Þjóðviljinn - 31.08.1986, Blaðsíða 15

Sjónvarp/Mánudagsmyndin
Isaac Bashevis Singer hefur
víst alla tíð verið lítið hrifinn af
sjónvarpi og kvikmyndum.
Þar af leiðandi hefur hann
ekki verið par hrifinn af því
þegar einhver tekur sig til og
kvikmyndar upþ úr verkum
hans.
Hann skrifaði t.d. skammar-
grein í New York Times þegar
hann sá hvernig Barbra Streisand
fór með sögu hans af konunni
sem þurfti að klæðast karl-
mannsfötum til þess að geta
menntað sig. „Aht of mikill söng-
ur, of mikill söngur," sagði Sing-
er þá.
Vel heppnuð
útsetning
Singer hefur hins vegar ekki
skrifað nein skammarbréf í blöð
út af kvikmyndun á smásögu hans
Kaffiterían (The Cafeteria) sem
sýnd verður í íslenska sjónvarp-
inu nú á mánudagskvöldið. Þessi
útsetning á sögu Singer er ein-
staklega vel heppnuð. Hinn sérs-
taki andi í sögum Singers heldur
sér vel í þessari sjónvarpsmynd
sem gerist á sjöunda áratugnum.
Sagan segir frá gyðingi, Aaron,
sem fæst við að skrifa og gengur
bærilega, bækur hans njóta nokk-
urrar viðurkenningar og hann er
eftirsóttur til fyrirlestra um
menningu gyðinga. Aaron kemur
oft í The Cafeteria til að fá sér
kaffisopa og hitta gamla vini, alla
gyðinga, sem eru af ýmsu sauða-
húsi. Einn daginn er hann
kynntur fyrir konu nokkurri, Est-
her, sem vinnur í hnappaverks-
miðju.
Aaron hrífst af hinu einkenni-
lega samblandi af glaðværð og ör-
væntingu í fari Estherar. t>ó sam-
band þeirra verði nokkuð tilvilj-
anakennt, verða þau náin á sinn
hátt. Esther lenti í klóm nasista í
stríðinu, eins og reyndar flestir
þeir gyðingar sem koma við sögu
í myndinni, og ber þess mikil
merki þó ekki séu þau sjáanleg í
fyrstu. En eftir því sem sagan
vindur sig áfram kemur fortíðin í
ljós og einkennilegir hlutir fara
að gerast.
Hógvœrð og hlýja
Allt geislar þetta samt af þeirri
hógværð og hlýju í bland við hið
yfirnáttúrlega sem er svo ein-
kennandi fyrir sögur Singer.
Leikendurnir, Bob Dishy (Aar-
on) og Zhora Lampert (Esther),
ná mjög vel saman, í handriti sem
fylgir mjög stíft eftir sögu Singer,
er greinilega lögð mikil rækt við
samspil ólíkra persóna. Aaron
(það er ekki laust við að manni
detti í hug sterk tengsl hans og
höfundar) er afskaplega rólegur í
tíðinni og yfirvegaður. Undir
blíðu yfirborði Estherar má hins
vegar greina geysilega spennu
sem Aaron dregur að nokkru
fram, úr verður athyglisverður
leikur andstæðra persóna.
Himneskur
ritskoðari
Þegar líður að lokum sögunnar
nálgast hins vegar Aaron og Est-
her á nokkuð óvenjulegan hátt og
Aaron spyr sig í lokin hvort um sé
að ræða yfináttúrlega hluti eða
„hluta veruleika okkar sem
himneskur ritskoðari hefur fyrir
reglu að banna“.
Að lokinni sýningu „Kaffiterí-
unnar" sem er 55 mínútur að
lengd, verður sýndur viðtalsþátt-
ur við nóbelsverðlaunahafann
sem búið hefur mikinn hluta ævi
sinnar í New York. Myndin var
tekin á þriggja ára tímabili og ku
veita skemmtilega innsýn í veröld
þessa einstæða rithöfundar. Sing-
er fer m.a. í ferð til Coney Island
með kvikmyndagerðarmönnun-
um og við það tækifæri er skotið
inn leikgerðum atriðum úr sögu
hans, „Dagur á Coney Island“.
