Þjóðviljinn - 17.06.1986, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Sjálfstæði í skugga af her
Þessa daga höfum viö verið minnt á það hvað
eftir annað, að það sjálfstæði, sem við viljum
halda upp á þjóðhátíðardegi er í skugga hers.
Morgunblaðið var á dögunum að fjalla um
„varaflugvöll" fyrir norðan - og tók það fram að
auðvitað ætti slíkur flugvöllur að vera varinn -
m.ö.o. það ætti með honum að færa út her-
stöðvarnetið. Á laugardaginn var skrifaði Morg-.
unblaðið svo leiðara um frétt í bandarísku blaði
þess efnis, að ísland væri mjög líklegt skotmark
fyrir eiturvopn ef til styrjaldarátaka kæmi. Morg-
unblaðinu líkar það yfirleitt bölvanlega að fjallað
sé um ísland sem skotmark í styrjöld og lýsir
þeim skrifum sem hræðsluáróðri er komi Sovét-
mönnum einum að gagni. Og nú bregðast
krosstré sem önnur tré - nú eru það Reagans-
menn sem blaðið sakar um hræðsluáróður og
talar um vafasamar áróðursaðferðir þeirra sem
nú berjast fyrir því, að nýleg ákvörðun banda-
ríkjastjórnar um framleiðslu efnavopna nái fram
að ganga.
Sú afstaða helsta herstöðvamálgagnsins að
það sé lítilmótlegt og „hræðsluáróður" að tala
um ísland sem skotmark, minnir raunar ekki á
neitt annað frekar en hugrekki strútsins: menn
stinga höfði í sand og neita að sjá það sem
óþægilegt er. Vitanlega er herstöð skotmark og
þeim mun líklegra skotmark sem hernaðarum-
svif á tilteknu svæði eða landi aukast. Og þar af
leiðir vitanlega að íslenskri smáþjóð er best
komið í fylkingu þeirra sem leita með öllum
ráðum að leiðum til að takmarka vígbúnað,
skera hann niður, banna efnavopn og þarfram
eftir götum. Slík afstaða ætti að vera eðlilegur
þáttur í sjálfsagðri viðleitni til að halda lífi.
En sjálfstæði er meira en blátt áfram að halda
lífi. Skuggi herstöðva yfir íslensku sjálfstæði er
ekki einungis tengdur þeim háska sem vígbún-
aði fylgir. Þessi skuggi er ekki síst tengdur þeim
langtímaáhrifum sem nærvera hersins hefur
haft á hugsunarhátt heils samfélags. Það er
ekki ýkja langt um liðið síðan skoðanakönnun
sýndi, hve hörmulega langt er komið því ferli að
almenningur sætti sig við nærveru hersins, eins
og geri ráð fyrir henni sem föstum hryggjarlið í
þjóðarbúknum.
Þegar Keflavíkursamningur var á döfinni fyrir
réttum fjörtíu árum, var andstaðan gegn honum
mjög mikil: þar höfðu sig í frammi ekki aðeins
Þjóðviljinn og sósíalistar, heldur og verkalýðs-
samtökin sem heild og samtök listamanna og
flestir ágætustu menntamenn landsins. Sú
mikla andstaða gæti sýnst einkennileg vegna
þess hve sakleysislegur sá samningur var -
hann gerði ráð fyrir tímabundinni aðstöðu
óeinkennisklæddra Bandaríkjamanna í Kefla-
vík. En svo sannarlega reyndust þeir, sem þá
þegar töldu að hér væri byrjuð sú hæpna iðja,
að rétta fjandanum litla fingurinn, hafi rétt fyrir
sér. Keflavíkursamningur varð að Natóaðild,
Natóaðild að herstöð. Og hjá þeim sem með
dönsuðu breyttist erlend herstöð á íslandi úr
„illri nauðsyn" og tímabundinni í einskonar sjálf-
sagðan hluta af daglegri tilveru. Ekki vegna
þess, að menn væru svo hræddir við risann í
austri - heldur fyrst og fremst vegna þeirrar
hagsmunasefjunar sem gerði herinn eins og
að aukaloðnustofni fyrir þjóðarbúskapinn, sem
mönnum þótti þægilegt að geta gripið til.
