Þjóðviljinn - 29.11.1986, Blaðsíða 12

MINNING
Sólveig Jónsdóttir frá Grænavatni
Fœdd 21. ágúst 1887 - Dáin 19. nóvember 1986
Sólveig Jónsdóttir á Græna-
vatni verður jarðsungin í dag í
Skútustaðakirkju. Þaðan sér
suður yfir Grænavatn, og þar
syðst á bakkanum glampar í góðu
veðri og sólskini á gamia Græna-
vatnsbæinn. Þar var hollur veru-
staður unglingum þegar við
bræður vorum sendir þangað í
sveit fyrir liðlega hálfri öld, - Jón-
as til Páls Jónssonar, en ég til Sói-
veigar systur hans og manns
hennar, Benedikts Guðnasonar.
Þá var fjórbýlt á Grænavatni og
krakkaskarinn á öllum aldri kát-
ur og hress, þótt kaupstaðastrák-
um þætti stundum sveitafólk full
áhugasamt við dagleg störf. Á
Grænavatni hefur einatt búið at-
orkufólk, og verið ánægt með
Skútustaðaprestana sína sem
ekki voru að íþyngja því með
guðsorði á helgidögum þegar það
hafði alvarlegri hlutum að sinna
um hábjargræðistímann. En
heyskapurinn var ekki eintómt
puð, hann var líka leikur þegar
Sólveig lét mág sinn Ásmund
Grænavatnssmið smíða strákaorf
handa sveinstaulum sem þóttust
vera menn og vildu slá með
mönnum á engjum.
Sólveigu féll aldrei verk úr
hendi, hún var uppi á undan öðr-
um og fór síðust í háttinn, enda
öll heimilisstört upp á gamla
móðinn, og þótt komin væri
sænsk skilvinda og kolamaskína,
var ennþá ýmislegt soðið og
steikt í hlóðaeldhúsinu frammi í
göngum. Þar bakaði Sólveig
bestu flatkökur í heimi og bar þær
fram með osti sem hún gerði
sjálf, en jafnoft var áleggið salt-
reið og finnst þeim sem vöndust í
æsku á reyktan Mývatnssilung
lítið til annarra fiskrétta koma.
En húsfreyja stóð ekki ein, dæt-
urnar voru fjórar, - Sigrún var
enn á barnsaldri, Þórhildur að
verða stór stúlka, Þorgerður upp-
komin og Þórdís gift og farin að
búa á Grænavatni með manni sín-
um, Kristjáni Jónssyni, - voru
þær systur móður sinni innan
handar í einu og öllu. Svo komu
kaupamenn og kaupakonur og
mikið líf og fjör á bænum, Bene-
dikt bóndi jafnan manna glaðast-
ur, en kona hans hljóðlátari.
Grænavatn var þingeyskt al-
þýðumenningarsetur, þar á bæn-
um voru til flestar bækur ís-
lenskra skálda og rithöfunda,
þýdd úrvalsrit, þjóðsögur og Þús-
und og ein nótt. í gestastofu var
grammófónn og fínustu plötur
bestu söngvara okkar, á suður-
bænum bjó Jónas Helgason tón-
listarfrömuður, og þegar fór að
hægjast um á síðsumarkvöldum
voru sungin þar í stofunni átthag-
aljóð og þjóðlög, Þóroddur,
sonur organistans, stjórnaði
bamakórnum og tók sóló á Þing-
eyingafiðlu sína. Heima í bað-
stofu hjá okkur var komið út-
varp, og Sólveig brosti ljúflega
þegar hún stóð æskufólk að því
að hlusta á músfk í Útvarpi
Reykjavíkur þótt viðtækið gengi
á fokdýrum rafhlöðum og bann-
að að brúka það nema á fréttir og
veðurfregnir.
Sennilega átti allt sem horfði til
menningarauka best skjól hjá
Sólveigu, ekki síst skáldskapur, -
nema hvað, faðir hennar Jón
Hinriksson eitt mesta alþýðu-
skáld Þingeyinga á öldinni sem
leið, móðurbróðir hennar Jón
Stefánsson - Þorgils gjallandi -
bróðir hennar þjóðskáldið Sig-
urður á Amarvatni, og aðrir
frændur og frænkur talandi skáld
og hagyrðingar. í þessari bless-
uðu sveit þeirra Mývetninga voru
kostir jafnan harðir mitt í allri
náttúrudýrðinni, það setti sitt
mark á Sólveigu eins og aðra.