Sú saga gefur mynd af fyrstu
áhrifum Bandaríkjanna á Singer.
-IH
Æsérgjöftilgjalda. Núer
Sjálfstæðisflokkurinn skyndi-
lega orðinn sjálfskipaður
verndari listamanna. Næfur-
þunnt móðureyra Moggans
nemur nú hvert það orð sem
túlka má sem gagnrýni á póli-
tískt athæfi þeirra listamanna,
sem Sjálfstæðisflokkurinn nú
hefurvelþóknun á. Og nafn-
laus dálkahöfundur birtir þau
síðan, með prentvillum og
breyttu orðalagi þótt innan
gæsalappa sé, og snýr út úr
öllu saman þannig að ekki er
svara vert. Sem dæmi má
nefna þá bjánalegu staðhæf-
inguað þeirsemséu
hneykslaðirá Þórarni Eldjárn
fyrir að votta Sjálfstæðis-
flokknum hollustu sína séu
jafnframt hættir að hafa gam-
an af bókunum hansl- Ekki er
nú amalegt fyrir þessa lista-
menn að vera komnir í slíkt
skjól og eiga að málsvara
auðugasta og öflugasta mál-
gagn landsins. Þeir munu ekki
þurfaað kvíðaframtíðinni.
En í Þjv. s.l. þriðjudag kveður
Atli Heimir Sveinsson sér hljóðs
með þeim hætti að vert er að
reyna að svara öðru en skætingi.
Grein sinni lýkur hann með svo-
felldum orðum. „Ég hef ekki
svikið Alþýðubandalagið, né
II
om
j
neinar hugsjónir. Alþýðubanda-
lagið hefur svikið íslenska alþýðu
- allavega í bili. “ - Þessi orð vil ég
og skal taka trúanleg. Að vísu
furðar mig nokkuð á því að Atli
telji sér skylt að taka fram að
hann hafi ekki svikið Alþýðu-
bandalagið. Ég fæ ekki séð að
gagnrýni á þann flokk geti með
neinu móti talist „svik“ af neinu
tagi. Vera má að til sé innan Al-
þýðubandalagsins svo blind
flokkshyggja án þess ég hafi
fundið þess vott, enda alls ókunn-
ug innra starfi pólitískra flokka.
En af ofangreindum gagnrýnis-
orðum Atla í garð Alþbl. má ætla
að honum þyki það hafi ekki
staðið þann vörð um hagsmuni
láglaunafólks í landinu, sem því
bæri. Hann er ekki einn um þá
skoðun. Nægir að nefna nafn
Bjarnfríðar Leósdóttur, sem eng-
inn hefur, mér vitanlega, dirfst að
væna um svik við eitt eða neitt.
Framar í grein sinni kveðst Atli
hafa unnið endurgjaldslaust fyrir
margnefnt Alþýðubandalag. Má
því draga þá ályktun af orðum
hans, útúrsnúningalaust, að hann
hafi fyrrum treyst þessum flokki
betur en nú til að vinna hagsmun-
um íslenskrar alþýðu. En Atli
nefnir meira en flokkinn góða.
Hann nefnir gamalt hugtak, sem
þrátt fyrir slit og misnotkun held-
ur sínu gildi í huga margra; hug-
sjón. Af orðum Atla má ráða að
sú hugsjón sem hann telur sig
ekki hafa svikið sé hugsjón þess
listamanns sem álítur sig best
gegna vissum þjóðfélagsskyldum
sínum með því að styðja - með
atkvæði sínu væntanlega og þeim
öðrum vopnum sem honum
kunna að vera tiltæk í starfi sínu -
þann flokk sem best þjóni þeim
sem minnst mega sín í samfé-
laginu. Og vona ég nú innilega að
ég sé ekki að lesa í mál hans ann-
að en hann sjálfur óskar.
En sagan er því miður ekki öll.
