Þjóðviljinn - 20.12.1985, Side 13

KVARTERAR G0SSTCH9VAR
A VESTURLANDI

) "
> j
r-
„n
<

S 7 * • .; 4 s.
V
50 Km

s?

/
Dreifing kvartera-eldstööva á Vesturlandi. Hver punktur táknar eina eldstöð. Stjarna sýnir miðju þyrpingar.
í minningabókum mismerkra
íslendinga segir margt um Snæ-
fellsjökul. En engar tvær bækur
er hafa Jökulinn og land um-
hverfis sem sögusvið eru jafn
þekktar og rit Jules Verne um
leyndardóma Snæfellsjökuls og
bók Halldórs Laxness,
Kristnihald undir Jökli. Báðir róa
höfundarnir á mið átrúnaðar;
Verne lætur fjallið geyma inn-
gang að dularfullum stíg að jarð-
armiðju en Halldór spinnur
óræðan spekivef utan um jöku-
linn.
Hingað kemur varla sá ferða-
maður frá Vestur- og Mið-
Evrópu sem ekki minnist á Snæ-
fellsnes og spyr um gangaropið í
gígnum. Menn hafa jafnvel beðið
dögum saman á Nesinu til þess
eins að sjá jökulþökin heið. Síð-
asttiðið vor var unnið að þýskri
heimildarkvikmynd þar sem farið
var nánast í spor söguhetja Vern-
es; í nútímanum. Og hluti af nýrri
mynd leikhópsins Svarts og syk-
urlaust gerist undir Jökli. Má af
öllu þessu merkja að þetta ein-
stæða fjall þarna yst á fjallgarðin-
um er mönnum sífellt tiiefni til
listsköpunar, svo ekki sé minnst á
öll málverkin af Snæfellsjökli.
Þrjú stórgos
Flestir hafa litið á Snæfells-
jökul sem kulnað eldfjall. Lengst
af var talið að hann hefði ekki
gosið í mörg þúsund ár. Nánari
rannsóknir á eldvirkni Snæfells-
ness hafa sýnt að ekki er allt sem
sýnist.
Á nesinu eru þrjú eldstöðva-
kerfi sem gosið hafa sl. 10.000 ár.
Þá er átt við aflöng, fremur mjó
svæði sem teygja sig á ská yfir það
frá norðvestri til suðausturs. í
hverju kerfi eru gossprungur og
ein afmörkuð miðja þar sem mest
hefur gosið og þá stundum ljós-
um, súrum (oft nefndum líparít-)
gosefnum. Vestast er Snæfells-
jökull og margar sprungueld-
stöðvar við hann; allt frá Önd-
verðamesí til Búða. Þá kemur
Lýsuhyrnukerfið með hálendið
ofan Lýsuhóls sem miðju og loks
Ljósufjallakerfið með miðju við
Ljósufjöll og nær það úr Ber-
serkjahrauni yfir í Hnappadal,
Hítardal og alla leið í Norður-
árdal (Grábrók).
Öll kerfin raðast í stefnu
austur-vestur; næstum því þvert á
aðaleldgosabelti landsins sem
nær frá Reykjanesi norðaustur í
Öxarfjörð. Það er litið á Snæfells-
nesgosbeltið sem einhvers konar
hliðargosbelti enda er það að-
skilið frá aðalbeltinu og gosefni
Nessins eru öðru vísi samansett
en gosefni aðalbeltisins. Talið er
að plötuskrið (landrek) verði
ekki um Snæfellsnesbeltið meðan
slíkt er aftur á móti eitt megin-
einkenni aðalgosbeltisins. Þar
eru hinir risastóru jarðskurns-
flekar sem bera m.a. N-Ameríku
og Evrópu uppi að færast í sundur
eins og kunnugt er.
Lítil gosvirkni hefur verið á
Snæfellsnesi eftir landnám.
Allgóð rök eru fyrir því að gosið
hafi þar sem nú heita Rauðháls-
ar, norðan vegar þegar ekið er af
Mýmm framhjá Eldborg; um það
bil árið 900. Lengi var talið að
Eldborg sjálf hafi orðið til í þessu
gosi sbr. frásögn í Landnámu en
víst er að Eldborgargosið er
miklu eldra. Svo er hugsanlegt að
smágos hafi orðið í hlíðum Snæ-
fellsjökuls og við fjallið fyrir
minna en 1100 árum. Um önnur
