Þjóðviljinn - 27.10.1985, Qupperneq 11

LáraV.Júlíusdóttir
lögfrœðingurA.S.Í.Íviðtali um lokaár kvennaáratugar,
’85-nefnd,og málefni kvenna á vinnumarkaðnum
Lára V. Júlíusdóttir er lög-
fraeöingur hjá A.S.Í. I tilefni
þess að kvennaáratug er nú
aö Ijúka fannst okkur vel við
hæfi aö taka hana tali, þar
sem hún hefur starfaö ötul-
lega að málefnum kvenna og
ásæti í’85-nefnd. Láraer
einnig í svokölluðum fram-
kvæmdahóp ’85-nef ndar og
blaðamaður byrjar á því að
spyrja hana að því hvernig
þessi framkvæmdahópur
varð til og biður hana einnig
að rifja upp störf nefndarinnar
síðastliðiðár.
„Konur,
hvað nú ?“
„’85-nefnd var sett á laggirnar í
fyrrahaust til aö sjá um atburði
hér heima þetta síðasta ár kvenn-
aáratugarins. Að henni eiga aðild
22 félög, og samtök svo sem
samtök sem berjast fyrir
jafnrétti, verkalýðsfélög og kven-
félagasambandið þannig að að
baki þessu stendur fjölmenn
sveit. Pað varð úr að settur var á
stofn 5 manna framkvæmdahóp-
ur sem sæi um aðgerðir ársins og
kæmi saman einu sinni í viku, en
fulltrúar nefndarinnar hittust svo
sjaldnar. f hópnum eru María
Pétursdóttir, Jóhanna Sigurðar-
dóttir, Sólveig Ólafsdóttir, Elín
Flygenring og svo ég. Ég var að
gamni mínu að taka saman
hversu oft við höfum hist á þessu
ári og það eru í allt einir 56 fundir
sem við höfum setið saman! Það
hefur verið afskaplega gaman að
kynnast þessum konum og við
höfum átt mjög gott samstarf.
Nú, hlutverk ’85-nefndar er
ekki bara að sjá um aðgerðir á
árinu, heldur einnig að líta yfír
farinn veg og athuga hvað hefur
áunnist og horfa til framtíðarinn-
ar og skoða hvað er hægt að gera
til þess að bæta hag kvenna, auk
þess að vekja athygli á málefninu
og málstaðnum. Pað fyrsta sem
ákveðið var að gera var að taka
niður í skýrsluformi það sem hef-
ur áunnist síðastliðin tíu ár, svo
sem í lagasetningu, aðild kvenna
að stjórnmálum, í heilbrigðismál-
um, félagsmálum, stöðu kvenna
á vinnumarkaðnum og atvinnu-
þátttöku þeirra, laun og framlag
kvenna til lista í víðustu merk-
ingu þess orðs. Þessi úttekt kom
út núna 24. október í bókarformi
og ristjóri hennar var Jónína
Margrét Guðnadóttir. Þessa bók
hafa fjölmargar konur skrifað og
allar tegundir af fræðingum hafa
þar komið nærri. Við reyndum að
hafa þetta í eins konar frásagnar-
formi og ég vona og held að þessi
bók, sem heitir „Konur, hvað
nú?“, verði jólagjöfin í ár. Það
hefur lengi vantað slíka saman-
tekt og ég er viss um að þetta er
mjög góð heimild um málefni
kvenna."
Fall er
fararheill
Atburðir þessa árs, Lára?
„Já, það var byrjað þann 8.
mars á fundi í Háskólabíó, þar
sem reynt var að kveikja í konum
og vekja áhuga þeirra. Þetta var
eins konar átaksfundur hjá okk-
ur. Það varð þarna nokkur á-
greiningur sem olli miklu fjaðra-
foki en það er svolítið merkilegt
að síðan þá hefur samstaðan ver-
ið mjög góð í ’85-nefnd og engin
stór deilumál sem hafa sundrað.
Það má eiginlega segja að fall sé
fararheill í þessu sambandi. Það
er eðlilegt að hagsmunir kvenna
fari ekki alltaf saman, enda er
staða þeirra í þjóðfélaginu mis-
munandi, en að þeim málefnum
sem snerta konur, hvaða seít $em
þær koma úr, geta þær starfað
saman mjög vel.
