Þjóðviljinn - 22.06.1986, Qupperneq 16

Verkamenn
í Þýskalandi Hitlers
eftir Therkel Strœde
Þýð. Eiríkur Hjálmarsson
Um 100.000 danskirverka-
menn fluttust til Þýskalands
meðan á hernámi Danmerkur
stóð til að vinna. Nákvæma
tölu hafa menn ekki en dönsk
yfirvöld skráðu 127.910 brott-
farir og með þeim voru 14.136
konur. Einhverhlutifólksins
var að fara í annað skipti.
Brögð voru einnig að óskrá-
settum ferðum. Straumur
verkafólkstil Þýskalandsvar
þyngsturfyrstu mánuði her-
námsins en úr honum dró er
frá leið þó með miklum árstíð-
asveiflum.
Reglan var sú, að mönnum var
það í sjálfsvald sett hvort þeir
færu inn á þýsku vinnumiðlunina
og föluðust eftir ráðningarsamn-
ingi. Þetta frelsi verkamannanna
var ákveðið í samkomulagi því er
Danir og Pjóðverjar gerðu með
sér í maí 1940 varðandi fram-
kvæmd ráðninganna og var aldrei
gerð breyting þar á. Aldrei komu
til tals nauðungarflutningar með
vopnavaldi svo sem tíðkaðist í
öðrum ríkjum hernumdum af
Þjóðverjum.
Möguleikarnir á
launavinnu
Forsenda hins mikla áhuga
Dana á vinnu í Þýskalandi - ekki
einungis verkafólks, heldur einn-
ig skrifstofufólks, iðnaðar-
manna, hjúkrunarfólks og bú-
lærðra - var hið mikla atvinnu-
leysi heima fyrir. 1940 var
atvinnuleysi meðal félagsbundins
verkafólks 23,9% að meðaltali.
Þess utan voru ófáir sem komust í
raun aldrei inn á vinnumarkaðinn
og á það sérstaklega við um ungt
fólk og þá fjölmörgu sem land-
búnaðarkreppa fjórða áratugar-
ins hrakti úr sveitasamfélögunum
á mölina. Einnig voru margir sem
drógu fram lífið á sveitastyrkjum
einum saman og fannst það
auðmýkjandi.
Það voru fyrst og fremst hinar
miklu efnahagslegu þrengingar
sem ýttu við fólki: vonin um
launað starf, þó það væri erlendis
og jafnvel þó það væri í Þýska-
landi nasismans. Útþráin hafði
einnig sitt að segja hjá mörgum:
væri manni aura vant var Þýska-
landsvinnan í raun eina leiðin
burt úr beddanum í dagstofu for-
eldranna og e.t.v. burt frá slæmri
byrjun heima fyrir.
Nasistar eða „Þjóðverjavinir“
voru ekki margir meðal Þýska-
landsfaranna. Leynilegar athug-
anir sem þýska bréfritskoðunin
gerði, hljóða upp á 2-4%. í
bréfum sem ritskoðunin klófesti
gefur að líta dæmi þess að nasist-
ar væru lagðir í einelti og áreittir
af hinu verkafólkinu. Það getur
verið ein ástæða þess að nokkrir
þeirra gengu til liðs við SS-
sveitirnar „Frikops Danmark".
Allt bendir til þess að hug-
myndafræðilegar vangaveltur -
með og á móti því árásarveldi er
hernumið hafði „litlu Danmörk",
með eða á móti fasismanum sem
hafði útrýmingu allrar verkalýðs-
hreyfingar að markmiði - hafi
haft lítið að segja þegar menn,
sem höfðu aðeins vinnuafl að
selja tóku afstöðu til þess hvort
þeir ynnu í Þýskalandi eður ei.
Það var frekar vonin um að fá
starf sem var hinni pólitísku og
hernaðarlegu atburðarás yfir-
sterkari.
Þegar setuliðið hóf hinar miklu
byggingaframkvæmdir (sam-
göngubætur, varnarbyrgi o.fl.
o.fl.) á árunum 1943-1944 hafði
það í för með sér gífurlega mikla
vinnu í Danmörku, en engu að
síður fóru menn til Þýskalands á
vegum danskra verktaka sem
hlotið höfðu verk eða hreint og
beint leigðu þýskum fyrirtækjum
vinnuafl.
