Þjóðviljinn - 20.12.1985, Síða 10

... ollt
í máli
pvo
,eð W‘
ttak°n
w«" Þ,0'‘'
ryUfin
ukv
ceði
kem ég rnóga^011;
í Hi^^ðV5 þyna né hW
vona fl0 V; rninnfl, , um sU ftrðu
- . er Hv°r iflrgað ^„aiéljan1 , jörðfl
ég
flr mínflr'
, sVuntflr^r sírvar
a^^hre
“"'íð
Vasflklf,aHoUur 08 8
þó
pað
veU
i mer
má P'
flssa
rninn. þinn-
,ðki„, He^P0^

A 'sí>
hann
ur sVeinn
af eU.'rráeW si"”,"oB K.
rr„P>ofi8,°
ItfaÞf
s;:fe
litp
«„toð TgS.eni
, ,„vr.a P':n“
^inning e .,„rflláar
ersa
ber
sölaa1
á at
di ufs
M.ae^fv^ÍJuS’S^'os
ef *£.£ Vn£dfla?fl^ ^3^
nei og Jo
m<W
u' ■^na
ofan **. lö
um ^10 há og
rnörg dvelur,
ðast Þar
ferO»- ' Þl„ «'Sy Íl'ó'f LIS°'
finíi gi°rð
_ Slðfln P nU. ,
rðið búid fð '*ið seeiC >
Erflö,_,,i bezt flð . nö eigfl g
bliHfl sl]
í heimt'
EÍ«i‘kir,rg>‘”S5“ivo“'
á'h,Kfa„i“"eSirfa>i,ney
'■■■ flngflr e
Þeir skaftfellsku skútukarlar Jóhannes
Sveinsson og Þórbergur Þórðarson áttu
það sameiginlegt að hefja skáldferil sinn
sem þrælar á galeiðu Einars Benedikts-
sonar. Von bráðar stukku þeir samt í
land, og leiðir skildi með þeim leysingj-
unum - og þó. Báðir hlutu þau örlög að
verða aldrei teknir alvarlega sem ljóð-
skáld, jafnvel ekki Þórbergur, sem þó orti
jafnan kórrétt samkvæmt bragreglunum.
Önnur ritstörf hans skyggðu fullkomlega
á getu hans á sviði ljóðlistarinnar. Um
Kjarval gegndi því máli að eðlilegast var
fyrir hann að „skrifa” með lit og línu, og
hann bar gæfu til að geta helgað sig þess-
konar ritstörfum ævilangt. Þegar hann bar
það við að yrkj a í ljóðformi, þá var honum
„fyrirgefið” það og litið á það af um-
burðarlyndri góðvild, eða þegar bezt
gegndi hlegið að því. Fátt eða ekkert af
yrkingum hans varð alþjóðareign eða al-
menningi munntamt, kannski með einni
undantekningu þó.
Fyrir u.þ.b. hálfri öld, þegar banda-
rískri konu tvífráskilinni, Wallis Simpson
að nafni, tókst að krækja sér í sjálfan Ját-
varð áttunda Englandskóng, þá efndi
Morgunblaðið til samkeppni um vísubotn
þar sem fyrrihlutinn var svona:
Simpson kemur víða við,
veldur breyttum högum.
Ætli botnarnir sem bárust séu nú ekki
flestir gleymdir, nema þessi frá Kjarval:
Mogginn kemur ekki út
árla á mánudögum.
Þann botn lærðu allir á sinni tíð.
Menn geta spurt: Tók Kjarval sjálfur
sig ekki alvarlega sem Ijóðskáld? Jú, það
held ég hann hafi gert - að því eina marki
sem öllu máli skiptir: að hann orti af innri
þörf, á.þeim stundum þegar annað tján-
ingarform var honum ekki eðlilegra eða
nærtækara, Hvort honum var alveg sama
eða ekki um það hvernig viðtökur ljóð
hans fengu, er svo annað mál og enginn
fær um að dæma þar um lengur. Sum Ijóða
hans voru tækifæriskvæði í tilefni af af-
mælum vinafólks - eða jafnvel Eimskipa-
félagsins. Og það er segin saga, að þrátt
fyrir áberandi galla frá sjónarmiði
strangrar formfestu - að maður tali nú
ekki um óskeikulleik „rökhugsunar” - þá
yrkir hann ekki svo ómerkilegt tækifæris-
ljóð að ekki glói þar á frumlega hugsun
eða orðalag, sem alls engu öðru íslenzku
Ijóðskáldi hefði auðnazt að tjá - eða þá
þorað að bera á borð:
Sálfrœðilegast af öllu til og frá
er allt í máli milli nei og já
yrkir hann í „Afmæli úti í heimi”, og hafa
ekki mörg skáld spannað víðfeðmari
sannleik í jafn stuttu máli.