Jæja, síðan fór af stað söfnun til
styrktar konum í Kenya og því fé
var komið til skila í Nairobi í
sumar. Okkur tókst að safna 5000
dollurum og vorum nokkuð
ánægðar með það. Hlutverk
þessa þróunarverkefnis var að
kenna konum í Kenya að bjarga
sér sjálfar og síðan er gert ráð
fyrir að sá hópur sem fær mark-
vissa kennslu fari um landið og
kenni öðrum. í tengslum við
þessa söfnun kom hingað til lands
frá Noregi Elin Brusgaard. Hún
hefur skrifað merkilegar bækur
þarsem hún dregur fram þann
mikla mun sem er á stöðu kvenna
í þriðja heiminum og í vestrænum
þjóðfélögum og það hyldýpisgap
sem þar er á milli. Elin talaði síð-
an á fundinum 19. júní og skoraði
á konur að gefa fé í söfnunina.
Annað sem við gerðum var að
skora á Alþingi að samþykkja
sáttmála Sameinuðu þjóðanna
um afnám alls misréttis gegn kon-
um. Þessi sáttmáli var gerður
1979 en var ekki staðfestur af ís-
lands hálfu fyrr en í júní á þessu
ári.
Það næsta sem við ákváðum að
beita okkur fyrir voru margþætt-
ar aðgerðir 19. júní og minnast
þess sérstaklega að 70 ár eru nú
liðin síðan konur öðluðust kosn-
ingarétt á íslandi. Þá var gert
sérstakt trjáræktarátak og konur
hvattar til að planta trjám, svona
til þess að minnast brautryðjend-
anna. Kvenfélagasambandið tók
þetta verkefni að miklu leyti upp
á sína arma og var fjöldanum
öllum að trjám plantað víðs vegar
um landið. Við höfum reyndar
heyrt að mikill áhugi sé fyrir því
að endurtaka þetta árlega.
Nú, síðan var haldinn fjöl-
mennur fundur á Þingvöllum sem
tókst mjög vel. Og ekki má
gleyma því að í sjónvarpinu var
dagskrá helguð 70 ára kosninga-
rétti íslenskra kvenna.
„Konur gera oft
kraftaverk“
Við hófum undirbúning að
listahátíð strax í fyrrahaust. Það
var hópur listakvenna sem tók að
sér þennan undirbúning og á veg
og vanda af þessari hátíð. Það
hefur verið geysilega mikið í
gangi í kringum þetta og það er
hreint ótrúlegt hvað þær hafa af-
kastað miklu og komið miklu í
verk. Það má segja að það sé eitt
af þessum kraftaverkum sem
konur gera oft.
Þær hafa fengið mjög góðar
viðtökur og það var fullt á öllum
opnunum. Ríki og borg lögðu
fram fé í þetta, auk þess sem við
fengum framlag úr Menningar-
sjóði SÍS til verksins, en því mið-
ur dugir það skammt. Þetta var
mjög kostnaðarsamt, þrátt fyrir
alla þá sjálfboðavinnu sem lögð
hefur verið fram og þessir pen-
ingar sem við höfum fengið duga
ekki til.
Það voru okkur nokkur von-
brigði hvað kvikmyndahátíðin
var illa sótt eins og hún var glæsi-
leg og gert mikið í því að auglýsa
hana upp. Ég skil eiginlega ekki
hvernig stendur á þessu því þess-
ar myndir sem sýndar voru eru
mjöggóðar. En með þessari lista-
hátíð fínnst mér að tekist hafi vel
að sýna hvað býr í listakonum fs-
lands.
Næsta verkefni hjá okkur er
sýning og kynning í Seðlabankan-
um á vinnuframlagi kvenna,
undir yfirskriftinni „Konan-vinn-
an-kjörin“, sem stendur yfir í
viku frá 24. október. Við fengum
þetta húsnæði lánað endurgjalds-
laust og ég vil geta þess að karl-
arnir í Seðlabankanum hafa verið
okkur mjög hjálplegir við ýmis
konar vinnu og lagt sig alla fram
við að hjálpa okkur. Þetta er um
800 fermetra gólfpláss og því er
skipt í bása þar sem hver starfs-
grein er kynnt. Til dæmis eru
uppeldisstéttir saman, það eru
kennarar, fóstrur, prestar og svo
framvegis. Síðan eru heilbrigðis-
stéttir með annan bás þar sem
læknar, hjúkrunarfræðingar og
tannlæknar kynna sitt starf.
