Þjóðviljinn - 29.11.1986, Blaðsíða 9

Viðhorf til verðmæta
Ein þeirra þjóðfélagsbreytinga
sem hafa verið að ganga yfir land
vort og þjóð að undanförnu, er
fólgin í breyttum viðhorfum til
verðmæta. Þessi breyting eref til
vill ekki augljós í fljótu bragði frek-
ar en aðrar breytingar í samtím-
anum, en kemur skýrt í Ijós þegar
betur er að gáð. Og ég fæ ekki
betur séð en hún sé nokkurn veg-
inn rökrétt afleiðing af breyttum
viðhorfum til menningarmála og
til andlegra verðmæta. Að verð-
mæti séu fyrst og fremst eitthvað
sem hægt er að sjá og þreifa á.
Um þetta langar mig að rekjafá-
eindæmi.
Bíll og menntun
Á útmánuðum, mig minnir það
hafi verið í marsmánuði síð-
astliðnum, var svarað fyrirspurn
á Alþingi um bflakostnað ráð-
herra. Kom þá í ljós að bflakostn-
aður var nokkuð mismunandi
eftir ráðuneytum, en meðaltal-
skostnaður sýndist mér vera um
eða yfir 150 þúsund krónur á
ráðuneyti á mánuði. Það gerir
eina og hálfa miljón fyrir ríkis-
stjórnina alla eða um 18 miljónir
á ári. Ég gerði mér þá til dundurs
að bera þetta saman við meðal-
talslaun framhaldsskólakennara
og komst að þeirri niðurstöðu að
það samsvaraði um það bil 40 árs-
launum. Það ætti því að vera hægt
að manna allstóran menntaskóla
fyrir það fé sem fer í að aka ráð-
herrum. Og svo er líka hægt að
snúa dæminu við. Það er hægt að
segja að með þessu sé óbeint ver-
ið að tilkynna framhaldsskóla-
kennurum að ríkisstjórnin meti
störf þeirra við menntun þjóðar-
innar á við einn fjórða af bfla-
kostnaði eins ráðherra. Og það er
óneitanlega fróðlegt verð-
mætamat, svo að ekki sé nú meira
sagt. Sú var tíð að það þótti nokk-
urs um vert að mennta þessa
þjóð. Nú er ekki að sjá að svo sé
lengur. Eða hvað finnst kennur-
um og foreldrum um slíkt viðhorf
til fræðslustarfa?
Reyndar hef ég aldrei skilið
þessa þörf ráðherra fyrir einka-
bflstjóra né heldur að þjóðin
skuli þurfa að gefa þeim bfla. Mér
finnst ekkert tiltökumál í nútíma-
þjóðfélagi að gera þá kröfu til
ráðherra að þeir hafi bílpróf og
geti ekið sjálfir. Það yrðu þá
gerðar einhverjar kröfur til
þeirra um hæfni og þekkingu.
Það eru gerðar formlegar
menntunarkröfur til kennara, en
engar til þess ráðherra sem er yf-
irmaður kennara og allrar
menntunar í landinu. Og í tengsl-
um við bflaþörf ráðherra má
skjóta því hér að í gamni og al-
vöru, að sá ráðherrann sem lét
gefa sér dýrasta bflinn býr líklega
allt að 700 metrum frá vinnustað
sínum. Dýrkun lúxusbflsins er
sjúkdómseinkenni innantóms
hégómleika og kom einkar skýrt
fram í sjónvarpsauglýsingu frá
einu olíufélaganna, þar sem farið
var með bíl eins og hjartasjúkling
í bráðri Iífshættu.
Mér er minnisstætt frá svíþjóð-
arárum mínum að Tage Erlander
forsætisráðherra fór heim í leigu-
bfl kosninganóttina 1968 þegar
sænskir sósíaldemókratar unnu
sinn stærsta kosningasigur. Þar
birtist eitt dæmi þess að mikilhæf-
ir menn eru yfirleitt lausir undan
prjáli, hégómleika og óhófsmun-
aði. En sá sem þarf að framlengja
persónuleika sinn með lúxusbfl,
gerir það yfirleitt vegna þess að
mikilhæfnina skortir. Sá sem
heldur að hann verði mikill af bfl
sínum er dæmdur til að verða
áfram lítill karl.
Dægurlag
og bókmenntir
í síðustu grein minni minntist
ég lítilsháttar á dægurlagið Gleði-
bankann. Ég ætla að halda því
áfram. Ekki af neinum illvilja í
garð þessa lags eða höfundar þess
sem áreiðanlega á margt gott
skilið, heldur einfaldlega vegna
þess hversu skýrt dæmi það er um
viðhorf til verðmæta. Ríkisút-
varpið upplýsti að það hefði kost-
að um sjö miljónir króna. Ég er
að vísu ekki alveg reiðubúinn að
trúa því að þá sé allur kostnaður
talinn. En látum svo vera. Sjö
miljónir. Ég fór að athuga fjárlög
yfirstandandi árs til samanburð-
ar. Og þar sem mér er málið
skylt, þá skoðaði ég framlag ríkis-
ins til Launasjóðs rithöfunda. Þar
stendur fjárhæðin 8.385.000.
