Þjóðviljinn - 20.12.1985, Blaðsíða 7

Jól
Sva rtka ka
og engiferöl
Leýn: 5. desember er afmælisdagur jólasveinsins og þá skiptumst viö á
gjöfum.
hluti þeirra Hollendinga sem hér
eru búsettir þann 5. desember og
skiptist á gjöfum og vísum.
Eg er ekki alveg viss hver er
uppruni þessarar hefðar og hvers
vegna jólasveinninn kemur frá
Spáni. En fyrirmyndin að jóla-
sveininum er talinn vera biskup
sem bjó í þorpinu Mira á 15. eða
16. öld. Hann var mjög góður við
börn og sérstaklega lét hann sér
annt um fátæk börn sem á þeim
tíma unnu við að hreinsa strompa
og voru þar af leiðandi alltaf sót-
svört: Strompana hreinsuðu þau
með litlum vöndum sem minna á
vöndinn sem hjálparmenn jóla-
sveinsins nota til að flengja
fjölga en það er ennþá langt í frá
að þeir anni öllu.
í Eþíópíu eru töluð mörg tung-
umál og mállýskur en ríkismálið
hefur verið amharíska. í ritmál-
inu er ekki notað stafróf eins og
við þekkjum heldur tákn, 248 að
tölu.
Amharískan er semítískt mál
og svipar um margt til hebresku
og arabísku, er af sama stofni þó
táknin séu önnur.
Allar bækur hafa verið prent-
aðar á þessu máli og öll kennsla
einnig farið fram á amharísku. Á
síðustu árum er þó farið að
prenta bækur á öðrum málum og
mállýskum. Reyndar hefur Bib-
lían verið til á máli eins þjóð-
flokkanna, svokallaðri Wollega-
gallinju um nokkurra tuga ára
skeið. Haraldur Ólafsson kenn-
ari og kristniboði hefur endur-
skoðað og bætt þýðingu Bib-
líunnar á Öromo-gallinju, sem er
mállýska töluð af enn öðrum
þjóðflokkum.
Indjeranawott
Ég get nú ekki gefið þér upp-
skrift að neinum sérstökum jó-
lamat Eþíópa en hins vegar er
þjóðarréttur þeirra alveg sérstak-
lega ljúffengur. Pað getur verið
grænmetisréttur en er venjulega
kjötréttur þegar mikið er við
haft. Peir baka stóran brauðhleif
„indjera“ sem er bakaður yfir
eldi á sérstakan hátt og á mitt
borðið er svo sett stór skál með
piparsósu „wott“. Bita af brauðh-
leifnum er síðan dýft ofan í sós-
una og borðað þannig, án þess að
nota hnífapör. Máltíð felur í sér
samfélag og þú neytir ekki mált-
íðar nema með þeim sem þú vilt
óþekk börn. Hvernig þessi bisk-
up varð svo jólasveinn frá Spáni
veit ég ekki. En jólasveinninn er
enn í dag virðulegur og dálítið
páfalegur. Hjálparmenn hans eru
hins vegar líkari trúðum, glettnir
og í þeirra hlutverk eru alltaf
valdir lágvaxnir fullorðnir. Ann-
að sem er sérkennilegt við þá er
að þeir eru klæddir í búninga eins
og spænskir aðalsmenn frá 15.
öld.
Á jólunum eru sem sagt engar
gjafir en við borðum góðan mat,
hvílum okkur og heimsækjum
ættingja og kunningja svipað og
fólk gerir annars staðar í heimin-
um. -aró
hafa samneyti við. Máltíðin er því
mikið meira en bara það að éta
sig mettan.
í þennan rétt er notaður mikili
laukur sem er soðinn í eigin legi
þar tii hann er glær og gegnsær.
Þá er sett smjör út í með ýmsum
kryddjurtum í og eru þeir ósparir
á smjörið. Mikið af rauðum pip-
ar, negul, kanil og kardimomm-
um er bætt út í. Þegar sósan er
tilbúin eins og þeir vilja hafa hana
er til dæmis hænsnakjöt sett út í
og þá er búið að sjóða kjötið fyrst
og að síðustu er harðsoðnum
eggjum bætt útí. Þetta er geysi-
lega góður matur þegar þú hefur
vanist þessu sterka bragði og ég
sakna þess mikið að geta ekki
bakað „indjera" brauðið, það
vantar helming ef brauðið vant-
ar. Það er sérstakt að borða
þennan mat á ekta eþíópska vísu.