I borgarstjórnarkosningunum
síðustu lýsti Atli Heimir yfir
stuðningi sínum við Sjálfstæðis-
flokkinn. Yfirklórið sem stuðn-
ingsyfirlýsingunni fylgdi - að
kosnir væru menn en ekki flokkar
- misbýður hversdagslegustu
skynsemi. í kosningum til borg-
arstjórnar í Reykjavík var alls
ekki boðið upp á þann valkost að
kjósa menn utan flokka. Stuðn-
ingur við Davíð Oddsson er
stuðningur við stefnu Sjálfstæðis-
flokksins og ekki aðeins í borg-
armálum: stefnu hans í launamál-
um, í utanríkismálum, við frjáls-
hyggjuna, Hafskipssiðferðið í
viðskiptum osfrv. f ljósi ofan-
nefndra ummæla Atla mætti ætla
að hann hefði við þessar kosning-
ar talið hagsmunum íslenskrar al-
þýðu best borgið í umsjá þess
flokks. Og þar stendur hnífurinn
í kúnni. Þessu trúir einfaldlega
enginn heilvita maður, með svip-
aða réttlætiskennd og fram kem-
ur í grein Atla sjálfs í Þvj. Og lái
þá hver sem vill því fólki sem get-
ur ekki annað en leitað annarra
skýringa.
Það er kunnara en nefna þurfi
að í íslensku samfélagi búa stuðn-
ingsmenn minnihlutaflokka sem
og flokksleysingjar við skert lýð-
réttindi. Nægir að nefna pólitísk-
ar stöðu- og embættaveitingar
sem eru orðnar svo gróin mein-
semd, að allir virðast hafa gefist
upp á að andæfa þeim. Sama fólk
býr og við skert mál- og skoðana-
frelsi, þar sem ríkjandi öfl hafa
tögl og hagldir í öllum sterkustu
fjölmiðlunum. Eiga þar lista-
menn mjög undir högg að sækja.
Fyrirbærið „Berufsverbot" (þ.e.
atvinnubann á þá menn sem
hugsa öðruvísi en valdhafar) er
alls ekki óþekkt á íslandi, þótt
slíkt sé erfitt að sanna hér sem
annars staðar. Þetta ástand,
ásamt með þeim vonbrigðum
sem andstöðuflokkar oftsinnis
valda, er þreytandi að búa við til
lengdar. Vonleysi um gagngerar
umbætur í félagsmálum: launa-
jöfnun, réttlátari skattaniðurj-
öfnun o.fl. er býsna útbreitt með
þjóðinni. Og vonleysi býður
auöveldlega heim þeim hunding-
jahætti að mátulegt sé að gefa skít
í allt og alla, í spilltu samfélagi sé
heiðarlegur maður hvort sem er
bara fífl. Við slíkar aðstæður er
auðvelt að verða leiksoppur slótt-
ugra valdamanna.
Allt eru þetta tilgátur tómar.
En ég neita því að saknæmt sé að
reyna að draga ályktanir af athæfi
manna. Jafnvel þó þær ályktanir
kunni að rsynast rangar. Éndan-
legar skýringar á stuðningi Atla
við Sjálfstæðisflokkinn veit hann
sjálfur einn. Og honum er ekki
skylt að standa neinum skil á
þeim nema samvisku sinni. Fegin
vil ég trúa því að hann sé ekki „til
sölu“. Því auðvitað er Atli
Heimir Sveinsson, tónskáldið
sem gaf okkur tónlistina við
Guðsbarnaljóð Jóhannesar úr
Kötlum og lögin við kvæðin hans
Þórbergs ásamt svo mörgu öðru
fallegu - auðvitað er hann alltof,
alltof góður biti í gráðugan
hundskjaft íhaldsins. Gott var að
sjá að hann veit það líka sjálfur.
(í þessu berst mér í hendur
Dagblað gærdagsins (27.). Þar er
í nafnlausri grein tilfærð blaða-
klausa og eignuð mér undir fullu
nafni og með tilvitnunarmerkj-
um. Þá klausu hef ég aldrei skrif-
að. Og nú spyr byrjandi í blaðas-
krifum: Er þetta dæmi (sem og
afbakaðar tilvitnanir Moggans)
tilviljun eða viðteknar starfs-
venjur íslenskra blaðamanna,
sem fara fram hjá vanalegum les-
endum?)
Sunnudagur 31. ágúst 1986 ÞJÓOVILJIMN - SÍÐA 15