Verkakonur
vlnna erfiðustu
og vanþakklátustu
störfin
Ég hef unnið að því að undir-
búa bás verkakvenna en þær
töldu heppilegast að koma fram
sem ein heild, og óttuðust að ef
þeim yrði stíað í sundur þá myndi
fara minna fyrir þeim. Þetta er oft
neðsta lagið í stéttapíramídan-
um, að vera ófaglærð verkakona,
þær eru lægst settar, vinna oft erf-
iðustu störfin og þau vanþakklát-
ustu og fá lægstu launin. Fjógur
verkalýðsfélög sýna vinnufram-
lag félagskvenna sinna í þessum
bás samtals um 7-8000 konur.
Þetta eru konur úr mörgum
starfsgreinum, til dæmis úr frysti-
húsum, verksmiðjum, barna-
heimilum og konur sem vinna við
ræstingar. Við erum með lit-
skyggnumyndasyrpu sem sýnir
konurnar við vinnu og þær vinn-
uaðstæður sem þær þurfa að þola
og lesinn skýringartexti um leið.
Og auk þess eru hengdar upp
myndir og texti undir þeim sem
skýrir launakjör þeirra.
Á þessari sýningu er svo lögð
sérstök áhersla á eina ákveðna
starfsgrein á dag og þá er hún í
sviðsljósinu þann daginn. Það
verður sem sagt mikið um að vera
enda hefur verið lögð í þetta
feiknarlega mikil vinna undan-
farnar vikur undir yfírumsjón
Ragnheiðar Harvey. Þetta fór í
gang nokkuð seint, undirbúning-
ur hófst ekki að fullu fyrr en í
byrjun september og það má
segja að þetta sé enn eitt krafta-
verkið sem konur hafa fram-
kvæmt á þessu ári. Það eru um
70-80 félög sem standa að þessu,
og þátttakan við að koma þessu í
framkvæmd hefur verið betri en
konur þorðu að vona. Það má
segja að öll verkalýðs- og starfs-
greinafélög, á S.V.-horninu þar
sem konur eru taki þátt.
Jafnrétti skal ríkja
á öllum sviðum
Stór áfangi þessa árs eru svo
auðvitað nýju jafnréttislögin sem
samþykkt voru á Alþingi í júní í
sumar. Það er þó þannig með lög
að þau eru lítils virði ef þeim er
ekki framfylgt. Við höfum samt
þennan ramma, þar sem kveðið
er á um að jafnrétti skuli ríkja á
öllum sviðum samfélagsins. Og
auk þess er nefnt að leitast skuli
við að skipa konur til jafns við
karla í opinberar nefndir á vegum
ríkis og sveita, að vísu er hnýtt
aftan við það klausunni „svo
framarlega sem því verður við
komið.“
Það sem mér fínnst þó merki-
legast við þessi lög er þriðja
greinin þar sem tekið er fram að
jákvæð mismunun sé ekki brot á
þessum lögum.“
Ýmsir vilja segja að þetta hug-
tak, ,Jákvæð mismunun," sé í
raun einhvers konar aðskilnaðar-
stefna, hvað finnst þcr um það?
„Jákvæð mismunun er tilraun
til þess að bæta hag kvenna með
sérstökum tímabundnum að-
gerðum, eins og segir í lögunum.
Eg tel að slíkt sé réttlætanleg að-
gerð á meðan við búum í þessu
forréttindaþjóðfélagi karla. Lög-
in taka ekki beint til þess í hverju
þetta gæti verið fólgið, en opna á
þennan möguleika. í 6. grein er
þó dæmi um þetta þar sem segir:
„Óheimilt er að auglýsa eða birta
auglýsingu um laust starf þar sem
gefíð er til kynna að óskað sé eftir
starfsmanni af öðru kyninu frek-
ar en hinu. Ákvæði þetta gildir
ekki ef tilgangur auglýsandans er
að stuðla að jafnari skiptingu
kynja innan starfsgreinarinnar og
skal það þá koma fram í auglýs-
ingunni.“ Ég heyrði fyrst hug-
myndinni um tímabundin forrétt-
indi til handa konum hreyft í
Danmörku ’74 og svo sem tillögu
frá Alþjóða vinnumálasamband-
inu frá 1975 í sáttmála S.Þ. um
afnám alls misréttis er ákvæði um
„jákvæða mismunun“ sem ég
minntist á áðan.
