Þjóðviljinn - 27.03.1986, Blaðsíða 7

Úr kvikmyndinni Jörð í Afríku sem nú er sýnd í Laugarásbíói: elskhugarnir Denys Finch Hatton Bjixen (Meryl Streep) ásamt eiginmanni sínum Bror Blixen barón (Klaus Maria Brandauer) í mynd
(Robert Redford) og Karen Blixen (Meryl Streep). Sidney Pollacks.
þess að hún hafi ein hvítra manna
gripið svörtu börnin í fangið og
haldið á þeim: „Við krakkarnir
kölluðum hana mömmu," segir
hann.
Karen hefur skrifað mikið um
samband sitt við Afríkubúa en
minna um hitt ástarsambandið
sem hófst á sama tíma: hjóna-
bandið. En þau voru alsæl til að
byrja með. Bror fór með hana í
fyrsta sinn á villidýraveiðar- saf-
ari - sumarið 1914 og hún varð
hissa á því hvað hún reyndist
blóðþyrst og hvað hún skemmti
sér vel. Þrjátíu árum síðar sagði
hún við vin sinn einn: „Ef það er
eitthvað sem mig langar til að lifa
upp á nýtt þá er það að fara á
villidýraveiðar með Bror Blix-
en". Sama ár smitaði hann hana
af sárasótt.
Bror var léttúðarpjakkur, átti
margar vinkonur og ástkonur,
svartar og hvítar. Þetta píndi
Karen, og sárasóttarsmitið var
henni þungt áfall. Samt bjó hún
með Bror áfram í mörg ár og sá í
gegnum fingur við hann þegar
hann hélt framhjá henni eins og
hann gerði við hana þegar hún
tók upp ástarsambönd utan hjón-
abandsins. Hins vegar virðist
Bror ekki hafa fundið eins mikið
fyrir sjúkdómnum og Karen, hún
þjáðist af honum með reglulegu
millibili alla sína ævi þótt allt væri
gert til að lækna hana.
Ást milli
jafningja
Kaffiræktin gekk illa og hjóna-
bandið sömuleiðis Jjótt Karen
bæri höfuðið hátt. Astandið var
alveg sérstaklega slæmt árið
1918, en í apríl það ár kynntist
Karen breskum aðalsmanni,
Denys Finch Hatton, í boði hjá
vinum sínum. Hana hafði lengi
langað til að hitta þennan ævin-
týramann, og hún varð ekki fyrir
vonbrigðum. Hann reyndist vera
hávaxinn, grannur, ótrúlega lag-
legur þótt hárið væri farið að
þynnast, listelskur og frábærlega
orðheppinn. Hún varð yfir sig
ástfangin á augabragði og næstu
ár voru þau eins mikið saman og
aðstæður leyfðu. Þó fer hún
furðu sparlega með hann í frá-
sögnunum í Jörð í Afríku, hann
var henni of dýrmætur til að hún
gæti bruðlað með hann. Eftir að
Karen og Bror skildu loksins árið
1922 flutti Denys föggur sínar
heim til Karenar í Ngong, en
hann dvaldi aldrei lengi hjá henni
í einu. Flökkunáttúran var rík í
honum, hann var ýmist heima í
Englandi eða annars staðar í Evr-
ópu eða á villidýraveiðum. Hann
var hinn goðkynjaði einfari, hinn
„frjálsi karlmaður", og Karen
vildi vera honum hornsteinn, sið-
menntuð, jarðnesk kona sem
beið hans hvenær sem honum
þóknaðist að leita hennar.
Þráin eftir Denys skín milli lín-
anna í Jörð í Afríku. Þegar hann
Karen Blixen ásamt tveimur vinum sínum frá Afríkuárunum.
kom var svo gaman. Hann var
jafnoki hennar á andlega sviðinu
sem Bror hafði aldrei verið - hún
fullyrti til dæmis að Bror hefði
ekki haft hugmynd um hvort
endurreisnin kom á undan eða
eftir krossferðunum - en Denys
kenndi henni grísku og reyndi að
kenna henni að meta nútímalist.