Andófið gegn vígbúnaðarháskanum og svo
gegn hernámi hugarfarsins hefur aldrei stöðv-
ast- en það hefur átt sér ris og lægðir. Við erum
stödd í einni slíkri lægð um þessar mundir. Hér
er því miður ekki hægt að fara með neina spá-
dóma um það, hvenær og með hvaða hætti
menn geta upp úr henni komist - en það má
ekki minna vera en að á þjóðhátíð séu menn
hvattir til að muna sem best eftir því, að andóf,
barátta gegn tregðumálum hersetunnar er ein
helsta lífsnauðsyn þessarar þjóðar í bráð og
lengd.
-áb
KUPPT OG SKORK)
Á þessum þjóðhátíðardegi lýk-
ur í þessari tvöhundruð ára
gömlu borg níundu Listahátíð-
inni sem haldin er með pomp og
pragt. Að lokinni svo stórri hátíð
í menningarlífi landsmanna, og
þó aðallega borgarbúa, er
nauðsynlegt að hugleiða hvernig
til hefur tekist mönnum til
leiðbeiningar og umhugsunar um
hvað megi betur fara.
Vonandi greinir menn ekki
lengur á um að öflug Listahátíð er
nauðsynlegur þáttur í lífi fá-
mennrar þjóðar sem sjaldan gefst
tækifæri til þess að fá inn á borð til
sín bitastæðustu molana í kúltúr
heimsins. Listahátíð á að standa
fyrir hingaðkomu viðurkenndra
listamanna í hverri listgrein, en
einnig og samhliða á hún að
kappkosta um að gefa lands-
mönnum færi á að kynnast af
eigin raun þeim hræringum í sam-
tímalistum sem merkastir þykja
eða umdeildastir eru. Og Lista-
hátíð, með stóru „elli“, verður að
vera hátíð íslenskra lista, bæði
þeirrar sem þegar hefur áunnið
sér viðurkenningar í samfélaginu
sem og þeirrar sem rétt er þornuð
á pappírnum, léreftinu eða
nótnablaðinu.
Hið goða...
En hvernig hefur sú níunda
tekist. Vel um sumt og verr um
annað, sem trúlega er klassísk
niðurstaða allra hátíða því alltaf
greinir menn á. Það sem vel hefur
verið er fyrst og fremst að við
höfum fengið að sjá ýmsa erlenda
listamenn sem hæst ber á sínu
sviði: Claudio Arrau, Dave Bru-
beck, Doris Lessing og Dra-
maten leikhópinn sem sýndi
snilldarlega Fröken Júlíu í leik-
stjórn Ingmars Bergman, þess
mæta meistara, hvers heimsókn
hefði vitanlega mátt fylgja betur
eftir, til dæmis með skipulögðum
endursýningum á kvikmyndum
hans eða að fá hann til að halda
fyrirlestur.
íslendingar komu líka nokkuð
við sögu. Yfirlistsýning á verkum
Karls Kvaran og Svavars Guðna-
sonar eru kærkomnar og sömu-
leiðis tónleikar með verkum eftir
það merka tónskáld Jón Nordal.
Smásagnakeppnin var ennfremur
af hinu góða og leiddi ánægjulega
í ljós að ritfærir menn eru margir
með þjóðinni og vonandi verður
peningaupphæðin ekki einsdæmi
þegar borgað verður fyrir bók-
menntir og listir. Sérstök ástæða
er til að nefna tónleika Guðna
Franzsonar og Ulriku Davidson
þar sem þau léku glæný verk eftir
7 ung tónskáld. Og eitthvað fleira
mætti vafalaust nefna. Það er til
dæmis sérstök ástæða til þess að
hrósa sjónvarpinu, því þar var
skref stigið í þá átt að gera Lista-
hátíð ekki bara að hátíð borgar-
búa heldur allra landsmanna.
Sem hún á vitanlega hiklaust að
vera.