Þetta er eitt af því sem er mjög
vandmeðfarið, fólk á það til að
misskilja þetta hugtak stórlega og
heldur stundum að konur vilji fá
allt upp í hendurnar með tómri
frekju.“
Konur lifa
við togstreitu
Hvaða meginástæðu telur þú
fyrir því að konur hafa enn ekki
náð fullu jafnrétti við karla á
vinnumarkaði og virðast enn
veigra sér við að standa í miklu
„framapoti“, ef svo má segja?
„Það eru margar ástæður fyrir
því og þær eiga sér flestar djúpar
rætur í uppeldi og hefðum. Éin
megin ástæðan er örugglega af-
staða kvenna til fjölskyldu og
heimilis, og sú togstreita sem
skapast þar á milli vegna starfs úti
á vinnumarkaðnum. Konum
finnst öll ábyrgð á velferð heimil-
isins hvíla á sér og finna þannig
oft til sektarkenndar gagnvart
manni og börnum.
Karlarnir axla oft meiri ábyrgð
á vinnustað vegna þessa og
gengur þá betur í starfi og geta
tekið meira að sér aukalega, þeg-
ar konurnar fara heim að sinna
heimilinu. Konur þurfa, held ég,
að vera mjög grimmar við sjálfar
sig til að ná árangri. Sámvisku-
semi er eitt af því sem einkennir
konur framar öðru, af hverju sem
það nú stafar. Ef þær geta ekki
lagt sig allar fram við verkefnin
þá vilja þær ekki koma nálægt
hlutnum. Launamismunur
kvenna og karla stafar einnig af
því að hin hefðbundnari störf
kvenna eru lítils metin á vinnu-
markaði.
Maður veltir því stundum fyrir
sér hversu mikið af mismun launa
milli kynja stafar beinlínis af mis-
munandi kynferði, og hversu
marga þætti er hægt að útiloka í
því sambandi, til dæmis auka-
vaktir, álag og svo framvegis Ef
það er hægt að einangra þen, n
eina þátt þá hafa sænskar rann-
sóknir leitt í ljós að launamunur
vegna kynferðis sé um það bil 5-
8% Samkvæmt því er þessi mun-
ur ekki svo mikill en það má segja
að margir þættir tengist þessu
óbeint.“
Löggjöf um
fœðingarorlof
ófullnœgjandi
Hverju tekur þú helst eftir i
sambandi við þetta, sem lögfræð-
ingur hjá Alþýðusambandinu?
„Það sem mér finnst mest
sláandi er það hvemig farið er
með barnshafandi konur á vinn-
umarkaði. í fyrsta lagi virðist æði
algengt að þunguðum konum sé
sagt upp á meðgöngu, þrátt fyrir
það að slíkt sé bannað í lögum. í
öðru lagi hefur gengið mjög illa
að fá atvinnurekendur til jþess að
greiða laun vegna veikinda á
meðgöngutíma kvenna. Núna er
dómsmál í gangi í Vestmannaeyj-
um þar sem mun reyna á þetta og
hvort ekki eigi að greiða þessa
veikindadaga eins og hverja
aðra. Ég get ekki séð að gera eigi
greinarmun á því hvort sjúkdóm-
ur stafar af of miklu eggjahvítu-
magni í þvagi þungaðrar konu og
veikindum karls með of háan
blóðþrýsting vegna hjartasjúk-
dóms! I þriðja lagi vil ég nefna að
þegar konur fara í fæðingarorlof
þá má segja að þær séu í launa-
lausu leyfí. En þegar kemur að
því að reikna út starfsaldur þá
vilja atvinnurekendur draga frá
þann tíma sem konan hefur verið
í fæðingarorlofi.