í Þýskalandi Hitlers
Danska verkafólkinu var flestu
komið fyrir í norðurhluta Þýska-
lands - í Bremen, Lúbeck, Rost-
ock, Kiel og flestum í Hamborg.
Bygging loftvarnarskýla, niðurrif
og viðgerðir laskaðra húsa og alls
kyns byggingaframkvæmdir var
starfi margra. Rúmlega helming-
ur Dananna var ófaglærður en
iðnaðarmenn voru einnig margir.
Stór hluti þeirra voru járniðnað-
armenn og fengu aðallega vinnu í
hinum risavaxna hergagnaiðn-
aði. Nokkur þúsund þeirra störf-
uðu á kola- og surtarbrandssvæð-
unum í Ruhr-héraðinu. Hluti
verkamannanna var ráðinn í
þjónustugreinar og til hins opin-
bera. Var því þannig varið með
margar kvennanna sem fengu
skipun í stöðu sporvagnstjóra eða
innan póstþjónustunnar.
Yfirleitt var tímakaupið lægra
en tíðkaðist í Danmörku og sum-
staðar mikið lægra. Vinnutíminn
var einnig lengri og komst upp í
72 tíma eða meira á viku. Danirn-
ir unnu gjarna yfirvinnu því lítið
var um aðra möguleika á tóm-
stundagamni en veitinga- eða
kvikmyndahús og hinu opinberu
pútnahús. Fæstir áttu kost á sérí-
búðum og urðu menn yfirleitt að
deila herbergi eða svefnskála
með öðrum og þá oft af hinu ýms-
asta þjóðerni. Til að bæta upp
næringarsnauða þýsku fæðuna
átti danska verkafólkið þess kost
að kaupa staðlaða matarpakka.
Höfðu þeir að geyma ost, lifrar-
kæfu og danskar niðursuðuvörur
sem lentu ósjaldan á svartamark-
aðnum eða voru notaðar sem
mútufé. Möguleikinn á að senda
heim til Danmerkur hluta vinnu-
launanna hafði mikið að segja
hvað varðaði fjölda þeirra er
þekktust Þýskalandsvinnuna en
tæpur helmingur þeirra voru
fyrirvinnur sinna heimila.
Þýskalandsfararnir urðu að
skrifa undir skjal þess efnis að
þeir undirgengjust þýskan vinnu-
aga en það fól m.a. í sér að þeir
gátu ekki sagt upp ráðningar-
samningi sínum án leyfis frá
vinnumálayfirvöldum („Arbeits-
amt“). Flestir samninganna
hljóðuðu upp á 6 mánaða gildis-
tíma en fjölmörg dæmi eru þess
að verkafólkinu hafi verið neitað
um lausn frá starfi og heimfarar-
leyfi þrátt fyrir að samningstím-
inn væri úti, (á hinn bóginn voru
aðrir sem sífellt framlengdu
samningstímann). Þeir sem fóru
Núumhelginahefstí
Odda norræn ráðstefna
um sögu verkalýðs-
hreyfingarinnará
Norðurlöndunum og
hefurMFAundirbúið
ráðstefnuna í samvinnu
við fulltrúa Sagnfræði-
stofnunar Háskólans.
Meðal þeirra sem sækja
þessaráðstefnuer
Therkel Stræde, sem
tók saman þessa grein
um danska verkamenn í
Þýskalandi á hernáms-
árunum, en Therkel er
væntanlegurtil landsins
ídag. 5. maís.l. var
frumsýnd í Danmörku
sjónvarpsmynd um
þetta sama efni og vakti
húnmiklaathygliog
hlaut góða dóma. Mynd-
in,semerleikinheim-
ildamynd, byggðiá
handriti Therkels. Eirík-
urHjálmarsson, sem
þýddi þessagrein hefur
einnig ritað athyglis-
verðaritgerðumís-
lenska verkamenn, sem
fórutil Þýskalandsá
þessum árum, en þýsk
fyrirtæki reyndu að
lokka verkamenn frá ís-
landitilað flytjasttil
Þýskalands á árunum
fyrirstríð. 10 íslendingar
fóru utan vorið 1939 til
að vinna við fiskverkun,
en komuallirheimí
stríðsbyrjun um haustið.
