Þjóðviljinn - 20.10.1985, Blaðsíða 14

Saumaði kjóla
Nýlega fyllti Helga Finnsdóttir níunda dratuginn. Hér rœðír
Hún býr uppi í Mosfellssveit,
að Arnartanga 18. Hún varð
níræðfyrirfáumdögum. Þeg-
ar ég gerði vart við mig um
11 -leytið einn morguninn
kemur kona til dyra. Ég spyr
hvort Helga Finnsdóttirsé
heima. „Já, þetta er nú hún,“
er svarið. Ég varð að trúa því
ótrúlega. Enginn, sem sér
Helgu Finnsdóttur, getur
ímyndað sér að þar fari níræð
kona, sem auk þess hefur
unnið hörðum höndum alltsitt
líf. Eftir útliti hennar að dæma,
fasi, minni og skýrleika í hugs-
un gæti enginn ætlað hana
meira en í hæsta lagi sjötuga.
En Helga tekur af öll tvímæli.
„Ég er fædd 28. sept, 1895 og svo
getur hver og einn reiknað," segir
hún.
„Þú ert norðlenskur," segir
Helga. „Já, af hverju dregurðu
það?“. „Ég heyri það á mæli
þínu“. Já, ekki er ofsögum af því
sagt að seint ætlar mér að ganga
að gerast Reykvíkingur.
Hrognin voru
okkar sœlgœti
- En þú, Helga, þú ert Sunn-
lendingur og er ég þó ekki svo
næmur að ég geti dregið það af
málfarinu.
- Já, föðurætt mín er úr Mýr-
dalnum en móðurættin undan
Eyjafjöllum. Ég er fædd á Stóru-
borg undir Eyjafjöllum. Nafnið
er stórt og frægt í sögunni en kot-
ið er lítið. Foreldrar mínir, Finn-
ur Sigurfinnsson og Ólöf Þórðar-
dóttir, bjuggu þarna.
- Stór fjölskylda?
- Já, það má víst segjaþað. Við
urðum 13 systkinin, en einungis 8
komust upp. Elsta barnið var
raunar úti í Vestmannaeyjum.
Við vorum 6 á lífi er faðir okkar
féll frá og það sjöunda á leiðinni
og það lifði.
- Eitthvað hefur nú þurft til
þess að sjá heimilinu farborða.
Stundaði faðir þinn sjó með
landbúskapnum?
- Ekki gat það heitið. Það var
erfitt að róa frá Eyjafjallasandi.
Þó kom aðeins fyrir að það var
gert. Ég man t.d. einu sinni eftir
því að pabbi var að slægja fisk.
Við krakkarnir stóðum í kringum
hann og biðum spennt eftir því að
sjá hvort hrogn væru í fiskinum.
Hrogn voru sælgæti okkar krakk-
anna á þessum árum.
- Og reyndust hrogn vera í fisk-
inum?
- Já, svo reyndist nú í þetta
skiptið og þá mun lítið fólk hafa
tekið heldur betur til matarins.
Föðurmissir
- Þegar faðir okkar féll frá,
sagðirðu áðan.
- Já, hann drukknaði 16. apríl
1901. Hann var í kaupstaðarferð
ásamt fleira fólki, flestu undan
Fjöllunum, og báturinn fórst við
innsiglinguna í Vestmannaeyja-
höfn. Það voru 28 menn um borð
og aðeins einn komst af. Þarna
fórst einhver frá öðrum hverjum
bæ undir Fjöllunum, tveir frá
sumum. Mörg heimili misstu
þarna sína fyrirvinnu og forsjá.
Ég var á 6. ári þegar þetta gerðist.
- Hélt móðir þín áfram búskap
eftir að faðir þinn drukknaði?
- Já, hún bjó áfram í 3 ár. Á
þeim tíma var ég eitt ár að
heiman og þeirri vist gleymi ég
aldrei, en það látum við nú ann-
ars kyrrt liggja. En sem betur fór
fékk ég að koma aftur heim.
Mamma hætti svo búskapnum
alveg 1904. Þá var ég átta og hálfs
árs. Þá skildu leiðir okkar
mömmu. Ég var send til Vest-
mannaeyja en þangað höfðu áður
verið tekin í fóstur elsti bróðir
minn og systir. Með einum
bróður mínum, sem þá var 5 ára,
Iét mamma bestu kúna sína. Hún
átti að duga sem meðgjöf með
honum í 3ár; síðan var ætlast til
að hann ynni fyrir sér. Mamma
fór hinsvegar í vist til góðra hjóna
þarna undir Fjöllunum og hafði
með sér yngsta barnið.
Framfarasinnaður
skólastjóri
- Þú varst send til Vestmanna-
eyja segirðu, átta og hálfs árs. Til
hverra fórstu þar?