Þessvegna hefur yfirbragð henn-
ar orðið stillt og alvarlegt. Hún
mjaðmabrotnaði í slysi á barns-
aldri, litla stúlkan varð að bíða í
tólf vikur eftir lækni, og þegar
hann loksins kom var allt orðið
um seinan, - hún var bækluð fyrir
lífstíð, en lét ævinlega sem ekkert
væri, það var hennar fas. Ég vissi
ekki fyrr en nú fyrir nokkmm
dögum að Sólveig hefði á ung-
lingsárum tekið sig til og lesið ut-
anskóla undir gagnfræðapróf, og
lokið því með slíkum sóma að
henni bauðst kennarastaða. En
hún fór aftur upp í Mývatnssveit
heim til sín, gifti sig og bjó með
Benedikt sínum á Grænavatni
þar til hann Iést 1954, en síðan
með dætmm sínum og fjölskyld-
um þeirra.
Sólveig Jónsdóttir mun á seinni
árum hafa skrifað niður minning-
ar og allskonar fróðleik sem
henni þótti einhvers virði. Þeirra
pappíra verður vandlega gætt ef
ég þekki fólk hennar rétt, og
verður þá létt þeim sem áhuga
hafa á alþýðumenningu Mývetn-
inga að lesa af blöðunum, - allt
skrifað með þessari ským, nettu,
hreinlegu rithönd sem entist
henni með andlegri siðfágun til
hins síðasta. í bréfi sem hún skrif-
aði nöfnu sinni Sólveigu litlu,
dóttur okkar Ragnheiðar Ástu
skömmu eftir 95 ára afmælið
sagði hún:
Sigurást Sturlaugsdóttir
Fœddló. september1894-Dáin 17. nóvember 1986
Sigurást Sturlaugsdóttir fædd-
ist að Ytri-Fagradal á Skarðs-
strönd hinn 16. september 1894.
Foreldrar hennar voru hjónin
Sturlaugur Tómasson bóndi þar
og síðari kona hans Herdís
Kristín Jónsdóttir frá Skriðukoti í
Dölum. Þeim hjónum varð 14
barna auðið en með fyrri konu
sinni átti Sturlaugur 8 börri.
Af alsystkinum Ástu komust
10 til fullorðinsára. Af þeim er
yngsta systrin ein eftir á lífi, Unn-
ur sem búsett er í Keflavík. Þegar
Ásta var á þriðja árinu fluttu for-
eldrar hennar í Akureyjar á
Breiðafirði og bjuggu þar síðan
allan sinn búskap. Atta ára gam-
alli er Ástu komið í fóstur upp á
land til hjónanna Maríu Magnús-
dóttur og Guðbrandar Finns-
sonar, kennara, sem þá bjuggu í
Litla-Galtardal á Fellsströnd.
Með fósturforeldrum sínum flutti
hún síðan til Ólafsvíkur og gekk
þar í barnaskóla. í Ólafsvík fékk
hún betri undirstöðu í námi en
almennt gerðist á þessum árum,
því þar var góður barnaskóli og
börnunum meðal annars kennt
að syngja. Skólavistin í Ólafsvík
átti eftir að verða Ástu gott veg-
anesti og alla tíð minntist hún
fósturforeldra sinna með mikilli
ást og virðingu. Þó Ásta dveldist
langdvölum að heiman hélt hún
góðu sambandi við fjölskyldu
sína í Akureyjum og sextán ára
gömul flytur hún heim aftur.
Næst liggur leiðin í Stykkishólm
en þangað fer hún að læra klæð-
skeraiðn hjá Rannveigu Jóns-
dóttur, sem þar rak bæði sauma-
verkstæði og vefnaðarvöruversl-
un. Hjá henni lærði Ásta
karlmannafatasaum og vann við
saumaskap og verslunarstörf.
