Þjóðviljinn - 22.06.1986, Qupperneq 15

Utvarp
Svo herma fornar bækur að Þór
hafi verið sá ása, sem íslenskum
gagnaðist best á þeim tímum er
norrænn siður var í hávegum hafð-
ur. Nú þúsund árum eftir lögtöku
kristni heiðrum við þrumuguðinn
með því að hvíla landsmenn á sjón-
varpsglápi þá daga er kenndir eru
við hann.
Það er mikið guðslán að okkur
hefur tekist að halda fimmtudögum
í sjónvarpslausu horfi á þessum
fjölgeðbiluðu tímum. Skrambi er
það líka skemmtileg tilviljun að
þeir í Mexíkó skuli einnig virða
helgi þessa dags og láta tuðruspark
kjurt liggja á degi Þórs, því ekki efa
ég að Bjarna Fel hefði tekist að
gera áratugahefð að engu ef leður-
tuðran væri á fleygiferð í hitasvækj-
unni við miðbaug.
Á fimmtudaginn var blíðskapar-
veður og eftir kvöldmat dröttuðust
miðaldra húsdraugar út undir bert
loft og skriðu um í blómabeðum,
eða létu sláttuvélar draga sig eftir
túnbleðlinum og einstaka maður
hékk upp í stiga utan á húsvegg
vopnaður málningarbursta. Við
sem inni sátum leyfðum hljóðvarp-
inu að mala fram yfir fréttir og dag-
legt mál og komumst að raun um að
dagskránni er ekki lokið klukkan
átta.
Ég náði að hlusta á einstaka dag-
skrárlið þetta kvöld frá upphafi til
enda og heyrði jafnframt brot úr
öðrum milli þess að tekið var á móti
gestum, því fimmtudagskvöld eru
þau kvöld sem eiga má von á
óvæntum heimsóknum. Þar sem
sonurinn var úti að sparka úr sér
áfallið eftir tap Dana, fékk gamla
gufuradíóið að mala óhindrað
þessa kvöldstund og vinsældalisti
rásarinnar og Svavar Gests frömdu
því engin helgispjöll á heimilinu
þetta kvöldið.
Útvarpsleikritið var nefnt því
kitlandi nafni Stríð og ástir. Þeir
Viðar Eggertsson og Karl Ágúst
Úlfsson léku þar unga hermenn í
flugher Breta í síðari heimsstyrj-
öldinni og tókst ágætlega til í hlut-
verkum sínum, unglingarnir sem í
hildarleik stríðsins þroskast fyrir
SIGURÐUR Á.
FRIÐÞJÓFSSC
aldur fram og þurfa að taka ákvarð-
anir sem reynast flestum um megn.
Ekki verður sagt að leikrit þetta
hafi verið ýkja frumlegt og hefði
það að mörgu leyti hentað betur
sem smásaga. Stefáni Baldurssyni
fórst leikstjórn vel úr hendi og er
óskandi að hann leyfði útvarps-
hlustendum að njóta oftar hæfi-
leika sinna.
Það má hinsvegar setja spurning-
armerki við valið á þessu leikriti,
einsog oft áður. Eigi útvarpsleikrit-
in að öðlast þann sess sem þau
skipuðu hér á árunum áður verður
að vanda valið og velja leikrit sem á
einhvern hátt hræra upp í hlustend-
um. Kannski er það óskhyggja að
ætla að útvarpsleikrit nái aftur
þeirri lýðhylli sem þau höfðu fyrir
daga sjónvarps. Það ber þó að virða
það frumkvæði sem nú er uppi með
leikritasamkeppni útvarpsins.
Hámenningarlegur samleikur í
útvarpssal leysti svo leiklistar-
gyðjuna af hólmi og drukknaði í
spjalli við gesti sem borið hafði að
garði.
Það var menningarlegur blær á
dagskránni þetta kvöld því að lokn-
unt samleiknum fékk skáldskapur í
bundnu og óbundnu formi sinn
skammt. Samsuða um afmælis-
barnið Reykjavík og sem fyrri dag-
inn voru molar tíndir upp úr
gullkistum þeirra Þórbergs og Lax-
ness. Ekkert sem kom á óvart og
formið á þættinum þurrt og ofnotað
af bókmenntaþáttagerðarmönnum
Ríkisútvarpsins. Reyndar náði ég
ekki að hlusta á nema brot af þætt-
inum og ætti því ekki að kveða upp
svona dóm.
