Þjóðviljinn - 15.07.1986, Blaðsíða 9

_______________FISKIMÁL____________
Sjávarútvegur okkar staðnaði
vegna stóriðjudrauma
Það er lítill vafi á því, að sá
stóriðjudraumur sem íslenskir
ráðamenn hafa gengið með á
heilanum að undanförnu, hann
hefur skaðað íslenskan sjávarút-
veg og tafið fyrir nauðsynlegri
þróun hans. Lánsfjármagn hefur
að stærsta hluta gengið til ótíma-
bærra raforkuframkvæmda, sem
ekki eru þess megnugar að greiða
af erlendum lánum vexti og af-
borganir í erlendum gjaldeyri og
verður það hlutverk því að færast
yfir á herðar útflutningsatvinnu-
vega ef greiða á niður lánin, en
þar er sjávarútvegurinn sá aðili
sem mestan erlendan gjaldmiðil
leggur þjóðarbúinu til.
Mesta nauðsynin nú er því að
sinna íslenskum sjávarútvegi bet-
ur en gert hefur verið að undan-
förnu, því hann verður að vera
okkar haldreipi um langa framtíð
í gjaldeyrisöflun.
Fjárhagskreppa
frystihúsanna
íslensk hraðfrystihús búa nú
við mikinn rekstrarfjárvanda.
Þau verst stæðu hafa gefist upp og
mörg hafa skilað miklum rekstr-
arhalla á sl. ári og sjá ekki fram úr
vandanum. Önnur eru á núllinu,
að sagt er, með sinn rekstur. Þau
sem verst eru stödd munu flest
eða öll hafa tekið erlend dollaral-
án til framkvæmda á síðustu
árum sem þau svo ráða ekki við.
Sagt er að Þjóðhagsstofnun
reikni 1% halla á rekstrinum yfir
línuna. Þegar slíkt harmakvein
kemur frá svo þýðingarmiklum
atvinnuvegi sem frystihúsunum
þá eru það óneitanlega miklar
gleðifréttir að til eru ennþá í
landinu stór útgerðarfyrirtæki
með frystihús sem ennþá standa
uppúr og sýndu hagnað í rekstri á
sl. ári eins og Útgerðarfélag Ak-
ureyringa, þrátt fyrir að menn
geta verið sammála um að rekstr-
arskilyrði nú og að undanförnu
hafi ekki verið viðunandi. En
þama sannast hið gamla máltæki
„að ekki er sama hver á heldur“.
Þarna sitja þeir við stjórn
fjármálamaðurinn Gísli Kon-
ráðsson og Vilhelm Þorsteinsson
fyrrverandi togaraskipstjóri, lík-
lega einn almesti sérfræðingur í
togaraútgerð sem við eigum, að
öllum öðrum ólöstuðum.
Pað er hvorki fiskverðið
né kaupið sem
vandanum veldur
Ég tel að það sé ekki ein orsök
sem vandanum veldur í íslensk-
um sjávarútvegi heldur margar.
Vil ég því benda á nokkrar
þeirra.
Ofstjórnun sú sem viðgengist
hefur á fiskveiðum síðustu árin
verkar óefað lamandi á bæði
veiðar og vinnslu. Þá verður ekki
fram hjá því gengið, að útivist
skipa sem veiða fyrir frystihús er í
mörgum tilfellum of löng. Elsti
fiskurinn er ekki nógu gott
vinnsluefni. Þetta kemur greini-
lega fram, þegar verksmiðjutog-
arar fá hærra verð á mörkuðum
fyrir sinn fisk heldur en fæst fyrir
frystan fisk frá húsum í landi.
Reglugerð um útivist skipa
sem veiða fyrir frystihús þyrfti að
vera komin fyrir löngu. Stærsti
hluti freðfisks frá íslenskum
frystihúsum er seldur á
Bandaríkjamarkaði. Þar eiga
bæði Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna og sjávarafurðadeild Sam-
bands ísl. samvinnufélaga verks-
miðjur sem fullvinna nokkuð af
fiskinum sem síðan er seldur til
mötuneyta, skóla, veitingahúsa
og annarra slíkra staða. Eg hef
leitað að fslenskum fiski á stór-
mörkuðum þar, en hvergi fundið.
Sá galli er við fullvinnslu á ís-
lenskum fiski í Bandaríkjunum
að hagnaður sem fæst af slíkri
vinnslu fæst ekki fluttur hingað
heim til frystihúsanna sem eru
eigendur verksmiðjanna. Verk-
smiðjurnar eru reiknaðar sem
bandarísk fyrirtæki og greiða sína
skatta og skyldur þar. Þó sagði
Þorsteinn Gíslason mér á meðan
hann var forstjóri Coldwater að
slíkur fjármagnsflutningur hing-
að væri ekki bannaður samkvæmt
lögum þar í landi, en hinsvegar
skattlagður þannig að hann væri
sem sagt ógjörningur. Það þýddi
sem sagt tvöfalda skattlagningu á
fyrirtækið.
