Þjóðviljinn - 31.05.1986, Qupperneq 5

uðmnuiNN
Eilíf er þessi
kröfuganga
í*að er vafamál hvort það er
skynsamlegra að vera bjartsýnn
eða svartsýnn þegar kosningar
fara í hönd.
Fyrir fjörutíu árum var líka
verið að kjósa í borgarstjórn og
bæjarstjórnir. Það var feikna-
mikill völlur á Þjóðviljanum,
Sósíalistaflokkurinn hafði verið í
sókn og mörg skömmin stóð upp
á íhaldið, ekki síst var ástandið í
húsnæðismálum herfilegt. Al-
þýðuvöld á morgun, sagði blaðið
daginn fyrir kosningar. Og Sjálf-
stæðisflokkurinn var logandi
hræddur. Fyrir kosningar sló
hann töluvert af þvermóðsku
sinni í félagsmálum og lagði tölu-
vert á sig til að skapa „ímynd“
hins vinsamlega umbótaflokks.
Og Morgunblaðið reyndi í tilefni
af tvísýnu ástandi að hleypa af
stað köldu stríði í heimsmálum
löngu fyrir tímann - til að skelfa
menn frá því að kjósa vinstri-
meirihluta í Reykavík.
Bjartsýnin var mikil árið 1946
og henni varð ekki að vonum sín-
um. Sjálfstæðisflokkurinn hélt
velli - reyndar með minnihluta
atkvæða. Það þurfti að bíða til
1978 eða í þrjátíu og tvö ár eftir
að þetta hægravirki félli. Og - vel
á minnst - það féll. Sem þýðir líka
að það getur fallið aftur.
„Mér er sama“
Stundum munar ótrúlega litlu í
kosningum. Ég heyrði á dögun-
um sögu af því hvernig Alþýðu-
bandalagið kom í fyrsta sinn
manni að í bæjarstjórn á ónefnd-
um stað. Einn helsti talsmaður
þess í plássinu kvaðst alltaf hafa
verið ónýtur við að róa í fólki,
„reka persónulegan áróður" eins
og það heitir víst. En hann brá
einu sinni venju sinni og hringdi í
konu eina, sem hann þekkti og
hafði látið það uppi að hún nennti
alls ekki að kjósa, henni væri
sama. Hann sagði sem svo: úr því
þér er sama, þá gætir þú alveg
eins gert það fyrir mig að kjósa
okkur. Það er rétt, sagði konan -
fór og kaus - og þar var fengið
það eina atkvæði sem vantaði
fyrir G-listann!
Þessi saga er náttúrlega rifjuð
upp til siðferðilegrar áminningar:
þekkið þið ekki einhvern sem
betra er að tala við en ekki? Hún
er líka rifjuð upp vegna þess, að
það er verið að segja okkur að
fólk sé alltaf óráðnara og óráðn-
ara og áhugaminna um stjórnmál
og kosningar. Æ mér er sama,
segir það. Og það er nú ekki nógu
gott, því menn eru sannfærðir um
að það sé einmitt hægriöflin sem
mest hagnast á þeirri afstöðu -
þótt einstök dæmi séu til önnur
eins og að ofan var greint.
Vistkreppa
flokka
Sumir segja að þetta sé vegna
þess að áhrif sjónvarps og annar-
ar afþreyingar hafi breytt sjón og
hlustun fólks. Aðrir segja (og
hafa verið að í nokkuð mörg ár)
að flokkakerfið sé í upplausn.
Það er nokkuð til í því, ekki síst
þegar kosið er til bæja- og sveita-
stjórna. Vitanlega kemur þá upp
ýmislegt sérlegt. Stundum eru
framboðin svo djúpt grafin í per-
sónulegum erjum eða sérmálum,
að það er ekki fyrir nokkurn
mann fyrir utan þröngan hring að
átta sig á þeim. Á Hólmavík voru
engir listar í kjöri síðast en nú eru
þeir fjórir og engir kenndir við
þekkta flokka. Einn listinn berst
fyrir íþróttahúsi, annar fyrir
vatni, hinn þriðji vill betri höfn
og hinn fjórði blátt áfram „já-
kvæða þróun“.
Þar fyrir utan eru flokkarnir í
vistkreppu, misjafnlega alvar-
legri þó.
Manni skilst til dæmis, að úti á
landi sé víða sterkur og sérlegur
svipur með Framsóknarmönnum
og Alþýðuflokksmönnum og
fylgi tiltölulega útreiknanlegt. En
svo er ekki hér á höfuðborgar-
svæðinu. Þar eru ótrúlega miklar
sveiflur á fylgi þessara flokka.
Sérlega gisinn virðist sá hringur
sem sleginn er um fylgi Alþýðu-
flokksins, allt virðist á fleygiferð
„inn og út um gluggann“ eins og
segir í krakkasöngnum góða.