Á tólfta tímanum var svo skipt
yfir á rásina og minningar upprifj-
aðar undir vinsælustu lögum 1959,
sem þeir Trausti Jónsson og Magn-
ús Þór, alías Megas, kynntu.
Sjónvarp
Nýr ástralskur framhaldsmynda-
flokkur lagðist svona sæmilega la-la
í mig. En það var ýmislegt í honum
sem var þess virði að vara barna-
fólk við. Sjónvarpið er sálarlega
einhæft og spart á viðvaranir um
efni.
Það voru fróðlegir eftirmiðdags-
þættir í útvarpinu í síðustu viku
með viðtölum við ágætismenn eins
og Þráinn Bertelsson og Þorbjörn
Broddason.
Þar kom m.a. fram að barnaefni
verður að vera fyrsta flokks og að
það þarf að auðvelda fólki að „rit-
skoða“ það efni sem börn sjá.
Fréttatímar, þótt skrýtið sé hafa
haft slæni og töluvert alvarleg áhrif
þessa síðustu mánuði. Viðhorf
margra barna til utanlandsferða
t.d. eru orðin eitthvað á þessa leið:
flugvélar eru til þess að hrapa, á
hótelum springur maður í loft upp.
Á götum erlendra borga er ekki
fólk og börn heldur hryðjuverka-
menn (eins og Grýla var...) með
byssur og sprengjur. Svo er allt
eitrað og maður verður geislavirk-
ur. Deyr af einum með dýfu (ís!).
Ég held maður verði að bíta í það
súra epli að fyrir íslenskum börnum
geisar fyrsta flokks stríð í heintin-
um. Enda fá íslensk börn furðulega
mynd af umheiminum ef maður fer
að hugsa út í það. Allt sem er blóð-
ugt og ofsafengið er á útlensku frá
útlöndum. Það sem er vingjarnlegt
og værðarlegt er íslenskt á íslensku.
Tökum lauflétt dæmi: í hóteli á sól-
arströnd sprakk sprengja. Næsta
frétt: Sláttur er hafinn undir Eyja-
fjöllum. Jæja, hvar hefðirðu heldur
viljað vera? Nú, auðvitað undir
Eyjafjöllum, enda dásamlegur
staður eins og unaðsreiturinn Mar-
belle er líka. En það er ekki mer-
gurinn málsins. Afturámóti eru það
slæm örlög fyrir nútímabörn að
finnast heimurinn dauðagildra.
Það þýðir lítið þessar vikurnar að
segja: „Á mamma að safna pening-
um elskurnar og bjóða okkur í
blessaða sólina og dýrðina á
Spáni?“ Nei, við viljum heldur fara
í tjald á Þingvöll.
Stuttbuxurnar heittelskuðu eru
orðnar tákn skelfingarinnar. Sirk-
usar, tívolí, dýragarðar og sólskin
SIGRIÐUR
HALLDÓRSDG
eru ekki lengur tælandi dásemdir
íslenskra vetrarbarna. Nú híma þau
með þessa sérkennilegu skynsemi
sem þeim er gefin útundir vegg
heima á íslandi og bíða eftir sólar-
glennu svo hægt sé að prufukeyra
Þingvallatjaldið.
Þráin eftir að kynnast nýju og
lenda í ævintýri verður aldrei skafin
af þeim. Og þessvegna er bráð-
nauðsynlegt að breyta ímynd þeirra
af heiminum. Þar á sjónvarpið
fyrsta leik. Það verður að viður-
kennast þar eð íslenska sjónvarpið
er öðru vísi en flest önnur. Efnið er
erlent, fólkið ekki. í fyrsta Iagi ætti
það ekki að setja nokkurn hlut á
hausinn þó kennt yrði það tungu-
mál sem sjónvarpinu er tamast,
enskan. í öðru lagi jákvæðari
elskulegri og víðsýnni mynd af ver-
öldinni. Hundurinn liggur töluvert
grafinn í fréttum og íslenskum upp-
lýsingum og umræðuþáttum. Ein-
föld skýring á því, þessir þættir eru
á íslensku sem er eina tungumálið
sem börnin skilja. Hvort efnið er
ekki við hæfi þeirra, oft leiðinlegt
og fráhrindandi kemur málinu ekki
við. Þau horfa og hlusta því þau
skilja tungumálið. Sjálfsagt er
maður búinn að tönnlast á þessu en
breyting á útsendingartíma myndi
gera gagn. Er kannski hafin á kurt-
eislegan hátt, nú þegar barnaefnið
er á klukkutímanum fyrir fréttir.