Þetta var ást milli jafningja
sem hún hafði ævinlega óskað
sér. Þó lék hún hlutverk fyrir
honum, bældi þörfina fyrir að
hafa hann hjá sér alltaf, ýtti burt
voli og víli meðan hann var hjá
henni, stundum svo harkalega að
hún lagðist í rúmið eftir að hann
fór aftur. Hún dáist að sambandi
milli karls og konu æ ofan í æ í
sögum sínum. í einni stendur til
dæmis að sá sé fífl sem ekki viti að
hálft sé meira en heilt. En auðvit-
að var það blekking, sjálfsafneit-
un en ekki sannleikur, um það
bera geðbrigði hennar vott.
Karen lýsir því í Jörð í Afríku
hvernig Denys átti til að koma
allt í einu og án þess að gera boð á
undan sér, færa henni gjafir, taka
á móti henni með tónlist á fullum
styrk þegar hún kom heim úr eft-
irlitsferð um búgarðinn. Þau
klæddu sig upp á þótt þau væru
ein, nutu matar og drykkjar og
jafnvel annarra vímugjafa, og
eftir máltíðina sagði hún elsk-
huga sínum sögur. Eins og Sjer-
asade í Þúsund og einni nótt.
Hvað gerðist eftir sögulok veit
enginn.
Þegar fram í sótti fór Karen að
nota tímann milli heimsókna
Denys til að hripa sögurnar niður
eftir langt hlé á skriftum. Þegar
þessi frumdrög eru skoðuð má sjá
að þar er kominn efniviður í flest
sem hún skrifaði fullþroska rit-
höfundur, þá voru sumar sögurn-
ar búnar að vera áratugi í smíð-
um.
Karen fékk lögskilnað frá Bror
árið 1925 og hefur h'klega þráð
heitt að giftast Denys. Víst er að
hana langaði til að eignast barn
með honum en það varð ekki.
Hún missti fóstur, kannski oftar
en einu sinni, enda erfitt fyrir sár-
asóttarsjúkling að halda þunga.
Denys var heldur ekki tilbúinn til
að binda sig, óforbetranlegur
piparsveinn sem hann var, en
hann gaf henni hring úr mjúku
gulli sem tákn fyrir varanlegt
samband þeirra. Þessum hring
skilaði Karen eftir rifrildi og
uppgjör árið sem jörðin var seld
undan henni, meðal annars
vegna þess að Denys var ekki til-
búinn til að lána henni fé til að
halda jörðinni. Þá var komið árið
1930 og skömmu eftir þetta örlag-
aríka uppgjör fórst Denys í flug-
slysi.
Frá Afríku
Karen sneri heim til Danmerk-
ur 1931, vonsvikin, sjúk, harmi
slegin yfir missi sínum. Öllu hafði
hún glatað, manninum sem hún
elskaði og jörðinni sem var orð-
inn hluti af henni sjálfri. Nú átti
hún að verða eins og heimasæta
Elskhuginn frá Afríkuárunum, Denys Finch Hatton. Myndin er tekin á þriðja
áratugnum.
hjá mömmu, orðin 46 ára, þola
húsaga og stöðugt slúður fjöl-
skyldunnar, og það varð geð-
heilsu hennar nánast um rnegn.
En hún fékk líka frið til að skrifa,
og nú vann hún sjö sögur úr hand-
raða sínum í bókarhandrit á
ensku - því enska var henni tam-
ari en danska eftir dvölina löngu í
Afríku - og fékk hana útgefna í
Ameríku árið 1934 undir heitinu
Seven Gothic Tales (Sjö gotnesk-
ar smásögur). Sjálf faldi hún sig
bak við ættarnafn föður síns,
Dinesen, og setti framan við það
skírnarnafnið ísak, hebreskt
karlmannsnafn sem þýðir „sá
sem hlær".