- Fyrsta sprettinn var mér;
komið fyrir hjá þeim hjónum
Vjgfúsi Jónssyni og Guðleifu
Guðmundsdóttur. En tveimur
árum síðar, eða 1906, fluttist
móðir mín til Vestmannaeyja. Þá
hafði ég enn vistaskipti. Áð vísu
fór ég ekki til mömmu en hún
kom mér fyrir hjá þeim Magnúsi
ísleifssyni trésmíðameistara og
Magnúsínu Guðmundsdóttur,
konu hans. Það var mesta mynd-
arheimili og hjá þeim hjónum var
ég fram yfir fermingu.
- Þú hefur gengið í barnaskóla
þar í Eyjum?
- Já, þegar ég kom til Vest-
mannaeyja 1904 var þar tiltölu-
lega nýbyggt skólahús. Ég var í
barnaskólanum í 3 vetur, líklega
eina 6 mánuði í senn. Það er
eiginlega hið eina bóklega nám,
sem ég hef notið um ævina. Eb þó
að það væri nú ekki meira hefur
það samt sem áður reynst mér
gott veganesti. Skólastjóri var
Steinn Sigurðsson, mikill prýðis
maður, og góður kennari. Var
seinna í Hafnarfirði. Hann var
mjög frjálslyndur og framfaras-
innaður og braut upp á ýmsum
nýjungum. Til dæmis samdi hann
smá leikrit og það lékum við síð-
an fyrr fullu húsi. Ágóðanum var
varið til þess að koma upp vísi að
skólabókasafni. Sumu eldra fólki
þótti nú víst meira en nóg um
þetta nýjabrum.
- Nú varstu komin í „kristinna
manna tölu“ og þá skilst mér að
þú hafir enn haft vistaskipti?
- Já, fljótlega eftir ferminguna
fór ég enn til mömmu. Þá mun ég
hafa verið fjórtán og hálfs árs eða
svo. En nú þurfti maður helst að
fara að gera meira en rétt að
vinna fyrir sér. Því brá ég mér
austur á Seyðisfjörð og vann þar í
fiski eitt sumar. Þá var ég 15 ára
gömul. Um haustið kom ég svo
aftur heim til Vestmannaeyja.
Örlögin
róða
Á þessum árum var Halldór
heitinn Gunnlaugsson læknir í
Vestmannaeyjum. Kona hans
hét Anna, hálfur Dani og hálfur
íslendingur. Það voru einstök
ágætishjón og mikill menningar-
og glaðværðarbragur á heimili
þeírra. Halldór læknir var elskað-
ur og virtur af Vestmannaéýjing-
um og öllum harmdauði er hann
drukknaði enn ekki fimmtugur
orðinn.
Til þeirra fór ég nú sem bárn-
fóstra 16 ára gömul og var þar í
þrjú og hálft ár. Dvölin þar átti
eftir að hafa afgerandi áhrif á alla
mína framtíð. Frúin sagði mér
stundum eitt og annað frá árum
sínum í Kaupmannahöfn, og líf-
inu þar. Það kveikti í mér löngum
til þess að fara þangað sjálf, og
ekki stóð á hvatningu frá frú
Önnu. Fór svo að utanferð mín
var fastákveðin.
En ekki þýddi að rjúka til
Kaupmannahafnar með tvær
hendur tómar. Því réði ég mig í
fiskvinnu og notaði aurana, sem
mér áskotnuðust þar til þess að
kaupa mér efni í föt, sem ég
saumaði svo sjálf. Síðan réði ég
mig í kaupavinnu til þess að fá
fyrir fargjaldinu og passaði mig
með að koma mér þar fyrir sem
ekki yar hætta á að ég eyddi
neinu.
í kóngsins
Kaupmannahöfn
- Og hvenær lagðirðu svo frá
landi?
- Það var árið 1915 og var
hreint ekki farið út í neina óvissu.
Frú Anna sendi mig beint til for-
eldrasinna. Þarvarégíþrjámán-
uði og notaði tímann einkum til
þess að læra málið. Frá þeim fór
ég til kunningjafólks þeirra og
var þar aðra 3 mánuði. Þar var
einungis töluð danska, svo ég
komst enn betur niður í málinu
en áður. Þóttist ég nú orðin fær í
flestan sjó hvað það snerti. Á
báðum þessum heimilum var ég í
vist, eins og það kallaðist, og
kaupið var frekar lágt svo að seint
gekk að safna fé.
- Stefndirðu að einhverju sér-
stöku með utanförinni?
- Nei, í raun og veru er líklega
ekki hægt að segja það. Mig lang-
aði fyrst og fremst til þess að sjá
mig um utan landsteinanna. Ef til
vill gerði ég mér vonir um að
komast í einhverja skrifstofu-
vinnu, en ég kunni bara ekkert til
þeirra verka.