gos er ekki að ræða.
Alls finnast merki um ein 20
gos úr sprungum í hlíðum fjallsins
eða úti í gosreininni beggja vegna
við það ef miðað er við sl. 10.000
ár. I heild spannar gossaga þess
hins vegar ein 700 þús. ár. Gos úr
megingígnum í toppi fjallsins eru
færri en hin eða þrjú á síðustu
10.000 ámm; eitt fyrir 7-9000
árum, annað fyrir um 3900 ámm
og hið síðasta fyrir 1750 ámm eða
rúml. 200 e.Kr. Allt em þetta
nokkuð öflug þeytigos sem puðra
miklu af ljósri gjósku yfir nesið
og sjóinn, allt yfír á Barðaströnd
svo dæmi sé nefnt. í síðasta gos-
inu varð nýfallið gjóskulagið, þar
sem nú er Ólafsvík, 20-30 cm
þykkt. Ef til vill hefur þá hluti
fjallsins sigið eins og sjá má af
hátindi þess þegar horft er til
norðurs.
Það er ekki óeðlilegt að hlé
verði á spmngugosum í eldstöðva-
kerfi í 1-2 þúsund ár og langt
goshlé milli súru sprengigosanna
er greinilegt þegar litið er á gos-
sögu jökulsins. Af öllu því má
ráða að heimkynni Bárðar Snæ-
fellsáss em virkt eldfjall þótt það
sé hvergi nærri eins bráðspúandi
eins og Hekla; en um margt vara-
samt engu að síður.
Gengið til himins
Það er vissulega gaman að
horfa til Snæfellsjökuls í góðu
veðri eða skoða umhverfi hans og
allar hliðar þegar ekinn er hring-
urinn frá Búðum til Ólafsvíkur og
yfir Fróðárheiði. En best er þó að
ganga upp á fjallið. Oftast er far-
ið að sunnanverðu, frá vikurná-
munum rétt hjá Stapa, gengið
langleiðina á Jökulháls og þar
beint upp allbrattan jökulinn.
Sumir fara að vestan og er þá
leiðin á jökli styttri.
Það geta allir sæmilega göngu-
þolnir menn náð upp að Miðþúfu
sem hæst ber á fjallinu. Ferðin
tekur alls 7-9 stundir ef hægt er
farið. Hvergi er torfært nema
hvað jökulsprungur em nokkrar
og á vorin er færið oft glerhart.
Nú er jökullinn að stækka eftir að
jaðar hans hopaði áratugum sam-
an. Minnsta flatarmál hans varð
10-11 ferkílómetrar. Sprungum
hefur fremur fjölgað en hitt. Það
ætti enginn að fara á jökulinn án
línu. En fjallalína dugar fyrir allt
að 5 menn á göngu og þarf hvert
gengi að hafa með tvær ísaxir hið
minnsta. Hættan af sprungum er
minnst um hávetur og snemma
vors. Þá fara fáir á jökul og þá
yfirleitt á skíðum. Svo fjölgar
göngumönnum fram eftir sumri
en þá þynnast líka snjóbrýr og
fleiri spmngur sjást.
Það er aðallega útsýnið sem
heillar fólk þar sem það stendur
við klakabunkana á gígbarmin-
um. Það er bæði feiknarlega
mikið og sérstætt; sumir segja
ótrúlegt.
Bæði stóru ferðafélögin, Ferð a'
félag íslands og Útivist, gangast
fyrir hópferðum á jökulinn. Þær
eru góður kostur fyrir lítt vana
(og vana) göngumenn sem
hyggja á uppgöngu.
Lýkur hér að segja frá Snæ-
fellsjökli þótt fátt sé upp talið.
Óskum starfsfólki og
viðskiptavinum
gleðilegra jóla
og farsældar á
komandi ári
^7'- s- , . <• * ■■■'.• " ' ■ •• - • ' —... ' .
Þökkum samstarf og
viðskipti
á liðnum árum.
Kaupfélagið
FRAM
Neskaupstað
^☆☆☆☆☆☆^☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆^☆☆☆☆☆☆^ ☆☆☆☆☆☆☆☆☆☆
Óskum starfsfólki okkar til
sjós og lands
Gleðilegm jóla og
farsœls komandi árs
Þökkum vel unnin störf á liðnum árum
Glettingur
Þorlákshöfn
JÓLABLAÐ ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13