Hið vonda
Það sem einkum er ástæða til
að gagnrýna níundu Listahátíð-
ina fyrir er tvennt. Hið fyrsta er
framkvæmd dagskráratriða í
Broadway. Að selja aðgöngu-
miða á tónleika virtra tónlistar-
manna, sem hluta af einhverjum
matarpakka er auðvitað alveg út í
hött og gerist vonandi ekki aftur.
Auk þess sem umræddir spilarar
hafa ekki unnið sér alþjóðlega
frægð fyrir að leika dinnermúsík
og komu ekki alla leið til fslands
til þess. Og auglýsingamennskan
kringum flamengó-dansinn á
sama stað verður vonandi tekin
föstum tökum. Hið síðara er
svokallaður klúbbur Listahátíðar
á Hótel Borg. Undanfarnar
Listahátíðir hefur svipaður
klúbbur verið starfræktur og
ævinlega tekist vel. Þangað hefur
fólk farið á kvöldin og spjallað
saman, - klúbburinn hefur verið
ákveðið tæki til þess að breiða út
hátíðarstemmningu, sem ekki
hefur tekist sem skyldi á þessari
hátíð og að mínu mati meðal ann-
ars vegna þess. Nú var ákveðið að
hafa þarna áskriftarkerfi, klú-
bbkort og fyrirfram ákveðna dag-
skrá. Ekki lengur hægt að kíkja
inn svona rétt sem snöggvast.
Sumsé skref stigið í þrenningar-
átt: í stað þess að vera „úthverft“
tæki verður klúbburinn innhverf-
ur. Þangað mega aðeins félagar
koma, sem ekki allir voru reiðu-
búnir til að gerast af skiljanlegum
ástæðum. Og meðal annarra
orða: Hver var hin raunverulega
ástæða fyrir því að rússneski
bassasöngvarinn Burchuladze
kom ekki? Samkvæmt yfirlýsing-
um Sovétmanna strandaði ekki á
þeim. Sömdu menn við vitlausan
umboðsmann?
Stefnum hærra
Til þess eru mistök að læra af
þeim og einfalt mál ætti að vera
að kippa í liðinn því sem fundið
hefur verið að hér. Við verðum
alltaf að standa eins vel og við
getum að Listahátíð til þess að
fikra okkur áfram uppávið. Því
auðvitað stefnum við að því að
hún verði alltaf betri og betri, til
þess að mönnum verði ljósar en
áður hversu brýn menningarleg
nauðsyn er á Listahátíð.
Og svona í lokin vill klippari
beina þeim tilmælum til Listahá-
tíðar að kvikmyndahátíðin verði
á hverju ári. Hún stóð yfirleitt
undir sér fjárhagslega og það er
ekki síður brýnar menningar-
legar ástæður sem kalla á kvik-
myndahátíð árlega.
pv
DIOÐVIIJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis
og verkalýöshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, össur Skarphéðinsson.
Ritstjórnarfulltrúi: Oskar Guðmundsson.
Fréttastjóri: Valþór Hlöðversson.
Blaðamenn: Garðar Guðjónsson, Guðlaugur Arason (Akureyri), Ing-
ólfur Hjörleifsson, Kristín Ólafsdóttir, Lúðvík Geirsson, Magnús H.
Gíslason, Mörður Árnason, Sigurdór Sigurdórsson, Sigurður Á. Frið-
þjófsson, Víðir Sigurðsson (íþróttir), Þröstur Haraldsson.
Handrita- og prófarkalestur: Andrea Jónsdóttir, Elías Mar.
Ljósmyndir: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlit: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrifstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Magnús Loftsson.
Útbreiðslustjóri: Sigríður Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjömsdóttir.
Auglysingar: Ásdís Kristinsdóttir, Guðbergur Þorvaldsson, Olga
Clausen.
Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: Ólöf Húnfjörð.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Afgreiðslustjóri: Hörður Jónsson.
Afgreiðsla: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, Ólafur Björnsson.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýslngar: Síðumúla 6 símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 40 kr.
Helgarblöð: 45 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 450 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 17. júní 1986