Nú hefur SH komið upp
fullvinnsluverksmiðju í Bret-
landi, en hvaða reglur gilda þar
um flutning á hagnaði af vinnslu
hingað heim til frystihúsa veit ég
ekki, en tel að þær séu líkar. En á
meðan íslensk frystihús voru að
stofnsetja sína verksmiðju í Bret-
landi þá var Frionor, norska sölu-
miðstöðin þar í landi, að hefja
vinnslu í nýrri fiskréttaverk-
smiðju fyrir Evrópumarkað
norður á Finnmörku, en þaðan er
miklu lengri flutningaleið á Evr-
ópumarkað en héðan.
Hin stóra fiskréttaverksmiðja
þeirra í Þrándheimi, sem þeir
voru búnir að reka frá því fyrir
1970, hafði ekki lengur undan að
anna pöntunum frá Evrópumark-
aði. Hversvegna fóru íslenskir
frystihúsaeigendur ekki sömu
leið og Norðmenn í fullvinnslu
frystra afurða fyrir Evrópumark-
að, að hafa fullvinnsluna hér
heima? Reynsla Norðmanna af
slíkri fullvinnslu átti þó að vera
sönnun þess að þetta var hægt.
Þá má benda á að hið mikla
Findus iðjuver í Hammerfest á
Finnmörku, það hefur allt frá því
að það hóf starfsemi sína fullunn-
ið í margskonar fiskrétti stóran
hluta af framleiðslu sinni og selt
víðsvegar um heim.
Þá er það staðreynd að einstök
norsk frystihús svo sem frystihús
Helga Richardsen í Tromsöy,
sem kona stjórnar nú, hefur síð-
asta áratug bæði fullunnið fisk-
rétti fyrir Evrópumarkað svo og
selt hótelsamsteypum niðursag-
aðar fiskblokkir tilbúnar undir
steikingu, bæði í Bretlandi og á
meginlandi Evrópu.
Oll þessi reynsla lá fyrir þegar
íslenskir frystihúsamenn ákváðu
að fullvinna í fiskirétti íslenskan
fisk í Bretlandi en ekki á heima-
velli. En munurinn á þessu er ein-
faldlega sá, að hagnaður af
fullvinnslu skilar sér til fiskveiði-
landsins þegar hún er fram-
kvæmd á heimavelli. En verður
eftir í markaðslandinu fari full-
vinnslan þar fram.
Af þessari ástæðu veita mark-
aðslönd ýmisskonar fyrir-
greiðslu, eða staðir innan þeirra,
til þess að fá fullvinnsluna til sín.
Þeir vita sem þróaðar iðnaðar-
þjóðir að oft verður mestur hagn-
aður af síðustu stigum vinnslunn-
ar. Þetta gildir ekki bara um fisk-
afurðir, heldur er það ráðandi
lögmál í allri iðnaðarframleiðslu.
Þróun sölusamtaka frystihúsa hér
gengur á snið við þetta lögmál.
Hér er haldið í slóð annars út-
flutningsaðila, Sölusambands fsl.
fiskframleiðenda, sem tók við
fullvinnslumörkuðum á saltfiski
þegar það hóf göngu sína og
stundaði þá lengi framan af með
góðum árangri, eða framyfir
1960. Nú hefur hinsvegar þessi
einkaútflutningsaðili á saltfiski
tapað þessum mörkuðum í hend-
ur á keppinautum sínum og flytur
nú út nær eingöngu blautverkað-
an saltfisk, sem áður var kallaður
óverkaður á meðan hér var
stunduð í einhverjum mæli
fullverkun á saltfiski.
Árið 1985 voru flutt út héðan
1851,9 tonn af fullverkuðum
saltfiski en hinsvegar 43.732,5
tonn af honum óverkuðum, eða,
eins og nú er sagt, blautverkuð-
um. Þannig hefur þróunin verið í
okkar aðalútflutningi fiskafurða
síðustu áratugina.
Ef flett er hinsvegar útflutn-
ingsskýrslum Norðmanna fyrir
árið 1985 þá kemur í ljós að það ár
fluttu þeir á erlenda markaði
58.206 tonn af fullverkuðum
saltfiski. En hinsvegar ekki nema
12.084 tonn af óverkuðum
saltfiski og var meirihluti þessa
magns saltfiskflök á Ítalíumark-
að. Það skal tekið fram að norsku
fullverkunarverksmiðjurnar
kauþa fiskinn á heimsmarkaðs-
verði til verkunar.
