilegir -
þarna var mikið af þeirri skyldu-
framleiðslu sem alls staðar setur
svip sinn á menntastofnanir. En
sá fjöldi sem þarna var saman
kominn víðs vegar úr heiminum
og þær langvarandi umræður sem
fram fóru eru óræk vitni um þann
lifandi áhuga sem nú ríkir víða á
íslenskum fræðum. Miðaldir eru í
tísku um þessar mundir. íslend-
ingar ættu að hafa vit á að notfæra
sér þennan áhuga sér til fram-
dráttar - á honum má meira að
segja græða peninga.
En ætli þeir sér að gera það
verða þeir nú þegar að efla til
stórátaks í rannsóknum á sögu
landsins og bókmenntum, fara að
stunda fornleifarannsóknir fyrir
alvöru, gera Þjóðminjasafnið al-
mennilega sýningarhæft og koma
sér upp alvörubóksafni. Verði
þessum verkefnum ekki sinnt er
hætt við að íslendingar verði
utanveltu í rannsóknum og um-
ræðu um þeirra eigin bókmenntir
og sögu, í stað þess að gegna því
forystuhlutverki sem þeim ber
menningarleg skylda til að taka
að sér.
Mikil og sterk þátttaka íslend-
inga í þessari ráðstefnu var altént
gleðilegur vottur þess að við
eigum miklu og áhugasömu liði á
að skipa í fræðunum.
Sverrir Hólmarsson
Dssmi um vei
Burknar (venjul)
Burknar (staem)
, vuccap'öntur .
I Yuccap'öntur .
| Yuccaplöntur •
i-í,.. -.vCyí--'-
Pbttaplönhi
Pessa helg

sr
inteffloro
Ymsaraðrarvörúrseldar
gSgtíXb***0’1-
_ utle Balslev kynn,r' aag

. címar 36770-686340
viðSigturv. Simaróo/
Gróðurhúsinu