Sjö gotneskar smásögur er afar
persónuleg bók, unnin úr ímynd-
unum og sálarangist höfundar
sem koma svo skýrt fram að sög-
urnar gerðu hana feimna seinna
nieir. Bókin fékk geysigóðar við-
tökur í Bandaríkjunum, bæði
meðal kaupenda og gagnrýn-
enda. Frægð bókarinnar barst til
Danmerkur með þeirri viðbót að
bak við fsak Dinesen leyndist
danskur höfundur, og hans var
ákaft leitað. Arið eftir kom svo
bókin út í danskri endurgerð Kar-
enar sjálfrar, en þá brá svo við að
dönskum gagnrýnendum fannst
lítið til koma. Kreppan var í al-
gleymingi, atvinnuleysi í Dan-
mörku hastarlegt og mönnum
fannst óbragð af þessum úrkynj-
uðu, rómantísku sögurn aftan úr
öldum, fullum af sjúklegum til-
finningum og hneigðum. Dóm-
arnir voru harðir og Karen Blixen
fyrirgaf löndum sínum þá aldrei.
Fljótlega byrjaði Karen að
skrifa næstu bók sem hún átti
sumpart íbútum, og Jörð í Afríku
kom út árið 1937, í Ameríku,
(Out of Africa) í Danmörku og á
Englandi. Heimsfrægð Karenar
Blixen var viðurkennd. Bókin
varð geysivinsæl í Ameríku og nú
tóku Danir Karen líka opnum
örmum, sannfærðust um að hún
væri jarðbundin ogmannleg þrátt
fyrir sögurnar sjö. Stíllinn á bók-
inni er agaður, tilfinningum hald-
ið í skefjum bak við járnrimla
setninga á borð við: „Þetta svæði
lá reyndar helst til hátt fyrir kaffi-
rækt, og það var erfitt að láta
reksturinn bera sig." Samfelldur
saknaðartónn hljómar gegnum
allt verkið, allt frá fyrstu setning-
unni: „Ég átti jörð í Afríku við
rætur Ngongfjallsins." Búgarður-
inn var engin paradís en þó lýsir
Karen Blixen paradísarmissi í
bókinni. og hún er þrungin til-
finningu og einlægni þrátt fyrir
agaðan stílinn:
Eitt árið brást stórrigningin.
Pað var átakanleg, lirœðileg
reynsla, og sá bóncii, sem einu
sinni hefur orðið fyrir því,
gleymirþvíaldrei síðan. Mörgum
árum seinna, óraveg frá Afríku, i
norðlœgu loftslagi, þýtur hann
upp með andfœlum á nóttunni, er
hann heyrir skyndilega regnskúrá
þakinu og segir: „Loksins. Loks-
ins. “
Þótt Dönum fyndist Karen
koma nær þeim íJörð í Afríku en
gotnesku sögunum sjö varð raun-
in sú að á aldarfjórðungnum sem
hún átti eftir ólifaðan varð hún
sífellt líkari lifandi goðsögn en
manneskju. Hún gaf út eins kon-
ar framhald af Jörð í Afríku,
Skugga í grasinu og nokkur smá-
sagansöfn og þótti sögumaður
með óvenjulega náðargáfu. Allar
bækur hennar eftir Jörð í Afríku
náðu miklum vinsældum. bæði í
Danmörku og Ameríku, luin
varð eftirsóttur útvarpsmaður og
skrifaði talsvert í blöð og tímarit.
Hún var hvað eftir annað tilnefnd
til Nóbelsverðlauna en hlaut þau
ekki. í einkalífi sínu var hún á-
stríðuheit og óútreiknanleg fram
á seinustu ár þrátt fyrir langvar-
andi sjúkdóma, makalaus rithöf-
undur og manneskja. Hún lést
árið 1962.
Fímmtudagur 27. mars 1986 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7.