Fréttir klukkan níu? Þá eru krakk-
arnir orðnir syfjaðir en klukkan
átta og eiga erfiðara með að mynda
sér skoðanir um hlutina?
Svo er að þakka það sem vel er
gert. Litla ljúfa myndin um kjöt-
iðnaðarmanninn var indæl og ís-
lensk. Frú Vigdís Finnbogadóttir
gerir mann sjálfan og börnin af-
skaplega montin af sér og sínu.
Franska kellingin við hliðina á for-
setanum, Lafði Picasso, hafði ekki
glæsibrag og hlýjuna íslensku.
Bandaríski kvikmyndafram-
leiðandinn Robert Altmann
sem hefur hlotið viðurkenn-
ingu undanfarin ár sem einn
frumlegasti kvikmyndagerð-
armaðurinn í Hollívúdd, hefur
nú yfirgefið kvikmyndaborg-
inafrægu, að eigin sögn.
Hann er kominn til Parísar þar
sem hann ætlar sér að setjast að.
„Hér leyfist kvikmyndagerðar-
mönnunt að hafa sína sérvisku,"
segir Altmann í viðtali. „Ef kvik-
mynd manns slær ekki í gegn, er
maður ekki spurður: „Hvernig
líður þér eftir þessi mistök þín?“”
Fjölbreytilegur
kvikmynda-
gerðarmaður
Kvikmyndir Altmanns er ákaf-
lega ólíkar, allt frá pólitík, „Secr-
et Honour”, ævintýrakenndur
kvikmyndasöngleikur. Popeye,
(Stjáni blái) yfir í svarta garnan-
leikinn M.A.S.H. sem margir
minnast sjálfsagt. Fjöldi mynda
Altmanns hafa verið sýndar hér á
landi, má þar nefna Þrjár konur,
Brúðkaup, Nashville, og áfram
má telja. Sú ntynd hans seni nú er
einna mest talað unt er Fool for
Love. Sú mynd er byggð á þekktu
leikriti bandaríska leikritahöfu-
ndarins Sam Shepard. Hann hef-
ur reyndar birst mjög oft undan-
farið á hvíta tjaldinu og leikur að-
alhlutverkið í Fool for Love.
(Eitt leikrita Shepard, Barn í
Garðinum, var sýnt hér fyrir
nokkrum árum í Iðnó við góðar
undirtektir). Fool for Love var
sýnd nýlega á kvikmyndahátíð-
Robert Altman
Robert Altman. „Það er ekkl aðeins hugsað um peninga og hagnað i franskri
kvikmyndagerð.“
Ekki við eina
fjölina felldur
Bandaríski kvikmyndaleikstjórinn hefurfengið nóg af
Bdndaríkjunum, er fluttur til Frakklands og fœst þar jafnt við óperur
sem kvikmyndir. Nýjasta mynd hans, Fool for Love, mun
vœntanleg innan tíðar í Austurbœjarbíó
inni í Cannes þar sent hún hlaut
mjög góðar undirtektir. í Banda-
ríkjunum voru menn ekki alveg
eins ánægðir. Meðal annars var
sagt að Altmann missti í mynd-
gerðinni mikið af spennu svið-
sverksins. Altman svarar þessu á
þann veg að engin ein útsetning
geti verið hin rétta. „Það eru ekki
lygar heldur líf.“
Sannleikurinn
verður ekki
höndlaður
„Sannleikann náum við hins
vegar aldrei að höndla,“ segir
hann. Hann gefur lítið út á þá
gagnrýni að myndin fölni í sam-
anburði við sviðsverkið. „Sagan
er að hluta til sjálfsæfisaga og
Shepard lék aðalhlutverkið,
hann veit hvað hann er að gera.“
Altman er þekktur fyrir að gefa
leikurum sínum gott olnboga-
rými, hann segist leita tvíræðni og
hins óvænta. „Það væri því mjög
óeðlilegt að vera stöðugt að gefa
fyrirskipanir um minnstu hreyf-
ingu og svipbrigði. Það sem ég
leita að og finn er hið óvænta. Ég
skapa ekki, ég segi frá. Ég hef
samt sem áður auðvitað ákveðna
stjórn á því hvernig ég sé hlutina
og það sýni ég áhorfendum."