Sem sagt: annars vegar eyðir ein
ríkisstofnun sjö miljónum til að
koma einu miðlungsdægurlagi á
framfæri, hins vegar veitir ríkið
sjálft rúmlega átta miljónum til
styrktar bókmenntasköpunar í
landinu. Félagar í Rithöfunda-
sambandi íslands eru 256. Störf
rithöfunda eru grundvöilur
heillar iðngreinar, bókagerðar-
innar. Að auki koma þeir sem
starfa að bókaútgáfu, vinna í
bókaverslunum, teikna bókakáp-
ur, semja auglýsingar að ó-
gleymdum leikhúsunum. Væri
raunar ómaksins vert að kanna
hversu margir eiga störf sín beint
eða óbeint undir hugverkum rit-
höfunda (frumsömdum og þýdd-
um). Hvað finnst mönnum um
þennan samanburð? Þarf kann-
ski að minna á að það eru ekki
dægurlög sem hafa haldið uppi
hróðri íslands? Orðstír íslensku
þjóðarinnar og virðing í heimin-
um grundvallast á menningu, og
fyrst og fremst á bókmenntum.
Úr fjárlögum íslenska ríkisins
verður ekki lesið að slíkur orðstír
sé talinn mikils virði.
Einstæð móðir
og burgeis
Þriðja dæmið um viðhorf til
verðmæta ætla ég að sækja í síð-
ustu kjarasamninga ASI, og er
það náskylt hinum tveimur. Þess-
ir kjarasamningar voru um margt
sérkennilegir og fannst mér ekki
síst eftirtektarvert að sérstaklega
var beðið um verðlækkun á bfl-
um, hjólbörðum, myndbands-
tækjum og hljómflutningstækj-
um. í þessu sambandi er rétt að
fhuga að einstæð móðir með
19000 krónur í mánaðarlaun sem
fær 3.5% launahækkun, eykur
tekjur sínar um heilar 665 krón-
ur. Varla kaupir hún marga bfla,
myndbandstæki eða hljómflutn-
ingstæki fyrir þá kauphækkun.
Hún dugir áreiðanlega ekki fyrir
einu dekki undir Trabant, hvað
þá meir. Burgeisinn sem festi
kaup á lúxusbfl eftir þessa samn-
inga, hann sparaði sér aftur á
móti árslaun einstæðu móðurinn-
ar á einu bretti, og kannski ríflega
það. Og við þennan samanburð
vakna f mínum huga ýmsar
spumingar.
Af hverju var sérstaklega beð-
ið um verðlækkun á bílum,
myndbandstækjum og hljóm-
flutningstækjum, þegar vitað er
að það kemur láglaunafólki ekki
að nokkrum notum? Er það
vegna þess að kaupsamningar
byggjast ekki lengur á heilbrigðri
skynsemi um nauðsyn þess að
geta lifað sómasamlegu lífi af
eðlilegum fjölda vinnustunda,
heldur eru þeir orðnir að afstrakt
talnaþraut hagfræðinga út frá
falskari vísitölu? Fyrir hverja eru
svona samningar gerðir? Varla
getur það talist í verkahring
verkalýðshreyfingar að gera
óhófsmunað burgeisanna ódýr-
ari, eða hvað?
Það var ekki beðið um verð-
lækkun á bókum, ekki um aukinn
jöfnuð til mennta, ekki um stuðn-
ing við námslán, ekki um frekari
möguleika til að nýta tómstundir
til aukins þroska og menningar.
Það er kannski varla von, því að
íslenskt Iáglaunafólk á sér ekki
margar tómstundir nú á dögum.
En hollt held ég að ýmsum væri
að hugleiða hvað af því muni
leiða fyrir þjóð vora í nánustu
framtíð. Mesti smánarblettur á
þjóðfélagi okkar er að mínu viti
sú vinnuþrælkun sem nú við-
gengst í raun, og ég óttast að hún
muni valda okkur alvarlegum
skaða þegar til lengdar lætur.
Hvernig stendur áþessu? Ég
hef heyrt menn halda því fram að
ástæðan væri sú að verkalýðsfor-
ystan hefði fjarlægst verkafólkið
og deildi ekki lengur kjörum þess
fólks sem hún ætti að berjast
fyrir. Þar réðu ríkjum hálaunaðir
hagfræðingar. Ég hef líka heyrt
því haldið fram að ástæðan væri
sljóvguð stéttarvitund launþeg-
anna sjálfra, ónóg þátttaka í
verkalýðsfélögunum. Sé svo, þá
er líka vítahringnum lokað.
Vinnuþrælkun og sífelld mötun
afþreyingariðnaðarins skerpir
ekki hugsun manna, vekur ekki
vitund þeirra, tendrar ekki loga
hugsjóna. Víxlverkandi áhrif
lágra launa og lágmenningar eru
niðurdrepandi. Gegn þeim verð-
ur að snúast fljótt og hart. Þang-
að til það gerist, munu burgeis-
arnir glotta kalt. Vonandi stirðn-
ar það bros fyrr en síðar.
Njörður P. Njarðvík