samt áttu á hættu að vera teknir
af Gestapó, tugtaðir í uppeldis-
búðum („Arbeitserziehungslag-
er“) og sendir aftur á vinnustað-
inn. Þrátt fyrir að minnst 83 Þýsk-
alandsverkamenn hafi látist í þar-
lendum fangelsum eða útrýming-
abúðum bendir ekkert til að efnt
hafi verið til neinna mótmæla,
smárra og stórra, né heldur reglu-
legra verkfalla.
Að áeggjan
stjórnvalda
Þeir sem fóru til Þýskalands
gerðu það af ýmsum ástæðum.
Þegar megnið af landbúnaði,
verslun og iðnaði Dana var beint
eða óbeint í þágu þýskra sáu
menn ekkert bogið við það, að
vinna almenna borgaralega vinnu
í Þýskalandi sjálfu. Dönsk
stjórnvöld höfðu goldið flutning-
unum vilyrði og lagt á það áherslu
við verkafólkið að nauðsynlegt
væri að margir skráðu sig því
Danir væru háðir Þjóðverjum um
kol og koks. Verkalýðshreyfingin
samþykkti að félagsgjöld yrðu
látin liggja á milli hluta svo að
aðild að verkalýðsfélögum og
atvinnuleysissjóðum gæti haldist
óbreytt. Verkamenn sem brutu
samninginn og komu of snemma
heim voru útilokaðir frá atvinnu-
leysisbótum. Hluti verkafólksins
greinir frá því, að loftmiklir
starfsmenn hjá vinnumiðluninni
og lífeyrissjóðunum hafi hótað
því að skrúfa fyrir bæfur til þeirra
sem ekki vildu vinna í Þýska-
landi. Atvinnu- og félagsmála-
ráðuneytið veitti og félagsmála-
nefndum sveitarfélaganna hei-
mild til að loka fyrir almannabæt-
urnar í slíkum tilfellum. Það var
„samsteypustjórninni", hinu
leiðandi afli hennar, sósíaldem-
ókrötum og verkalýðshreyfing-
unni ekkert á móti skapi að geta,
sumarið 1940, sinnt bón Þjóð-
verja um vinnuafl af vinsemd og
dregið jafnframt úr atvinnu-
leysinu, því að atvinnuleysið gat
hæglega valdið óróleika í þjóðfé-
laginu og þar með stefnt „sam-
vinnustefnu" stjórnarinnar
gagnvart hernámsveldinu, eins
og sagnfræðingurinn H. Kirch-
hoff hefur kallað hana, í voða.
Þýska vinnu-
miðlunin
Ráðning Þýskalandsverka-
fólksins fór fram í gegnum þýsku
vinnumiðlunina í Kaupmanna-
höfn en síðan hafði hún útibú í
ýmsum héraðsbæjum. Auk þess
fóru starfsmenn D.H. („Deutsc-
he Arbeitsvermittlungsstelle“)
reglubundnar ferðir til þeirra
bæja þar sem ekkert útibú var að
finna.
Hinn 26. febrúar 1941 lögðu 65
verkamenn upp frá brautarstöð-
inni á Helsingjaeyri. Þessi hópur,
sem valinn er af handahófi, er til
dæmis um hvernig samsetningur
Þýskalandsverkafólksins var.
f hópnum voru 1 múrari, 2 tré-
smiðir, 12 verkamenn úr járniðn-
aði, 18 handlangarar, 8 jarðvegs-
og steypuverkamenn, 12 ófag-
lærðir iðnverkamenn, 5 bakarar,
1 slátrarasveinn, 1 klæðskeri, 1
seglasaumari, 2 stofustúlkur og 2
verkakonur. 15 voru giftir, 48 ó-
giftir og 2 fráskildir.
Þessi litli hópur dreifðist víða;
26 fóru til Hamborgar, 6 til Kiel,
21 til Linz í Austurríki, 9 til
Múnchen og 2 til Wesermúnde
hjá Bremen.