Eins og ég sagði víst áðan þá
gerðist ég svo djörf að sauma sjálf
á mig föt áður en ég fór út. Síðan
hafði mig alltaf langað til þess að
læra saumaskap. Ég leitaði fyrir
mér og var svo heppin að komast
að hjá virtri kjólasaumastofu,
Magasin du Nord. Þá fór ég að fá
dálítið kaup. Magasin du Nord
var stærsta fyrirtæki sinnar teg-
undar í Kaupmannahöfn á þess-
um tíma og er enn í fullu fjöri, að
því er ég best veit. En kjólarnir
hjá þeim voru dýrir og lítt við
alþýðu hæfi.
Til þess að fá nú sem allra mest
út úr þessu námi fór ég svo til
annars fyrirtækis, Börre Lor-
entzen, sem einkum saumaði
samkvæmiskjóla. Og þar var nú
ekki að litlu lotið. Lorrentzen
saumaði m.a. kjóla á ekkju-
drottninguna, sem hafði verið
ektakvinna Friðriks 8. og svo
prinsessurnar, dætur hennar,
systur Kristjáns 10. Ég lagði t.d.
hönd að því að sauma gullknippl-
inga á svartan atlask-silkikjól á
drottninguna og var nú leiðin
orðin löng fyrir þá fingur, sem
fyrrum fitluðu við fisk á Seyðis-
firði og í Vestmannaeyjum. Var
lagt ríkt á við okkur að fara var-
lega með gullknipplingana því
hver alin af þeim kostaði 50 kr.
danskar og var bara ekkert smá-
ræði.
- Hvernig kunnirðu svo við þig
í Kaupmannahöfn?
- Mér líkaði mjög vel að vera
þar, helst amaði það að hvað
auraráðin voru lítil. Það reyndist
enginn sérstakur gróðavegur að
sauma á kóngafólkið.
- Kynntistu Hafnaríslending-
um mikið?
- Nei, ég kynntist þeim fremur
lítið. íslendingafundir voru
haldnir einu sinni í mánuði og ég
sótti þá að vísu en á aðrar dans-
samkomur fór ég ekki. Mest
kynntist ég Þorbjörgu Ásmunds-
dóttur, sýstur Friðriks Brekkans,
rithöfundar. Hún var þarna við
hjúkrunarnám. Hún giftist síðar
Steingrími Eyfjörð, sem lengi var
læknir á Siglufirði.
Til Vestmanna-
eyja ó ný
- Hvenær fórstu svo heim?
- Ég kom hingað heim til ís-
lands í nóvemberlok 1917. Þá
geisaði heimsstyrjöldin fyrri eins
og allir vita. Danska ríkið hljóp
undir bagga með þeim íslending-
um, sem vildu komast heim og
sendi þá með íslands Falk, skipi,
sem íslendingar þekktu á þeirri
tíð. Við urðum 30 saman. Ég fór,
strax til Vestmannaeyja en þar
biðu móðir mín og systkini.
- Nú varst þú orðin útlærð
saumakona, auk heldur búin að
sauma skrautflíkur á drottningar
og prinsessur. Þú hefur náttúr-
lega snúið þér fljótlega að sauma-
skapnum er heim kom?
- Útlærð segirðu, kannski er
maður nú aldrei útlærður.
Auðvitað Iangaði mig til þess að
stunda saumana áfram, til þess
var nú verið að læra. En ég átti
ekki einu sinni saumavél svo ég
hafði þann háttinn á, að ganga í
hús og sauma þar og þá auðvitað
á annarra manna vélar. Fór svo
fram um hríð.
En svo gerðist það fyrir mér,
eins og svo mörgum öðrum að
ástin kom í spilið. Ég kynntist
góðum manni, Sigurjóni
Pálssyni, sjómanni frá Keflavík
og við giftum okkur 20. maí 1920.
Við settumst fyrst að í
Vestmannaeyjum en fluttum síð-
an til Keflavíkur. Þar áttum við
heima í tvö ár en fórum þá aftur
til Vestmannaeyja. Svo komu
börnin en ég reyndi eftir mætti að
stunda saumana með heimilis-
haldinu, hélt námskeið og
kenndi. Þetta var nokkuð erfitt á
meðan börnin voru ung. Ég vann
yfirleitt heima við saumana.
Byrjaði oft kl. 8 á kvöldin og sau-
maði þá til kl. 12 og 1 á nóttinni.
Flutt í
höfuðstaðinn
Svo fluttum við til Reykjavíkur
árið 1930. Kom hvorttveggja til
að þægilegra var fyrir Sigurjón að
stunda sjóinn þaðan og svo var
líka auðveldara að fá þar vinnu í
landi.