Menn hafa sett það fyrir sig, að í ljóðum
Kjarvals skorti á „samhengi” hugsan-
anna, eða „rökhugsun”, eða jafnvel
„formskynjun” hjá sjálfum meistara
formsins. Þetta má allt vera rétt, ef lagður
er á hann mælikvarði hefðbundinnar
kröfu og látið eins og t.d. surrealisminn
hafi alls ekki verið til. Menn skulu nefni-
lega ekki gleyma því, að Kjarval var alla
daga, allt sitt líf, að uppgötva nýjan og
nýjan surrealisma, hvorki meira né
minna. - Sannleikurinn er sá, að yfirleitt
var hann ekki vísvitandi að njörva sig í
neina háttfestu stíls t. d. Einars Benedikts-
sonar eða annarra opinberlega viður-
kenndra stórskálda, þótt hann hylltist til
þess í sumum elztu kvæða sem til eru eftir
hann, heldur fer mjög eigin leiðir. Þess
vegna eru ljóð hans í heild merkilegt sam-
bland af gröndölsku gamni og alvöru,
forneskju eddunnar og hversdagslegum
nútíma skringilegheitum í orðavali, oft í
einum hrærigraut, þannig að úr þessu
verður furðu einstætt fyrirbæri: skáld,
sem enn hafa ekki verið gerð nein bók-
menntaleg skil, en stendur í skugga af
meistara litar og línu. Þó verður, ef grannt
er skoðað, ekki auðveldlega skilið á milli
þeirra tveggja hvað inspírasjónina varðar.
Og knörrinn þinn með skáldhörpu í skut
skrýtilega stillta, einatt myrkt,
sœkir á dular mið hinn mesta hlut.
var ort til hans-þegar hann varð sjötugur.
Víða í ljóðum sínum er Kjarval nefni-
lega enn farmaðurinn, skútukarl í landi -
rétt eins og í myndlist sinni, einkum fram-
anaf. Hann vinnur t.d. það afrek, liggur
mér við að segja, að yrkja ljóð um Snæ-
fellsjökul upp á níutíu og þrjár línur, þar
sem ekki er minnzt einu orði á jökulinn
fyrr en í þrem síðustu línunum, heldur er
allt kvæðið um sjóinn undan Jökli, röst-
ina, brimið við ströndina og um veður-
lagið. Þar eru það viðhorf og lífssýn sjó-
mannsins sem gilda.
Eitthvert persónulegasta ljóð Kjarvals
má telja „Hugarsteinsmál”, þar sem ekki
verður betur séð en hann sjálfur sé ýmist í
1. eða 3. persónu og gott ef ekki líka í
ávarpinu til 2. persónu. Áhrif frá Einari
Ben? Varla að ráði; það mætti þá alveg
eins tilnefna William Shakespeare eða
legíó annarra skálda. En það er fyrst og
fremst hugleiðing manns sem reynir að
komast að siðferðilegum niðurstöðum;
einlægur, óspiiltur og grandvar, á tali við
samvizku sína.
Hann birti sjaldan ljóð sín á prenti, og
alls ekki síðari áratugina, nema hvað hann
safnaði mörgum þeirra saman í snoturt
kver árið 1956 og gaf út undir nafninu
„Ljóðagrjót”. Auðvitað grjót. Honum
v,ar jafnan hugstætt þetta upprunalegasta
efni jarðhnattarins og gerði því enda skil í
sínum beztu verkum.
Ljóð þau, sem hér koma á prent, eru öll
úr fyrrnefndri bók, að einu undanteknu,
sem hér er birt undir fyrirsögninni „Áður
óbirt ljóð”, því mér er ekki kunnugt um
10 SÍÐA - ÞJOÐVILJINN JÓLABLAÐ