Jafnframt var hún Rannveigu til
aðstoðar við kennslu á verkstæð-
inu síðustu tvö árin, sem hún var í
Stykkishólmi, og kenndi handa-
vinnu í bamaskólanum. Ragn-
heiður systir Ástu var búsett í
Reykjavík og fyrir hennar áeggj-
an kemur hún suður og ræður sig í
vist hjá Lúðvík Kaaber, banka-
stjóra og konu hans 1920. Þau
hjónin kunnu vel að meta þessa
fjölhæfu stúlku og tóku miklu
ástfóstri við hana. Auk annarra
starfa á heimilinu hugsaði hún
um börnin, em hændust mjög að
henni. Veru sína á þessu merka
heimili taldi hún eitt ánægjuleg-
asta tímabilið í lífi sínu.
Árið 1925 verða þáttaskil í lífi
Ástu en þá gengur hún að eiga
Kristján Haraldsson frá Hval-
gröfum og flytur með honum
vestur á Breiðafjörð. Það má
nærri geta hver viðbrigði það
hafa verið fyrir þessa ungu konu
að flytjast af glæstu heimili í
Reykjavík og setjast að i af-
skekktri sveit, en hún kaus að
fylgja þeim manni, sem hún hafði
valið sér að lífsförunaut. Lífsbar-
áttan var hörð á lítt gjöfulli jörð
og vinnudagurinn langur. Nú
kom það sér vel hve húsmóðirin
kunni vel til verka. Hendurnar
bjuggu yfir þeim galdri að geta
breytt hverri efnispjötlu eða
gamalli flík í fallegt fat og hún var
forkur dugleg við allt, sem hún
tók sér fyrir hendur. Guð hafði
líka gefið henni mikið langlund-
argeð og létta lund og hún söng
með sinni hljómmiklu og tæru
rödd við vinnu sína.
Þau Kristján buggu lengst af í
Barmi á Skarðsströnd, síðar á
Nýp, og eignuðust 5 börn. Þau
eru Rannveig, húsmóðir í
Reykjavík, Ingibjörg, starfsmað-
ur hjá Reykjavíkurborg, Björn,
strætisvagnabflstjóri, Vilborg,
ritari á Landspítala og húsmóðir í
Reykjavík og Herberg, verk-
stjóri í Mosfellssveit. Auk þess
dvöldu hjá þeim aðkomubörn
sumarlangt og sum þeirra flentust
í nokkur ár. Þannig var Sirrey
Kolbeinsdóttir fimm ár hjá þeim
sem barn og kallaði hún Ástu
alltaf mömmu upp frá því. Síðar
varð hún eiginkona Björns.
Minningarnar um Ástu frænku
mína ná langt aftur í tímann.
Móðir mín talaði oft um hana
systur sína fyrir vestan, sem var
svo margt til lista lagt. Oft sýndi
hún mér mynd, sem Ásta hafði
tekið og sent henni af börnunum
sínum fimm þar sem þau sitja
prúðbúin í hlaðvarpanum. í þann
tíð var lítið um myndavélar á
heimilum í Reykjavík hvað þá til
sveita. Þá var líka óravegur vest-
ur á Breiðafjörð og aldrei heim-
sótti ég frænku mína í sveitina.
Hún kom hins vegar stöku sinn-
um í bæinn og mikið þótti mér
hún kát og skemmtileg. Hún var
dökk yfirlitum með ákaflega
þykkt, hrokkið hár, hreyfingarn-
ar kvikar og hún blátt áfram
geislaði af lífsþrótti. Engri mann-
eskju hefi ég kynnst kærleiksrík-
ari en henni, hún umvafði börnin
sín, barnabörnin og allan sinn
stóra frændgarð umhyggju og ást-
úð og öllum leið vel í návist henn-
ar. Hún var aldrei margmál um
sjálfa sig og þaðan af síður setti
hún sig í dómarasæti, hún
heyrðist aldrei hallmæla nokkr-
um manni því í hennar augum
voru allir menn góðir.
Þegar börnin voru vaxin úr
grasi og þau hjónin hætt búskap,
fluttist Ásta til Reykjavíkur árið
1953 og Kristján skömmu síðar.
Hann andaðist árið 1980 og hafði
þá verið sjúklingur um árabil.
Auglýsing
um útgáfu
múraratals og steinsmiða
í tilefni af 70 ára afmæli Múrarafélags Reykjavík-
ur þann 2. febrúar 1987, er fyrirhugað að gefa út
nýtt og vandað múraratal.
