Þjóðviljinn - 13.12.1986, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 13.12.1986, Blaðsíða 9
MENNING Upphaf ævisögu Emil Björnsson: Á misjöfnu þrífast börnin best Ævlsaga, 178 bls. Bókaútgáfan Örn og Örlygur, 1986 „Mín kynslóð ólst upp við fá- kunnáttu og fátækt til sjós og lands: Aflvélaleysi, peningaleysi, atvinnuleysi, húsnæðisskort, heilsuleysi, heyleysi, mannrétt- indaleysi, kulda og klæðleysi, orkuskort, eldiviðarleysi, örygg- isleysi, óþrifnað og óværu, mat- arskort, menntunarskort og verkfæraleysi." Þannig kemst séra Emil Björnsson að orði í ævisögu sinni „Á misjöfnu þrífast börnin best.“ En séra Emil fæddist 25. sept- ember árið 1915 að Felli í Breiðdal inn í þjóðfélag sem hafði staðið með tiltölulega litl- um breytingum í þúsund ár. Saga hans er ekki síst áhugaverð fyrir þær sakir, að hún spannar mesta breytinga- og umbrotatímabil í sögu þjóðarinnar, eða eins og séra Emil segir sjálfur: „Sama kynslóð hefir síðan upplifað á einum mannsaldri þjóðfélagsbreytingar, byltingar og framfarir, sem aðrar menning- arþjóðir hafa verið að þróa með sér í margar aldir, og þar að auki allar þær „aldir“, sem komið hafa eins og fjandinn úr sauðarleggn- um upp úr koffortum tuttugustu aldarinnar: Tækniöld, kjarnork- uöld, geimferðaöld og tölvuöld. Kynslóð mín með fornaldarbú- skapinn og rímurnar í farteskinu hefir nauðug viljug, og þó eink- um viljug, mátt laga sig að öllum þessum stökkbreytingum, og skal ítrekað að tæpast hefir verið teygt meira úr einni kynslóð nokkurs- staðar, bæði aftur og fram í tím- ann, en þó einkum í sérhverri nútíð á þessu tímabili. Fyrsti bíl- linn og fyrsta útvarpstækið, á hverjum stað, voru tákn mestu umbreytinganna í þjóðlífinu á þessari gerbyltingaöld, þar með duttu sveitamenn hreinlega inn í nútímann. Þúsund ára landfræði- leg og andleg einángrun vors stóra, fjöllótta og strjálbýla lands var þar með rofin á einni nóttu, ef svo mætti segja.“ Það hafa raunar fleiri sagt þessa sögu og sagt hana vel, enda skírskotar séra Emil gjarna til annarra frásagna, einkum skáld- sagna Halldórs Laxness þar sem segir frá þeim Bjarti f Sumarhús- um og Ólafi Kárasyni. Búskaparhættir Bjarts í Sumarhúsum eru ekki allfjarri æskuárum séra Emils, enda segir hann svo frá: „Þorgrímur móður- afi minn var föðurbróðir Guð- mundar þess Guðmundssonar, er Halldór Kiljan Laxness beiddist gistingar hjá í Sænautaseli í Jök- uldalsheiðinni haust nótt eina 1926. Ýmsir ætla að Guðmundur og búskaparhættirnir í Sænauta- seli hafi orðið skáldinu nokkur fyrirmynd að Bjarti í Sumarhús- um og heiðarhokri hans.“ Og víða er vitnað til Ljósvík- ingsins, Ólafs Kárasonar, sem ekki hvað síst kemur manni í hug, þegar höfundur segir frá erfiðri sjúkdómslegu sinni þegar hann var 15 ára gamall, og menn töldu sjúkdóminn felast í „bólgnum kirtlum bakvið lúngun“. Sá sjúk- dómur var læknaður með 40 dropum af joði úti í nýmjólk, tvisvar eða þrisvar á dag. Fyrir utan frásagnir af daglegu lífi, ætt sinni, samsveitungum og samferðafólki og fyrstu kaup- staðarferðinni, sem hljóma kunnuglega og bæta litlu við það sem annars staðar hefur verið rit- að tekst höfundi á stundum að segja sína eigin sögu og þar tekst honum best upp. Nærfærin og átakanleg er lýsing hans á sjúk- dómssögu og dauða föður síns og sambandi sínu við hann og verður úr því efni fögur mannlýsing á föður höfundar. Enn koma manni tengsl við bókmenntirnar í hug, þegar séra Emil segir frá því, er móðir hans hefur sambúð með manni rétt um það leyti sem höfundur er að byrja að sætta sig við föðurmiss- inn. Afbrýðisemin blossar upp og minnir sú frásögn á sögu Stefáns Jónssonar af Hjalta litla, þegar móðir hans gengur að eiga Elías. „Á misjöfnu þrífast börnin best“ segir frá ævi höfundar frá fæðingu þar til hann hleypir heimdraganum 19 ára gamall, hefur verið ráðinn kaupamaður að Korpúlfsstöðum í Mosfells- Séra Emil Björnsson sveit. Þetta er sem sé upphaf ævi- sögu, og