Þjóðviljinn - 07.12.1986, Blaðsíða 6

I
„Ég er hræddari við eyðni en
kjarnorkustríð, en ég ersamt
ekkert hræddur um að ég fái
hana,“ sagði Robbi 14áravið
mig þegar ég spurði hvort
hann og félagar hans væru
hræddir um að fá þennan
ólæknandi sjúkdóm. Þessa
mótsagnakenndu afstöðu út-
skýrði hann með því að bæta
við: „Ég sef ekki hjá hvaða
stelpu sem er og er ekkert fyrir
skyndikynni." Eflaust kemur
einhverjum á óvart að heyra
slíka fullyrðingu hjá 14 ára
ungling, en staðreyndin ersú
að í dag byrja krakkar að lifa
kynlífi við13áraaldur.
Ég talaði við um 20 unglinga á
aldrinum 13 ára til 19 ára og öll
gáfu þau sama svarið, þegar ég
spurði um hvenær unglingar byrj-
uðu að sofa hjá: 13-14 ára. „Ef
stelpa vill vera hrein þar til hún er
16, þá er það allt í lagi, það er
hennar mál,“ sagði Nonni 13 ára.
Þau tóku flest undir þá skoðun
hans að á þessum aldri væru rúm-
félagarnir margir, en það færi þó
mjög eftir einstaklingum. Þau
höfðu þó ekki hugsað neitt sér-
staklega út í það að því fleiri sem
rúmfélagarnir eru, því meiri
áhætta er á að einn af þeim sé
með veiruna sem veldur eyðni.
Og þegar ég lagði fram spurn-
inguna um hvort þau vissu hvern-
ig sjúkdómurinn berst á milli
fékk ég mun fleiri spurningar en
svör: „Er satt aðmaður fái eyðni
við að kela“? „Er 100% öruggt að
fá eyðni ef maður sefur hjá ein-
hverjum sem er sýktur“? „Hvað
gera hommar sem veldur þvf að
þeir eru í meiri hættu en aðrir“?
„En þeir sem sprauta sig“? og
svona áfram. Vanþekkingin var
sláandi. Eftir alla þá umræðu um
eyðni sem farið hefur fram í
þjóðfélaginu síðastliðin 2 ár stóð
ég í þeirri trú að flestir vissu
a.m.k. hvernig smitleiðimar em.
„Hver heldurðu að nenni að
lesa blaðagreinar sem eru heilar
síður eða horfa á Kastljós klukk-
an 9 á föstudagskvöldum? Við
höfum annað við tímann að gera“
sagði Júlli 14 ára. Og mikið rétt.
Aðalhetjan er að
deyja úr eyðni
Þær leiðir sem notaðar hafa
verið til fræðslu hafa ekki náð til
unglinganna, svo mikið er víst.
Þeir höfðu sjálfir ýmsar tillögur
um hvermg ætti að fræða þá og
flestar tillögurnar tengdust sjón-
varpinu, færri skólanum. Meðal
þess sem unglingarnir nefndu var
'bíómynd, með spennandi sögu-
þræði og aðalhetju sem væri að
deyja úr eyðni. Onnur, ódýrari í
framkvæmd, var tónlistarþáttur,
þar sem kynnirinn myndi skjóta
inn fróðleiksmolum á milli laga.
„Ef það væri tekið viðtal við
ungling sem væri með eyðni
myndi ég örugglega horfa á það,
helst ef það væri á sunnudags-
kvöldi þegar maður er heima,“
sagði Ari 15 ára. Sunnudags-
kvöld voru yfirleitt allaf nefnd
sem leiðinlegustu kvöldin og um
leið mestu sjónvarpsglápkvöldin.