Helmingur fylgisins fylgir stjórn
Steingríms, helmingur kýs íhald-
ið í borgarstjórn.
Þetta er stundum skýrt með
þeim hætti að Alþýðuflokkurinn
hafi unnið þann sigur, að meira
að segja Sjálfstæðisflokkurinn
hafi samþykkt lágmarkskratisma
fyrir sitt leyti. Þetta er ekki út í
hött sagt. Álþýðuflokkur, Sósía-
listaflokkur, Alþýðubandalag og
að nokkru leyti þeir vinstri-
straumar sem eiga sín flóð og sína
fjöru í Framsóknarflokknum -
allt þetta lið hefur með starfi sínu
skapað ákveðna samstöðu um
velferðarríki sem svo er nefnt.
Og foringjar Sjálfstæðisflokksins
voru nógu klókir til að sjá hvert
stefndi, hvaða kröfur voru orðn-
ar óafturkræfar, og lögðu sig ekki
í verulegan pólitískan háska með
því að standa gegn þeim til lengd-
ar þótt vissulega þæfðu þeir mál
og tefðu fyrir þeim og þynntu þau
út með mörgum hætti. Þetta þýð-
ir líka, að þegar ákveðinn ár-
angur hefur náðst í félagsmálum,
þá hættir þeim, sem annar vandi
brennur ekki á beinlínis, (dag-
vistunarpláss, húsnæði fyrir aldr-
aða o.fl.) til þess að taka ákveðin
réttindi og þjónustu út fyrir póli-
tík - líta á þau sem sjálfsagðan
hlut. Og muna náttúrlega ekki,
að slík mál voru fyrst borin fram
af verkalýðshreyfingunni og
flokkum henni tengdum og
mættu allharðri andspyrnu fyrst í
stað.
Vanþakklæti
heimsins
Það er því rétt að miðflokkar
og sósíaldemókrataflokkar geta
lent í þeirri þversögn, að vinna
vissa sigra i þjóðfélaginu, sem
reynast að því leyti dýrkeyptir að
þeir eins og bleyta í púðri tilveru
þeirra. Áfanga er náð og hvað
svo? Rétt eins og hitaveitur eyði-
leggja áhrifamátt kvæða um frost
á Fróni, frýs í æðum blóð.
Slíkt er vanþakklæti heimsins.
Og það kemur líka við okkur,
þessa sem við höfum viljað halda
okkur lengra til vinstri í tilver-
unni. Okkar menn hafa átt góðan
þátt í að breyta og bæta, gera
samfélagið manneskjulegra - en
það framlag er fljótlega gleymt í
því pólitíska og sögulega minnis-
leysi sem einkennir okkar tíma.
Ekki þar fyrir - við skulum ekki
þreytast á að minna á umbætur,
sem við höfum átt góðan þátt í
eða frumkvæði að - því að slíkur
árangur er partur af nauðsynlegri
vitneskju, semsagt þeirri að til
einhvers sé barist.
Að það sé til nokkurs að standa
í þessu, eins og sagt er.
Skarpari skil
En svo er annað. Við höfum
búið við þá þróun undanfarin
misseri sem í rauninni skerpir
andstæður. Lágmarkssamstaða í
þjóðfélaginu er að rifna. Þreng-
ingar og bein neyð berja að dyr-
um þeirra sem minnst hafa handa
á milli. Meðan þeir ríku slá um sig
aldrei sem fyrr. Þetta er vitanlega
bölvuð þróun. En fátt er svo með
öllu illt: hún ætti að veraögrun og
þar með örfun þeim sem
þrautseigastir hafa verið að segja
nei við forréttindasukki. Með
öðrum orðum ástandið ætti að
beina hug manna í vaxandi mæli
að þeim pólitískum kostum sem
völ er á. Og þar verður vitanlega
mestur og skýrastur munur á
Sjálfstæðisflokki og Alþýðu-
bandalagi.
Nú er það svo, að þótt þessar
andstæður tvær eigi sér skýrari
sérkenni en miðjuflokkar í ís-
lenskum stjórnmálum, þá eru
þeir vitanlega ekki einhverjar
rammar blakkir, heilar í gegn.
Þetta eru bandalög eins og allir
stærri stjórnmálaflokkar verða
reyndar við samtímaaðstæður.
Það eru í þeim mismunandi
straumar, viðhorf og áherslur.
En samt er um að ræða mikinn
mun á þessum hreyfingum tveim,
sem vonandi kemst að skilningi
manna, hvað sem líður meðvit-
undarleysi fjölmiðlaofmettunar.