Ég get tekið dæmi til þess að
skýra þetta nánar. Segjum að á-
kveðin kona hafi starfað hjá sama
fyrirtæki í tíu ár, og hafi á þeim
tíma tekið fæðingarorlof tvisvar,
samtals sex mánuði. Þessa sex
mánuði vill fyrirtækið draga frá
starfsaldri hennar.
Ég veit um stór fyrirtæki sem
stunda þetta en hef aldrei heyrt
um það að jafnlangur tími sem
karlar eru frá störfum, til dæmis
vegna meðferðar við drykkju-
sýki, hafi verið dreginn frá starfs-
aldri þeirra. Þetta ereinfalt dæmi
um viðhorf atvinnurekenda til
kvenna.
Löggjöf um fæðingarorlof, svo
ég komi nú aftur að því, hún er
algerlega ófullnægjandi eins og
hún er í dag. Það ætti að vera
þjóðhagslega hagkvæmt að
lengja það og taka þannig tillit til
velferðar barnsins og uppeldis-
skilyrða þess. Enda er það þannig
að konur taka sér yfirleitt mun
lengra frí en bundið er samkvæmt
lögum. Ég held að það væri spor í
rétta átt, ef það væri bundið í
kjarasamningum að konur eigi
rétt á launalausu leyfí til viðbótar
lögbundnu fæðingarorlofi vegna
barneigna án þess að þurfa að
semja um það sérstaklega við at-
vinnurekanda í hvert sinn. Ég er
sannfærð, um að það yrði til þess
að draga úr því að konur segðu
upp störfum vegna barneigna og
þær myndu koma mun fyrr út á
vinnumarkaðinn aftur ef þær
vissu að þær ættu greiðan aðgang
að gamla starfínu sínu aftur án
þess að þurfa að byrja alveg upp á
nýtt og jafnvel fínna sér annað
starf. Ég held að við verðum að
sætta okkur við mörg lítil skref í
baráttunni fyrir lengra fæðin-
garorlofi, þetta gengur þannig
fyrir sig.“
Alin upp af
einstœðri móður
Hvernig stendur á því að þú
starfar nú sem lögfræðingur
A.S.I. og hefur svona mikinn
áhuga á þessum málum öllum að
auki?
„Ég hef alltaf haft mikinn
áhuga á verkalýðsmálum og held
að það stafi nú mikið af uppeld-
inu. Foreldrar mínir skildu þegar
ég var mjög ung og mamma stóð
ein uppi með fjögur börn. Hún er
ófaglærð og hóf vinnu við ræst-
ingar og hefur unnið við það í 30
ár, auk þess að koma öllum börn-
unum til mennta. Hún hefur
alltaf lagt mikla áherslu á að við
gætum bjargað okkur sjálf og nú
eru börnin hennar lögfræðingur,
læknir, sálfræðingur og kennari.
Hún hefur lengi verið í stjórn
verkakvennafélagsins Framsókn-
ar og ætli ég hafi ekki smitast af
áhuganum þannig. Og þar að
auki þekkir maður lífsbaráttuna
af eigin raun, ég byrjaði tildæmis
átta ára að bera út og selja blöð til
að geta keypt mér nauðsynleg-
ustu hluti í skólann og fleira. Þeg-
ar mér bauðst þetta starf hjá
A.S.Í. hikaði ég ekki við að taka
því, hef haft mjög gaman af starf-
inu þótt þetta sé oft æði erilssamt.
En það er alltaf ánægjulegt þegar
maður getur hjálpað öðrum við
að ná fram rétti sínum og það
gleður mann þegar vel tekst til.
En mér finnst ég ekki vera neitt
sérstaklega „aktíf“ manneskja,
þetta er partur af uppeldinu. Mér
hefur alltaf gengið illa að gera
ekki neitt.“
Einhver spakleg lokaorð,
Lára?
„Já. Konur geta stuðlað að
jafnrétti með því að byrja á sjálf-
um sér. Þær verða að rífa sig upp
á hárinu. Konur verða að taka
sjálfar sig taki. Hálfnað er verk
þá hafið er!“ - yd
10 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 27. október 1985
Sunnudagur 27. október 1985 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 11