Fræðsla í skólum var líka talin
ákjósanleg, en mörg höfðu efa-
semdir um framkvæmdina, og
byggðu á reynslu sinni af hinni
umdeildu kynfræðslu. „Kennar-
inn sýndi okkur smokka og pill-
una í fyrra, og svo eigum við að fá
meiri kynfræðslu eftir jól,“ sagði
8. bekkingur í Breiðholti. Flest
höfðu sömu sögu að segja. Kyn-
fræðslan var í lágmarki, byggðist
á líffærafræði og smokkasýning-
um. „Það á að segja meira frá
siðfræðinni og segja unglingum
hvers vegna maður sefur hjá,
ekki bara hvernig maður gerir
það,“ sagði Robbi.
Fyrir rúmu ári urðu mikil blaða-
skrif vegna nýrrar kynfræðslu-
bókar sem ber titilinn „Þú og ég“.
í bókinni er sérstakur kafli um
homma og lesbíur, og fór það
mjög fyrir brjóstið á fólki.
Deilunum lyktaði þannig að bók-
in varð bannvara, bæði í skólum
og á „siðsömum heimilum“.
Þetta og sú staðreynd að kyn-
fræðslan er skammt á veg komin í
skólum ýtir undir þá skoðun að
erfiðlega eigi eftir að ganga að
koma fræðslu um eyðni inn í
skólana.
Smokkar í
stórmörkuðum!
„Kennararnir tala ekki um
homma og svoleiðis, þeir eru
annaðhvort of feimnir eða vilja
það ekki,“ sagði Hanna 14 ára.
„Hvað gera hommarnir eiginlega
sem er svona ferlega ógeðslegt?"
Enginn af þeim 20 unglingum
sem ég ræddi við vissi hvers vegna
eyðniveiran berst á milli við sam-
farir, og þar af leiðandi ekki
hvaða gagn væri í smokkum. Þeg-
ar ég hafði útskýrt það nokkrum
sinnum spunnust fjörugar sam-
ræður um smokkakaup og sölu.
Það er mismunandi mikið mál
fyrir hverjum og einum að útvega
sér verjurnar. „Ekkert mál, bara
„Það er
alltafverið
að tala
um eyðni
allsstaðar,
en ekki
vlð okkur,"
segja
unglingarnir
horfa beint á borðið þar sem
smokkarnir eru og benda og
segja égætlaðfáþetta,“ sagði
Nonni. Óðrum fannst mjög ó-
þægilegt að þurfa að biðja af-
greiðslufólk í apótekunum um
„þetta“ og sumir sögðust hafa
verið spurðir um aldur.
Þau yngstu sögðust stela
smokkunum úr hillunum, „bara
stinga þeim á sig og hlaupa,"
sögðu þau og sýndu mér litaúr-
valið í veskjunum sínum.
Ég sagði þeim frá þeirri áætlun
að koma upp smokkasjálfsölum í
stórmörkuðum og á heilsugæsl-
ustöðvum. Viðbrögðin létu ekki
á sér standa: Þau sprungu úr
hlátri. „Einsog maður fari að
kaupa smokka fyrir framan nefið
á kellingunum sem eru að kaupa í
matinn og glápa á mann!“ sögðu
þau og voru hissa á vitleysunni.
„Fullorðna fólkið er klikkað, það
er alveg eins hægt að fara í apótek
og á heilsugæslustöð," bættu þau
við. Eftir nokkrar umræður var
niðurstaðan á þann veg að ef
auðvelda ætti unglingum aðgang
að smokkum þá yrði að selja þá
þar sem ekki sést til kaupandans
lauma tíköllunum í peningarif-
una á salanum.
Ekki tala við okkur
„Það er best að kaupa smokka
á Núllinu, þar er verst hvað það
er opið stutt þar,“ sögðu margir
strákar. Stelpurnar voru á því að
selja ætti smokka á öllum al-
menningsklósettum, einhver
þeirra ættu að vera opin yfir nótt-
ina og langbest væri að selja
smokka á klósettum á ballstöð-
um. „Þar er maður í ákveðnum
tilgangi," sagði ein 17 ára og hló.