Það má kannski skjóta því hér
inn að þegar ég var í Kaupmanna-
höfn lærði ég einnig matreiðslu.
Mér fannst ég þá standa betur í
báða fætur. Eg gat þá kannski
horfið að matreiðslunni ef það
sýndist álitlegri kostur en
saumaskapurinn. Aldrei varð þó
neitt úr að ég hyrfi að því ráði.
Að nokkrum tíma liðnum kom
ég mér upp saumastofu við
Laugaveginn og fór að taka lærl-
inga. Stúlkurnar unnu þá gjarnan
heima hjá mér fyrir hádegi en í
saumastofunni seinnipartinn.
Eftir að börnin komu upp og ég
varð lausari við heimilið fór ég að
sinna námsk'eiðunum meira,
bæði heima hjá mér og utan
heimilis, t.d. í Kópavogi og á
mínum gömlu heimaslóðum
Vestmannaeyjum. í 8 vetur stóð
ég fyrir saumanámskeiðin hjá
Húsmæðrafélagi Reykjavíkur.
- Það hefur alltaf verið nóg að
gera við saumana?
- Já, já, það þurftu allir að fá
saumað í þá daga því þá var svo
lítið um tilbúinn fatnað. Þetta var
nú þannig að þótt maðurinn minn
væri mikill vinnuvíkingur og félli
aldrei verk úr hendi ef vinnu var
að fá, þá veitti ekkert af því að við
ynnum bæði því kaupið var svo
lágt.
Hér og þar
Að því kom svo, að ég hætti
eigin atvinnurekstri, ef svo má
kallað það. Ekki þó svo að skilja,
að ég settist í helgan stein. Ég tók
að mér saumastofuna hjá Fram-
tíðinni, en þar voru þá framleidd-
ar ullarflíkur. Síðan fóru þeir svo
að sauma úr skinnum. Slíkri
framleiðslu voru allir hér óvanir
þá. En eftirspurnin jókst bráð-
lega svo mikið, að ég varð að fá
stúlkur til þess að sníða með mér
en allt var þetta handsaumað.
Það voru saumuð öll ósköp af
húfum, krögum, lúffum, vestum,
jökkum og kápum. Síðan komu
sófapúðar og mottur á gólf og
veggi. Það var ofsasala í þessum
vörum á tímabili, engu líkara en
allir vildu ganga í skinnklæðum.
Ég vann einnig hjá Feldinum
og Eygló, en Lárus G. Lúðvíks-
son rak hana. Ég var nú farin að
eldast og mér fannst ég vera orðin
ansi gömul til þess að vera að
standa í þessu og sagði verkstjór-
anum mínum að nú vildi ég fara
að hætta. - Ertu vitlaus, það
kemur ekki til mála að þú hættir
strax, var svarið. Og það varð úr
að ég þraukaði áfram enn um
sinn. Mun hafa verið orðin 74 ára
er ég hætti að vinna utan heimilis.
Eftir það hef ég nú bara saumað
svona mér til dundurs og fyrir
mitt fólk.
Sameiginlega
eldhúsið
- Nú fluttuð þið hingað til
Reykjavíkur rétt í byrjun heims-
kreppunnar, sem svo hefur verið
nefnd. Manni skilst að þröngt
hafi verið í búi hjá mörgu alþýðu-
heimilinu í þá daga.
- Já, það er víst engum ofsög-
um af því sagt. Það má kannski
segja að allflestir hafi getað veitt
sér brýnustu lífsnauðsynjar eða
svo hafi það átt að heita og kröfu-
rnar voru ekki miðaðar við ann-
að. Þetta átti við bæði um viður-
væri og húsakynni. Við hjónin
bjuggum einu sinni, með 5 börn, í
einni lítilli stofu og einu herbergi.
Á sömu hæð bjó kona í einni
stofu og tveimur smáherbergj-
um, með 6 börn. Við höfðum
sameiginlegt eldhús. Það eldhús
þætti ekki margra fiska virði nú.
Eldhúsborðið náði því ekki að
vera faðmur á lengd. Sinn smásk-
ápurinn handa hvorri okkar, ein
kolaeldavél, lítill vaskur úti í
horni. Samt urðu aldrei neinir ár-
ekstrar hjá okkur. Þessu og öðru
þvílíku mundi enginn una nú. Já,
þetta mátti allt saman batna og
þurfti að batna.
Að lifa
byltingu
- Nú manst þú eftir þér Helga,
allar götur frá aldamótum og má
því með sanni segja að þú hafir
lifað tímana tvenna og þrenna.
- Já, í raun og veru hef ég kann-
ski lifað í margar aldir, þegar
14 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. október 1985