Að útgáfunni standa Múrarafélag Reykjavíkur og
Múrarameistarafélag Reykjavíkur. I hinni nýju
bók verður getið allra múrara og steinsmiða sem
vitað er um hér á landi.
Til þess að vel megi takast með útgáfuna þurfa
allir múrarar á landinu að leggja sitt af mörkum
varðandi gagnasöfnun í bókina.
Þeir múrarar sem fengið hafa eyðublöð eru beðn-
ir um að fylla þau út og senda þau hið allra fyrsta
inn aftur. Einnig eru þeir sem eiga eftir að skila
mynd beðnir að gera það sem fyrst. Þá eru þeir,
sem af einhverjum ástæðum ekki hafa fengið
send eyðublöð, beðnir um að hafa samband við
Ritnefnd múraratals, Síðumúla 25, Reykjavík,
svo hægt sé að senda þeim gögn.
Þá er vitað, að nokkuð mun vanta af múrurum og
steinsmiðum í múraratal er út kom 1967. Það eru
því vinsamleg tilmæli til þeirra er vita um slíkt að
láta vita og koma þeim upplýsingum til Ritnefndar
múraratals.
Ritnefnd múraratals
12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 29. nóvember 1986
„Ég er frísk eftir vonum, hef
ágæta sjón en heyri illa. En þaö
gerir ekki svo mikið þó maður
fari á mis við sumt, það er ekki
allt svo þokkalegt. Á sjónvarp
horfi ég og hlusta á útvarp, nýt
þess þegar sumir lesa sem nenna
að tala skýrt. Ég prjóna mér til
ánægju og les með gleraugum
sem ég er búin að nota í 50 ár, mér
líður vel, allir góðir við mig, dæt-
urnar sjá um mig eins og ung-
bam, Solla mín, ég kveð þig með
þessari fallegu vísu hans Þor-
steins:
En ef létt er lundin þín,
loftið bjart og næði:
sestu þar sem sólin skín,
syngdu lítið kvæði.
í Guðsfriði Solla.“
Nú stendur gamli Grænavatns-
bærinn auður og er kominn á skrá
yfir menningararf sem á að
vernda, en Grænvetningar búa í
myndarlegu þorpi sem þeir hafa
reist umhverfis gamla bæinn sinn.
Við hérna fyrir sunnan sendum
þangað aftur fallegu kveðjuna
hennar Sollu afasystur minnar,
og samhryggjumst frændfólkinu í
Mývatnssveit.
Jón Múli Árnason.
Hér beið hennar enn eitt verk-
efnið en það var að ala upp Ástu
dóttur Rannveigar. Ásta varð
stolt ömmu sinnar í ellinni og hef-
ur launað henni uppeldið vel með
því að sýna henni einstaka um-
hyggju og ræktarsemi. Ásta litla
er fyrir löngu gift kona og tveggja
bama móðir.
Síðustu 15 árin dvaldi Ásta á
heimili Vilborgar dóttur sinnar
og manns hennar Gunnlaugs Ein-
arssonar. Þar átti hún góða daga í
ellinni. Ömmudrengirnir, sem nú
eru fullorðnir menn, sátu oft hjá
henni og ræddu við hana og vom
ólatir að leika fyrir hana á hljóð-
færi. Ekkert veitti henni meiri
ánægju en að hlusta á fallega tón-
list. Nú á haustnóttum veiktist
Ásta og lagðist á sjúkrahús. Fram
að þeim tíma var hún ótrúlega vel
á sig komin bæði andlega og
líkamlega af svo gamalli konu að
vera, nema hvað hún var alveg að
verða blind. í sumar sagði hún
við mig: „Ef sjónin væri ekki
svona slæm, gæti ég hlaupið um
allt og mér finnst ég ekkert farin
að gleyma.“ Það var ekki annað
hægt en dást að þessari öldnu
konu, sem sýndi svo lítil þreytu-
merki eftir að hafa lifað svo
langan og erilsaman dag.
Að leiðarlokum þakka ég
henni alla gæskuna og blessunar-
orðin sem hún bað mér og börn-
um mínum. Það verður tómlegt í
Hjaltabakkanum þegar hún er
farin. Ástvinum hennar öllum
votta ég og fjölskylda mín inni-
lega samúð.
Dadda