Þetta er þjóðarréttur amha-
ranna en ýmsir þjóðflokkar hafa
ólíkar matarvenjur. Til dæmis
borðar konsóþjóðflokkurinn
mest megnis mat úr einni tegund
af korni, grófu hirsikorni. Kjöt er
of dýrt. Þeir bjuggu bæði til
kornsúpu og létu líka súpuna
gerja nógu lengi þar til hún varð
áfeng. Hirsið var samsagt þeirra
daglega brauð og jafnframt vím-
ugjafi. Einnig bjuggu þeir til deig
úr hirsi og suðu úr því bollur og
með suðu þeir blöð af álveðinni
trjátegund. Ef mikil viðhöfn var,
var kjötbita bætt út í. Á hátíðum
og tyllidögum var þó einhverri
skepnu slátrað og var þá kjötið
borðað hrátt. Ég gat nú aldrei
lært að borða þetta hráa kjöt en
fyrir konsómönnum var það hið
mesta hnossgæti, sagði Margrét
að lokum.
- aró
Viö byrjum aö undirbúajólin
mjög snemma í desember og
oft er jólatréð komiö upp
fyrstu vikuna í desember
sögöu systurnar Peggy Frið-
rikson og Rosina Myrtle
sem báðar eru fæddar og
uppaldar í Guyana í Suður-
Ameríku.
Það eru mikil hátíðahöld í
kringum jólin og oft haldnar
veislur fyrir starfsmenn fyrir-
tækja. Aðfangadagur er þó eng-
inn sérstakur hátíðisdagur, fólk
vinnur þann dag eins og venju-
lega og búðir eru opnar til 12.
Dagurinn minnir kannski á Þor-
láksmessu hérna. 26. desember,
annar í jólum er kallaður Boxing
day - Boxaradagur. Þá er mikill
gleðskapur og samkvæmi á
hverju strái. Fólk klæðist skrýtn-
um fötum og dansar á götunum. I
fararbroddi eru litlar hljómsveitir
og fólk kemur og bankar á dyrnar
hjá þér og dansar fyrir þig og þú
gefur þeim einhvern pening fyrir.
Og það er flautað og spilað með-
an dansað er.
Á aðfangadag fer fólk yfirleitt
til messu klukkan tólf ög á jóla-
dag vöknum við snemma og þá
eru opnaðar jólagjafir. En fyrst
er borðaður morgunmatur sem er
sérstakur jólamatur pepperpot -
kjötpottréttur. Uppistaðaníhon-
um er kýrkálfi, kjöt og skinn
skorin í litla bita og soðið með
kryddi - cassreep sem er suður-
amerískt indíánakrydd. Kálfann
þarf að sjóða í nokkra daga áður
til að fá rétt bragð. Hér á landi er
tilvalið að nota svið íþennan rétt.
Með honum er borðað hvítt,
venjulegt brauð. Eftir pottréttinn
er svo borðuð svokölluð blaek
cake - svartkaka. Það er mikið
maus að búa til þessa köku og við
gerum það sjaldan sjálfar, það
krefst mikillar vinnu og oftast
fáum við hana senda eða þá ef
móðir okkar er hér yfir jólin
bakar hún þessa köku. Kakan er
bökuð í september og látin liggja
í rommi og sherry og ausin reglu-
lega. í henni eru hveiti og allt
þetta venjulega og rúsínur,
sveskjur, epli, þurrkaðir ávextir
og ýmislegt fleira. Með kökunni
er drukkið engiferöl sem fólk
bruggar yfirleitt heima. Það er
búið til úr sykri og fersku engiferi
sem er ómögulegt að fá hér. Við
höfum reynt að brugga ölið og
notað þurrkað engifer en útkom-
an varð ekki góð.
Cassareep kryddið fáum við
alltaf sent til að geta útbúið pott-
réttinn því hann er ómissandi í
jólahaldi okkar. Pottrétturinn er
oftast eldaður í stórum potti og
Peggy
Friðriksson og
Rosina Myrtle
minnast
jólannaí
Guyana
endist oft fram á nýár og er borð-
aður á morgnana alla jólavikuna.
Matargjafir
Á jóladag er algengt að fólk
borði kalkún. Lambakjöt þykir
líka herramannsmatur í Guyana
og hátíðamatur enda dýrt og oft
borðað á jólum. Við borðum
ekki lambalæri heldur er búin til
einhvers konar pottréttur úr
lambakjöti og hjá okkur er oft
einhver karrýpottréttur þar sem
við erum af indverskum uppruna.
Með karrýréttinum borðum við
indverskt brauð svokallað roti
sem minnir á íslenskar flatkökur
nema hvað í því er bara hveiti.