Á þessum samanburði sést að
þróun síðustu ára stefnir til ólíkra
átta í þessum tveimur löndum
hvað fiskafurðaútflutning áhrær-
ir. Þetta leiðir svo til þess að
Norðmenn fá talsvert hærra verð
fyrir hvert fiskafurðatonn sem út
er flutt, og meiri gjaldeyri þar af
leiðandi í sinn hlut, heldur en við
fslendingar af hverju útfluttu
tonni.
Þegar rætt er um erfiðleika í
íslenskum sjávarútvegi þá verður
þetta að koma fram. Hinu ber
heldur ekki að leyna að ekki
verður annað séð en að íslensk
bankamálastefna síðustu ára hafi
stuðlað að og stutt þá þróun í ís-
lenskri fiskvinnslu og sölu afurða
sem ég hef bent á hér.
Nýfisksala á
erlendum mörkuðum
Út var fluttur héðan frá íslandi
nýr ísvarinn fiskur á árinu 1985,
68.061,6 tonn, sem aðallega fór
til tveggja markaðslanda, Bret-
lands og Vestur-Þýskalands.
Talsvert af þessu fiskmagni er
unnið áfram í markaðsvöru í
markaðslandinu og keppir þar
við útfluttar frystar fiskafurðir
héðan. Það hefur komið berlega í
ljós að söluverð þessa útflútta ís-
varða fisks héðan er í öllum til-
fellum miklu hærra en það lög-
boðna fiskverð sem íslensk fisk-
vinnsla, frystihús og söltun búa
við og þó eru íslensk frystihús all-
flest í miklum rekstrarvanda og
mörg hafa gefist upp. Þetta leiðir
í ljós að það er ekki verðið á
vinnslufiskinum sem þessu
ræður, ekki heldur kauptaxtar
frystihúsanna sem eru lægri en
þeirra erlendu, heldur aðrar or-
sakir.
Ég hef bent á hina neikvæðu
þróun í vinnslu- og n.’’-kaðsmál-
um hér, en það er að niúiu viti
einn hluti vandans, en ekki allur.
Hinn hluti vandans sem leiða
verður fram í dagsljósið er þjón-
usta bankastofnana við útgerð og
afurðavinnslu, og starfsgrund-
völlur sjávarútvegsins frá hendi
alþingis og ríkisvalds, því allt eru
þetta þýðingarmiklir þættir í af-
komu. Allt þetta ásamt vinnslu-
og sölumálum þarf að athuga
gaumgæfilega og í samhengi.
Þetta mál þarf að brjóta til mergj-
ar og og útfrá því sem þá kemur
upp þarf að mynda heildarstefnu
sem þjónar þjóðarhagsmunum.
Allt annað er kák sem engu
bjargar en framlengir aðeins
óviðunandi ástand.
14.7. 1986
Noregur
Kona í
embætti
aðstoðar-
manns
Nýlega var Borghild Tveit 43ja
ára gift kona og margra barna
móðir ráðin einkaritari norska
sjávarútvegsráðherrans, en þetta
er samskonar staða og aðstoðar-
maður ráðherra hér. Það sem
vakti sérstaka athygli, þegar frú
Borghild var ráðin í stöðuna, var
að hún hefur enga skólagöngu
eftir grunnskóla. Hinsvegar er
hún sögð sjálfmenntuð og fjöl-
menntuð kona sem vakið hefur á
sér athygli á síðustu 16 árum.
Borghild þekkir vel til fisk-
veiða og fiskvinnslu og alveg sér-
staklega til laxeldis, en við slíkt
eldi hefur hún unnið frá 1972 hjá
Svanöy Stiftelse sem rekur stóra
laxeldisstöð, en Svanöy Tilheyrir
Sognsfylki.
Borghild er talin í hópi sjálf-
Borghild Tveit.
stæðra laxeldisfræðinga og er
tekið mikið tillit til reynslu henn-
ar á því sviði. Hún hefur verið
starfandi innan norska Verka-
mannaflokksins síðan árið 1970
og gengt þar margvíslegum trún-
aðarstörfum. Hún er þekkt langt
útfyrir sitt heimahérað fyrir af-
burða dugnað og fjölbreytilega
hæfileika, m.a. er hún talin
standa í fremstu röð sem hann-
yrðakona og hefur verið fengin til
að halda námskeið sem slík.
J. Kúld.
I
Þri&judagur 15. júlí 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13