Okurmál, vafasöm landakaup,
lóðabrask, þjóðnýting tapanna
hjá einkaframtakinu (Granda-
málið) og stórsvikamál eins og
það sem kennt er við Hafskip -
þetta eru náttúrlega ekki flokks-
mál Sjálfstæðisflokksins sem
slíks. En hitt er jafn víst að þau
koma honum mikið við, ekki síst
Hafskipsmálið. Öll eru þau mál
spunnin í andrúmslofti þess sið-
ferðis, sem nú er kennt við frjáls-
hyggju - en hún er, þegar betur er
skoðað, ekki síst viðleitni til að
fegra og réttlæta gróðafrekju og
sérgæsku með formúlum sem líta
út eins og hlutlæg vísindi. Það er á
þessum brautum sem reynt er að
grafa undan mannlegri samhjálp
og setja í staðinn það siðgæði, að
menn leitist við að græða sem
mest og á hverju sem er. Og
kannski hvernig sem er - eða svo
gott sem. Þegar við lásum í
„Frelsinu" málgagni helstu hug-
myndafræðinga Sjálfstæðis-
flokksins, vangaveltur um það,
að frá sjónarmiði markaðslög-
mála og nauðsynjar væri ekkert
athugavert við okur, vændi og
mútur - hér væri aðeins um kaup
og sölu á þjónustu og fyrir-
greiðslu að ræða - þá glottu menn
kannski og sögðu: þetta er ungt
og leikur sér. En svo dynja yfir
fjárglæframálin og þegar Hafskip
„sökkur í kaf“ svo Valhöll skelfur
- þá liggur beinast við að álykta,
að margir séu þeir sem taka boð-
skapinn bókstaflega. Og Morg-
unblaðið var einmitt á dögunum
að reyna að búa til einskonar rétt-
lætingu fyrir Hafskipsmenn -
blaðið sagði að viðskiptin í
heiminum væru svo flókin, og
stjórnendur fyrirtækja eins og
saklausar Rauðhettur í frum-
skógi laga og reglna og enginn
vissi lengur hvað löglegt væri og
hvað ekki! Með öðrum orðum:
það var ekki siðferði Haf-
skipsmanna sem var beinlínis
rangt - það var íslensk löggjöf
sem ekki passaði lengur við veru-
leika hins „frjálsa“ viðskiptalífs! í
raun og veru er Morgunblaðið að
boða það, að ekki skuli Hafskips-
menn og þeirra nótar beygja sig
sér Hafskipsmál og fleira þess-
legt.
Okkar menn
Vinstrimenn hafa því ærin verk
að vinna. Og við erum aldrei
nógu vel í stakk búnir til þess, það
er alveg ljóst. Við höfum um
margra ára skeið staðið í því
merkilega verkefni að samstilla í
pólitískum flokki þá tvo strauma
sem í hundrað ár hafa togast á í
hverjum verkalýðsflokki, hverj-
um sósíalistaflokki. Straum um-
bótanna, sem stundum hættir til
að staðna í dagsins önn, og
straum breytinganna, sem getur
teymt menn út í óraunsæja ósk-
hyggju og einangrun frá því
samfélagi sem breyta skal. Það er
eins gott að við sættum okkur við
það, að þessari samstillingu verð-
ur aldrei lokið og að báðir
straumar verða til og eru
nauðsynlegir og að það er
kannski best að þeir blandist
saman í hverjum og einum úr
okkar hópi. Svo hann haldi í senn
jarðsambandi og gefist ekki held-
ur upp fyrir staðreyndum svo-
kölluðum:
Eilíf er þessi kröfuganga
milli hugsjónar og veruleika
segir Jóhannes úr Kötlum. Og
sem betur fer vitum við af mörgu
sem sameinar okkur. í okkar
hópi er sterkust og samfelldust
gagnrýnin á misrétti og forrétt-
indi, á siðleysi frjálshyggjunnar,
á lágkúru og ómenningu, á undir-
gefni við erlend stórveldi, um leið
og við eigum góða sveit þeirra
sem af mælsku og vígfimi halda
fram rétti þeirra sem á er troðið,
halda uppi kröfum um menning-
arlega reisn og sjálfstæði. Við
höfum ekki neinn einkarétt á því
sem nú var nefnt, sem betur fer,
enginn fær skotist undan þeirri
kröfu að hugur og verk fylgi máli,
sú prófraun er alltaf í gangi. En
það er „í Alþýðubandalagi og
utan á því“ eins og andstæðingar
segja, sem samtvinnan þessara
þátta er sterkust og þolbest.
Og því er enn á ný minnt á að
pólitík skiptir máli og frambjóð-
endur og kosningar. Og að hver
fyrir þeim hugmyndum, sem
hingað til hafa gilt, ekki bara um
það sem er ólöglegt heldur og um
hvað rétt er og hvað rangt. Held-
ur skulum við laga okkur að þeim
frjálshyggjuveruleik sem getur af
og einn okkar ræður nokkru um
það hve merkileg eða ómerkileg
hún er, hvert ris er á þeim sem
fara með stjórnsýslu og vald í
okkar umboði.
Árni Bergmann
Laugardagur 31. maí 1986 ÞJÖÐVILJINN — SÍÐA 5