Um Flagarans
flóttskapar sögu
Fool for Love var kvikmynduð
í Nýju Mexíkó en öll klippt í Par-
ís. Altman hefur nú undanfarið
leikstýrt óperu Stravinskís The
Rake s Progress (sem nefna má
Flagarans fláttskapar sögu) í Lille
í Suður-Frakklandi. Altman hef-
ur áður leikstýrt þessari óperu
Stravinskís sem byggð er á svart-
listarmyndum Bretans Hogarth.
Altman stjórnaði óperunni fyrir
mörgunt árum í háskólanum í
Michigan í Bandaríkjunum og nú
er þessi sýning sett upp í Lille á
vegum Óperunnar þar og Michig-
anháskóla. „Þetta er eins konar
kammer ópera í Mozart stíl sem
ég gerði að leikhúsi, stór-óperu.
Það eru 100 leikarar á sviðinu,"
segir Altman urn þessa uppsetn-
ingu sína.
La Scala
vildi fó Altman
Hann nýtur greinilega mikils
álits á þessu sviði því La Scala
óperan í Mílanó hefur beðið hann
að setja þar upp nokkur verk.
Hann hefur hins vegar afþakkað
þetta boð, vill ekki missa tímann
sem færi í slíkt verkefni. Nú er
Altman í París að vinna að gerð
myndar eftir bandaríska leikrita-
skáldið Christopher Durang,
„Beyond Therapy“. Durang
þessi skrifaði leikritið „Sister
Mary Ignatius Tells It All“. Bey-
ond Therapy gerist svo til öll á
veitingahúsi og leikararnir eru
flestir bandarískir.Julie Hagert,
Jeff Goldblum, Carol Burnett og
Alan Arkin.
í september hefur Altman í
hyggju að snúa aftur til Banda-
ríkjanna í stutían tíma til að kvik-
mynda framhald Nashville. Hún
á að nefnast Nashville 12, gerist
12 árum síðar og segir frá hvað
hefur orðið um persónurnar í
fyrri myndinni sem gerðist í hinni
frægu höfuðborg bandarískrar
þjóðlagatónlistar í Tennessee
fylki. Altman segir að márgir
leikaranna úr fyrri myndinni, þar
á meðal Lily Tomlin og Keith
Carradine hafi samþykkt að
endurtaka leikinn. Altman er
hins vegar ekki svo viss um að
tónlistarmenn og íbúar Nashville
taki honum opnum örmum í ann-
að sinn. „Þeir voru ekkert himin-
lifandi þegar ég var þar síðast,"
segir Altman og glottir. Nashville
var nokkuð grá gamanmynd um
lífið í þessari háborg kántrítón-
listarinnar en um leið ádeila á
bandarískt neyslusamfélag.
Margar hugmyndir
í gangi
Altman segist hafa verið á
leiðinni til Frakklands í ein tvö
ár, það taki hins vegar tíma að
korna sér fyrir í landi þar sem
hann talar ekki málið. „Ég get
ekki unnið með aðstoð frönsk-
unnar enn sem komið er, og get
ekki gefið mér tíma til að reyna
það þegar ég þarf stöðugt að vera
að taka ákvarðanir," segir hann.
Hann er nieð fjölda hugmynda í
gangi þessa dagana. Þar má
nefna mynd seni nefnist Biarritz.
Hún verður kvikmynduð í borg-
inni með sarna nafni, við landa-
mæri Spánar og Frakklands.
Myndin segir frá Bandaríkja-
manni sem verður ástfanginn af
franskri konu. Hann talar ekki
frönsku og hún ekki ensku.
Altman hefur einnig í hyggju að
gera mynd um franska tískuheim-
inn. Myndin á að heita Pret a
Porter. Altman hefur hugsað sér
hana í svipuðum stíl og Nashville,
hún segi sögu nokkurra persóna.
Myndin verður „tvímála", per-
sónur tala til skiptis ensku og
frönsku. Aðspurður hvort ntynd-
in verði eins konar Babelsturn,
öngþveiti margra tungumála,
segir Altman það ekki svo vit-
lausa samlíkingu. „Ég hef í raun
átt við santa vandamál að stríða,
ég skil það vel.“ IH
Sunnudagur 15. júní 1986 ÞJÓÐVILJINN - SIÐA 15