Á jóladag förum við sjaldan í
heimsóknir og skiptumst ekki á
gjöfum nema kannski innan fjöl-
skyldunnar. Það er frekar að fólk
skiptist á mat, að nágrannar gefi
hver öðrum svartköku eða bjóði
hver öðrum að smakka á ein-
hverju góðgæti sem hefur verið
matreitt.
Annar í jólum - boxaradagur-
inn er hins vegar mikill gleðskap-
ardagur, dansað og skemmt sér.
Réttur þessa dags er Cook-up-
rice-hrísgrjónapottréttur. I hann
eru notaðir allir afgangar sem til
eru á heimilinu.
Það er venja að allir fái ný nátt-
föt fyrir jólin og á jóladag verða
allir að vera í einhverju nýju,
nýrri skyrtu, sokkum, skóm
o.s.frv.
Síðustu árin hefur verið að fær-
ast í vöxt að börnin hengi upp
sokka á aðfangadag og fái ein-
hverjar smágjafir í þá. Jóla-
sveinninn kemur aldrei í heima-
hús en í desember má sjá hann
sitja fyrir utan stórmarkaði og ef
þú borgar honum smápening gef-
ur hann þér einhverja gjöf.
Þrátt fyrir steikjandi hita og sól
erum við alltaf með jólatré,
skreytt með bómull sem á víst að
minna á snjó sem fæstir þekkja
þó í Guyana.
Epli og vínber
Þegar við vorum litlar til-
heyrðu rauð innflutt epli og vín-
ber jólunum, en nú er hætt að
flytja þessi epli inn. En alltaf þeg-
ar við finnum þessa eplalykt
minnumst við jólanna og ef ein-
hver sendir pakka eða fer til Guy-
ana er reynt að senda eða taka
með epli. Hér reynir fólk sem er
að koma frá útlöndum að smygla
víni en í Guyana reyna menn að
smygla eplum. Eplin voru étin
upp til agna, kjarninn og allt, og
oft var maður að velta upp í sér
eplasteini í heilan dag. Það er
grátlegt að sjá hvernig fólk borð-
ar epli á Islandi, fleygir helm-
ingnum.
Á gamlárskvöld er líka mikið
um að vera, nýja árið hringt inn
og skotið upp rakettum eins og
hér og við syngjuni sérstakan
gamlárssöng, Auld lang syne,
svona eins og Nú árið er liðið.
Ungir menn bjóða unnustunum
út þetta kvöld og fyrir það tæki-
færi verða stúlkurnar að eignast
nýjan síðan kjól. Hinir sem
heima sitja vaka langt fram á
nótt. Það er líka eini dagurinn á
árinu sem farið er seint að sofa.
Við erum annars kvöldsvæf í Gu-
yana.
Og að lokum kemur hér upp-
skriftin að hrísgrjónaréttinum:
2 bollar hangikjötssoð
1 bolliaugnbaunir-hvítarmeðsvörtu
auga. Baunirnar eru látnar liggja í
bleyti og soðnar í um það bil hálftíma.
1 laukur, nokkur hvítlauksrif og 1 bolli
af hrísgrjónum (Uncle Ben’s eru best)
eru brúnuð í potti.
Baunumbættútíogsoðnar. Þá
er sett út í kókosmjólk sem er
búin til þannig, að 100 gr af kók-
osmjöli og 2 bollar af mjólk eru
sett í pott, suðan látin koma upp,
potturinn tekinn af og mjólkin
látin kólna. Hrært í nokkrum
sinnum með mjólkin kólnar.
Kókosmjölið er síðan síað frá og
hver einasti dropi kreistur úr
kókosmjölinu. 2 bollum af þess-
ari mjólk er hellt út í pottinn og
síðan öllum afgöngum sem til eru
á heimilinu, hangikjöti, lamba-
kjöti, rjúpum, grænum baunum,
sósuafgöngum o.s.frv. Hægt er
að bæta út í 1-2 súputeningum ef
hangikjötið er ekki mjög salt.
Þetta er svo allt látið rnalla við
hægan hita í um það bil 20 mínút-
ur. Ef hangikjötið hefur allt klár-
ast er ágætt að setja hangikjöts-
bein út í og láta það malla með.
Það gefur gott bragð. í þennan
rétt má setja rækjur og jafnvel
saltfisk. Þessi réttur er bara betri
ef hann er nokkurra daga gamall
og því óhætt að elda mikið í einu.
Réttinn má borða allan ársins
hring, í stað hangikjöts getur
komið hvaða kjöt sem er.
-aró
JÓLABLAÐ ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Rosina og Peggy: Á annan í jólum - boxaradaginn - klæðist fólk skrýtnum fötum og dansar á götunum. Ljósm.: E.ÓI.