þetta upphaf lofar góðu um framhaldið. Séra Emil er ákaflega vel ritfær maður og listfengur. En við lestur bókarinnar fékk ég öðru hverju á tilfinninguna, að höfundi fyndist hann stundum vera að lýsa hlutum, sem oft hefði verið lýst og vel annars staðar, og þetta fannst mér draga úr þrótti frá- sagnarinnar. Hins vegar koma kaflar þar sem séra Emil segir frá sjálfum sér og sinni upplifun á svo einlægan máta og hispurslausan, að sambærilegt er við ýmislegt það besta sem skrifað hefur verið í íslenskum ævisögum. Það er von mín að höfundur eigi eftir að sækja í sig veðrið í framhaldi ævisögunnar og leggja megináherslu á þessa hispurs- lausu einlægni, því að maðurinn er sjálfur merkileg persóna og til- finningarík og hefur margt lifað og séð, sem væri efniviður í frá- bært verk. Og ekki vantar rit- leiknina. Þráinn Bertelsson skrifar: B 1 ókin Landshagir er gefin út í tilefni 100 ára afmælis Landsbanka íslands. Ellefu höfundar rita jafnmargar greinar um ýmsa þætti íslenskrar atvinnusögu síöustu 100 ára. Viðfangsefnin ná til allra meginatvinnuvega, landbúnaðar, sjávarútvegs, iðnaðar og verslunar, auk banka- og peningamála. Til dæmis er fjallað um Landsbankadeiluna 1909, togaraútgerð í Reykjavík á þriðja áratugnum, rakin saga íslandsbanka 1914-1930 og umsvif Louis Zöllner, sem var atkvæðamikill fjárfestandi hér á landi um og eftir síðustu aldamót og gerði þá m.a. út sex togara. Landshagir kosta 1.450.- krónur og fást hjá öllum helstu bókaverslunum og hjá Sögufélaginu í Fishersundi, sem jafnframt annast dreifingu bókarinnar. Landsbanki íslands Banki allra landsmanna í 100 ár Helga Einarsdóttir skrifar um unglingabækur: Efþú bara vissir. Helga Ágústsdóttir Ef þú bara vissir Rv., Iðunn, 1986. Á sunnudaginn var vaknaði ég um hálf tíu og sá að það var ekk- ert vit í að fara á fætur strax. ég tók bókina „Ef þú bara vissir” og ætlaði að lesa svona klukkutíma. Næst þegar ég rankaði við mér var klukkan orðin hálf tvö og bókinni lokið. Ég segi frá þessu hér til að sýna hversu bókin tók athygli mína, en svona nokkuð hefur ekki komið fyrir mig lengi. En víkjum að efni bókarinnar. Aðalpersónan, Sigrún, er 17 ára menntaskólanemi sem á í ýmiss konar vandræðum með sjálfa sig og umhverfi sitt. Hún er greind, tilfinninganæm og „vel upp alin”. Hún á ákaflega erfitt með að segja meiningu sína og kann ekki að mótmæla né standa á rétti sín- um. Henni er farið að ganga illa í skólanum og heima líður henni líka illa því að stöðugt dynja á henni áminningar og aðfinnslur móðurinnar og bönn, skammir og hæðni föðurins. Hún bregst við með fýlu og því að nánast hverfa út úr heiminum og inn í þunglyndi og vandræðaskap. Og ástamálin eru líka í ólagi því að Sigrún er ákaflega viðkvæm. Að lokum þarf að taka til einhverra ráða... Sagan er öll sögð frá sjónar- horni Sigrúnar, við sjáum at- burðarásina með hennar augum. Óþolandi, hundgamlir foreldrar (um sextugt), illyrmislegur kenn- ari o.s.frv. Én eftir því sem sagan þróast áfram með Sigrúnu, skiljum við smátt og smátt að ekki er allt sem sýnist og hvers vegna foreldrarnir haga sér eins og þeir gera. í fjölskyldu Sigrúnar eru auk hennar, foreldrar og yngri bróðir. Móðir Sigrúnar er skarp- greind kona, en hefur ekki unnið utan heimilis eftir að hún gifti sig fyrir u.þ.b. 20 árum, og er orðin býsna föst í undirgefni við mann sinn og því viðhorfi að „þetta var öðruvísi í mínu ungdæmi”. Þó hefur hún enn í sér fólgna þroska- möguleika og hún elskar dóttur sína og vill henni allt hið besta. Móðirin þróast mjög til hins betra eftir því sem líður á bókina. Faðir Sigrúnar er af gamla skól- anum, húsbóndi á sínu heimili, vanur að ráða og ver númer eitt heima fyrir. Hann finnur hins vegar til þess að hann er mun minna greindur en kona hans og hann þolir ekki að dóttirin með aldrinum hættir að líta á orð hans sem lög og óumbreytanlegan sannleik. Honum þótti vænt um Sigrúnu sem barn, en er afskap- lega