Svo virðist sem smokkanotkun
sé nokkuð almenn meðal ung-
linga sem stunda kynlíf og ástæð-
an fyrir því er einföld: Til að forð-
ast barneignir. Að nota smokk til
að forðast eyðni var fjarri hugsun
unglinganna. „Ef stelpan er á
pillunni þá notar maður ekki
smokk!“ sögðu strákarnir undr-
andi á spurningum mínum.
Almennt voru krakkarnir
hrifnir af sjálfsala-hugmyndinni,
en töldu lítið gagn af sjálfsölum í
stórmörkuðum. Annar liður í
fræðsluátaki landlæknisembætt-
isins er útgáfa bæklinga sem eiga
að fara inn á hvert heimili í
landinu. Það leist krökkunum vel
á, svo framarlega sem bækling-
arnir verða stutt lesning. „Það
væri sniðugt að hafa eitthvað um
eyðni í unglingablöðunum, til
dæmis UNG,“ sagði Halla 14 ára.
„Það er alltaf verið að tala um
eyðni alls staðar, en ekki við okk-
ur. Fólk heldur kannski að við
séum ekkert farin að sofa hjá?“
Unglingarnir vilja fá fræðslu en
hún býðst ekki. Aðeins einum af
viðmælendum mínum fannst of
mikið gert úr sjúkdómnum og
sagði: „Þetta er bara einsog hver
annar sjúkdómur, það er verið að
hræða fólk alltof mikið.“ Þessi af-
staða tengist ef til vill þeirri stað-
reynd að sá hinn sami sprautar sig
í æð. „Alltaf verið að nöldra:
„Það sakar ekki að fara í AIDS-
prufu." Þau halda að maður sé
fæddur f gær. Þeir sem sprauta sig
eru í mjög lokuðum og litlum
hópum og maður lánar ekki
sprautuna út fyrir þann hóp. Það
iná ekkert gera, fullorðið fólk er
klikkað!“
Ertu sál- eða
félagseitthvað
Ýmsum fannst að eyðni væri
ekki verri sjúkdómur en krabba-
mein: „Hvort tveggja ólæknandi
og úr einhverju drepst maður ein-
hvern tíma! Ef maður fær eyðni
þá það.“ Þeim varð þó um og ó
þegar þau fóru að velta því fyrir
sér hvort maður gæti smitast af
því að kyssast á dansgólfi, og
nokkur gripu fyrir munninn á sér:
„Guð, ég þori aldrei að kyssa
neinn oftar!“
Og spumingarnar dundu á
mér. „Hvernig, hvers vegna og
hvar byrjaði þetta allt saman?" I
miðjum fyrirlestri í einni af fél-
agsmiðstöðvum borgarinnar
komu nokkrir krakkar f viðbót
inn í herbergið, horfðu á mig og
spurðu svo: „Ertu sál- eða félags-
eitthvað?“
Þetta vakti þá hugmynd hvort
ekki væri tilvalið að fræða ung-
Iinga um eyðni í félagsmiðstöðv-
unum og ég bar það undir þau.
„Oj, nei! Eg nenni sko ekki að
hlusta á kennara nema í skól-
anum,“sagði Nonni 13 ára.Öðr-
um fannst hugmyndin ekki slæm
og töldu að umræðuhópar væru
góð byrjun. „En það þýðir ekkert
að selja smokka hérna, smábörn-
in myndu bara leika sér með þá
og blása þá upp einsog blöðrur!"
sögðu stærri stelpurnar og litu
ákveðnar á nokkra gutta útí
horni.
Heildarniðurstaða þessarar
könnunar, sem hófst á spurning-
unni um hvort unglingar væru
hræddir við eyðni, er því sú að
unglingar eru frekar forvitnir en
hræddir, en vegna fyrirhyggju-
leysis og/eða fordóma fullorð-
inna er þeirra forvitni ekki sval-
að. Úr því verður að bæta ef bar-
áttan gegn eyðni á að bera árang-
ur.
-vd.
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7. desember 1986