Þjóðviljinn - 22.12.1985, Blaðsíða 20

Þjóðviljinn - 22.12.1985, Blaðsíða 20
*+ Aqua ardens brennandi vatn Saga brennivínsins er bæöi löng og litrík. Taliö er aö brenni- vínsgerð hafi þróast með þróun eimingartækni fyrr á öldum, er byrjaö var aö eima sþíra. Fyrsta frásögn af brennivíni sem vitaö er um er skráö hjá Magister Salern- us, en hann lést áriö 1167. Er þaö kallað aqua ardens-brennandi vatn. Fram að því virðist spírinn hafa verið notaður sem kveikju- lögur eingöngu en um þetta leyti erfariöaðblandahannjurtavíni ogkryddi. Þýskartréristurfráum 1500 sýna menn aö eima jurta- vatn og einnig eru til teikningar af eimingu á Ítalíu frá 1544. Ýmislegt bendir til þess að þýskir og ungverskir námuverka- menn hafi verið meðal þeirra fyrstu sem vöndu sig á að inn- byrða mikið magn af brennivíni sem meðal gegn raka og kulda. Það voru reyndar apótekararnir sem alfarið tóku við brennivíns- framleiðslunni og voru þeir í nánu sambandi við háskólana og yfirvöld borga og bæja. Síðar komu upp eimingarstofur og vín- framleiðendur og kráareigendur hófu að stunda þessa framleiðslu undir eigin þaki. Ekki má gleyma klaustrunum sem allt fram til loka 16. aldar eru helstu líkjörs- framleiðendurnir. Enn þann dag í dag eru framleiddir líkjörar undir nafni klaustranna, sem upphaflega brugguðu þessar í veigar. Má þar nefna Chartreuse I og Benedictine. í svarta dauða faraldrinum á 14. öld var mönnum gefið áfengi, i aðallega til að hlýja þeim og gefa þeim aukna von og bjartsýni. Gin og líkjörar urðu þá þegar keppi- nautar öls og víns, sem drukkið hafði verið öldum saman. Það var svo ekki fyrr en 100 árum eftir að kartöflujurtin var flutt til Evrópu (1682) að Bocher nokkur komst að því að það var býsna gott að nota kartöflur í brennivín. Árið 1750 var fyrsta kartöflubrennslan stofnsett í Monsheim og þar var framleitt kartöfluvín. Löngu seinna komust Pasteur og Lavois- ier að því að alkóhól myndast í raun við gerjun og einangrast að- eins í eimingunni. Fljótlega varð brennivfnið geysivinsælt en yfirvöld reyndu að stemma stigu við drykkjunni með ýmsu móti, en litium árang- ri. Pólverjar telja sig hafa kynnst vodka nokkru á undan Rússum, um 1400 og síðar en um miðja 16. öld breiðist drykkjan til Norður- landanna. f fyrstu prentuðu læknabók- inni á Norðurlöndum „Christian Pedersens Lægebog“ (útgefin í Malmö árið 1533), erekki orð um brennivín, en sá hinn santi skrifar ári síðar svolitlar leiðbeininga- bók um eimingu jurtavatns. Um þetta leyti fá apótekarar í Svíþjóð leyfi til að flytja inn brennivín. 1556 skrifar Henrik nokkur Smids lækningabók, þar sem bent er á notkun brennivíns við ýmsum kvillum, en frekar er þó mælt með léttara víni. Mælt er með einiberjabrennivíni gegn slagi og einnig er brennivín notað útvortis á bólgur. Salvía, hvönn, kúmen, kanill og ýmiskonar ber voru notuð í áfengið, en langmest af því var ennþá innflutt. Pað var ekki lítið magn sem innbyrt var í Skandinavíu á þessum árum af áfengi. „Drunk as a Dane“ varð vinsælt orðatiltæki löngu áður en Shakespeare lét Hamlet tala um hið vonda rykti sem á Dönum var vegna drykkju. Og Karl Marx skrifar síðar 1848 um „barbaríið" í þessu hálfsiðmenntaða landi Danmörku, sem lýsi sér í „stöð- ugum drykkjuskap til skiptis við berserksgang". Ekki má gleyma ástardrykkj- unum, sem bruggaðir voru úr brennivíni. Frá örófi alda hefur menn dreymt um ástardrykk, drykki sem læknuðu alla sjúk: dóma og gáfu mönnum eilíft líf. í kínverskum ritum sést oft getið um slík töfralyf og hérna megin á hnettinum eru ótal frásagnir til frá upphafi ritaldar um görótta drykki og góða sem álfar og huldufólk áttu gjarnan í fórum sínum. Margar frægustu miðalda- bókmenntirnar segja frá ástar- drykkjum góðum, t.d. í sögunni af Tristan og ísold. Síðar segir Bokki í Jónsmessunæturdraumi Shakespeares frá drykknum, sem gerir hvern mann yfirfallinn af ást til þeirrar veru sem fyrst birtist eftir að drykkjarins er neytt. Jafnvel þótt sú vera sé í asnalíki eins og í leikritinu. í góðum ástardrykk átti helst að vera ýmislegt sem erfitt var að nálgast, eins og t.d. svöluhjarta og leðurblökublóð. Þegar konur fara síðar að stunda grasalækn - ingar tengist drykkjargerð þessi galdraofsóknunum miklu. Víst er að sterkir drykkir af ýmsu tagi hafa verið notaðir sem lækningameðal í gegnum aldirnar og þegar áður en svæfingar komu til var sjúklingum oftast gefið brennivín fyrir aðgerðir. Á erfið- um tímum linaði það þrautir og þjáningar, þótt til skamms tíma væri og einnig var algengt að ein- hver miskunnaði sig yfir glæpa- menn sem átti að pynda eða taka af lífi með nokkrum sopum af brennivíni áður en böðullinn tók við. Þannig tengist saga brenni- vínsins lífi alþýðunnar í gegnum aldirnar ekki síður en sögu aðals og yfirstétta, þar sem brennivínið tilheyrði jafnt morgunverðinum sem nætursvallinu. Gimilegur ostabakki gerir ávallt lukku. Við óvænt innlit vina, sem ábætir í jólaboSinu eða sér- réttur síðkvöldsins. OSTABAKKI-GÓÐ TILBREYTING ORÐIÐ Láttu hugmyndaflugið ráða ferð- inni, ásamt því sem þú átt af ostum og ávöxtum. Sannaðu til, árangurinn kemur á óvart. OG SÚKKULAÐINU 9.96

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.