hræddur um hana, og bregst við öllum þessum vanmætti sín- um með illsku og andstyggi- legheitum við dóttur og jafnvel eiginkonu. Hann á sér ekki við- reisnar von í sögunni. Bróðirinn er 14 ára, snyrtilegur og hagar sér að því er virðist óaðfinnanlega. Sigrún virðist engin tilfinninga- tengsl hafa við „englabarnið”, hann er eiginlega óskrifað blað. Auk fjölskyldunnar koma mjög við sögu vinur og vinkona Sigrún- ar, tveir strákar sem hún er ást- fangin af, fjölskyldan sem hún er hjá á Mallorca og Isabel vinkona móður hennar. Sigrún fer í sumardvöl til Mall- orca sem hjálparstúlka hjá þar- lendri fjölskyldu. Sú fjölskylda er að mörgu leyti andstæða fjöl- skyldunnar hennar heima, allvega á yfirborðinu, en þó stjórnast hún etv. af sömu lög- málum? Það er kannski aðeins um að ræða svolítið öðruvísi menningu og yngra fólk og opin- skárra og svo hlýrra loftsdag. Gegnum Mallorcaveru sína fær Sigrún ýmiss konar ný viðhorf, en hún verður líka fyrir erfiðri lífsreynslu sem hún yfirvinnur. Frásögnin er lipur og málið eðlilegt og hnökralaust. Mér finnst að vísu sá hluti bókarinnar sem gerist á Mallorca ekki eins spennandi og hinn hlutinn og stundum svolítið langdreginn. Og eitt annað rak ég hornin í. Var Sigrún aldrei hrædd við að verða ólétt þegar hún svaf hjá án þess að nota getnaðarvarnir? Mér fannst þennan þátt vanta - og kannski líka eyðnihræðslu - inn í annars ágæta lýsingu á tilfinning- um Sigrúnar í sambandi við ást og kynlíf. Frágangur bókarinnar er með ágætum og kápumynd höfðar til unglinga, en það skiptir ótrúlega miklu máli. Það er nefnilega staðreynd, sem við bókaverðir þekkjum af reynslu, að fólk velur sér lesefni mikið eftir kápumynd, og bók sem menn lesa ekki er gagnslaus, hversu góð sem hún annars er. Ég hlakka til að sjá næstu bók frá höfundi og kannski um Sig- rúnu? Bókin er fyrir um það bil 12 ára og eldri. Hclga Einarsdóttir ÞÆTTIRUR ISLE ATVINNUSOGU1100 AR mmm . 8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 13. desember 1986 Laugardagur 13. desember 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9 A YFIR100 SOLUSTOÐUM UM LANDALLT Hér geturðu hækkað eða lækkað í þeim sem þú talar við. Gott fyrir fhK. heyrnarskerta. Á 4 mismunandi stillingar á hringingu. Sé lokað fyrir hljóðnemann heyrir viðmælandinn í A símanum ekki sam- ,4’M tal notandans við , aðra á staðnum. ||pr Hér er stillitakki fyrir mis■ pF"------ munandi hringingar. Til að setja símanúmer í minni, velja númer úr minni og endur- velja síðastvalda númerið. Litir: rauður, hvítur og svartur. Rofi fyrir hátalara, þegar þú talar í símann með hendur lausar og þegar aðrir viðstaddir eiga að hlusta á samtalið. Litir: hvítur, dökkgrár, Ijósblár, rauður, vínrauður. Um leið og þú velur birtist númerið á skjánum.» Hér er lokað fyrir hljóðnem ann og viðmælandinn „geymdur". Þú getur lokað fyrir hljóðnemann.~~^__ Plata fyrir númer í minni. Þessir takkar sjá um endurval á því númeri sem síðast . varhringtí. ______________^Á Hann hefur níu númera minni. Til að velja aftur númerið— sem hringt var í síðast, þarf aðeins að ýta á endurvalstakkann. Hefur minni fyrir 9 númer. Litir: drapplitaður, blár, rauður, svartur og hvítur. Litir: hvítur, rauður, svartur. Hér eru fjórir símar frá Pósti & Síma og eirtn þeirra hentar þér alveg örugglega heima eða á vinnustaðnum. Við höfum aukið þjónustu okkar við símnotendur og nú eru rúmlega 100 söludeildir á póst- og símstöðvum um land allt. Þar eru sölumenn reiðu- búnir að veita allar upplýsing- ar um símana, möguleika þeirra og notkun. Á póst-og símstöðvum getur þú fengið að prófa símana og finna út hver þeirra hentar þér best. Með símunum fylgja nákvæm ar leiðbeiningar á íslensku og við bjóðum einnig eins árs ábyrgð á öllum símum. Líttu við á næstu póst- og símstöð og þú finnur örugglega sím- ann sem þig vantar. PÓST-OG SÍMAMÁLASTOFNUNIN

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.