Danskur
verkamaður skrifar
frá Hamborg
„Eins og þú veist nú þegar,
gerðum við uppistand út af
laununum. Ég fæ bara 62 pfenn-
inga á tímann þó að það standi 85
pfg. í samningum. Ég hef ekkert
unnið í þrjá daga því ég læt ekki
bjóða mér þetta. í dag fór ég
ásamt öðrum ungum manni á
mínum aldri á vinnumiðlunina til
að kippa þessu í lag. Þar var okk-
ur bara boðið að velja á milli
vinnunnar og tugthússins, og
þegar við bentum þeim á ákvæði
samningsins var okkur svarað:
„Hér er alla jafna ekki tekið neitt
mark á samningnum. Skilurðu
það. Búið ... ég reyndi einu sinni
að komast yfir landamærin en
lögreglan tók mig... Maturinn
hérna er ömurlegur og aldrei
fáum við fylli okkar. Ég vona
bara að þú fáir þetta bréf, ekki er
það nú öruggt..."
Nei, tilvitnað bréf tók þýska
ritskoðunin og hreinsaði niður-
lagið gaumgæfilega af ósyni-
legum áróðri, áður en stúfarnir
sem eftir voru bárust til viðtak-
anda. Kvartanir í bréfinu eru
dæmigerðar en þrátt fyrir það
voru einnig margir ánægðir með
aðbúnaðinn í Þýskalandi.
MJariské Arbejdere til Tyskland
■ ' Danske Arbejdere indenfor alle Faj sage> til Beskmftigelse i
' Tyskland til god Len óg paa gode Arbejdsvilkaar. ,
Specielt sagcs; .,. -
Arbejdere til de mellemtyske Brunkullejer (Ikke Kulgruber).
Arbejdere indenfor Byggefagene, og
al Slags kvindefig Arbejdskraft.
Anvisningskontoret pr aabent i „
Hillered paa Hotel Kronprinsen den 12.—14. Februar lHiý"
^ ^Contortid Kl. 9—13 og 14—17. 469
Persaallg Fremstllllng er nodvrndig. - LcgltiinatJonspapircr maa medbringes
Tysk Arbejdsanvisning har fastc Kontorer i t
K0BENHAVM: VaKerport. Vsetetae l«0—11» l . .'*w
A A RH ITS ; Ryasgadeí* 1. Sal AA L B O R O: NÍhavnsgade ÍT,
AABEHp^:, Sklbbfttgade 7. .ODENSg yfyen. Forum. ir
Arbeldere tiE Tyskland
Mandlige kvinilc’ige Arbejdcre .«I aili !•'.»>,
Tygk ArbejdsanvisningBkontor
i i i ilolstebro |m.i Krabbes Hotcl «1« n <> ng 7 < »ktnlu*r
Kmitortid:
-«.E <»K «4— «7-
Murere, Tomrere, Arbejdsmæn#/
Smede- og Maskinarbejdere
ant.'ik'c- *>ii tk' (íml 1 »»n I tH'kml Rivt>.
J It nvc ndi'lsi p«;i: Missionshotellet, Norreport, Holstebro.
Onsdag den 7. Oktober Kl. 10—12 og 14—19.
11 E R N 1 N G: < «i t-Rt 1-t iin HmIi I. Jri uli.mi ^.nle 1.
'roi.'dag dtn H. Oklnht 1 Kl. 10—i_» og 14—19.
SILKEBORG: Jt inhaiitlnitclkl. K-irupNgadc -'i.
J rcilag dcn 9. Oktohcr Kh 10—12 og 14—17.
Det tyske flrbejdsanvisiimskoiter
igen i Helsingir.
Dcr seges alle Slags Arbtjdtre, sjcrlig Melalarbejdere, Byg.
ningshaandvactkere, MiirerarbcjJsmxnd, Jordarbrjdere, Mejeritler,
Sadelmagere og Gaitnere.
Kontoret er a.ibcnt Mandag og Tirsdag den 14. og 15. Okt*«
ber Kl. 9.17 p.ia Allioldshotellct, Allei»ade 10, Melsin’ar.
Auglýsingar í dönskum blöðum frá árunum 1940-42.
16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 22. júní 1986