Þjóðviljinn - 17.12.1986, Blaðsíða 12

VTÐHORF
Viðsjárverð landbúnaðarstefna
Friðjón Guðmundsson skrifar. Fyrri grein.
Á mestu þrengingartímum ís-
lensku þjóðarinnar, seint á 18.
öld, komu upp hugmyndir hjá
dönskum stjórnvöldum um að
flytja íslendinga suður til Jót-
landsheiða. Þetta atvik hefur aft-
ur og aftur komið upp í huga mín-
um þegar ég hefi orðið að horfa
upp á ýmsa furðulega tilburði
stjórnenda landbúnaðarins í þá
átt að meðhöndla bændur sem
einskonar vandræðabörn eða
þurfalinga er landsbyggðin þyrfti
að losa sig við, undir því yfirskini
að það sé þjóðhagsleg nauðsyn.
Með öðrum orðum, nú á að fara
að bjarga efnahag „velferðarrík-
isins“ með því að borga fátækum
bændum fyrir það að leggja
byggðir í eyði, og þykir sumum
búhnykkur.
Frumhlaup stjórnar
Framleiðnisjóðs
Með haustdögunum hertu
Landbúnaðarráðuneytið og
stjórnstöðvar landbúnaðarins
áróður sinn fyrir fækkun bænda
og stækkun búa með nokkuð
óvenjulegum hætti: í lok slátur-
tíðar hófu fulltrúar frá Fram-
leiðnisjóði landbúnaðarins,
Stéttarsambandi bænda, Land-
búnaðarráðuneyti og Fjármála-
ráðuneyti yfirreið um landið til
að „kynna“ búvörusamninga og
nýsetta reglugerð um kaup og
leigu Framleiðnisjóðs á
fullvirðisrétti bænda. Þetta voru
kallaðir kynningarfundir, en
voru í raun og veru áróðursher-
ferð fyrir því að kaupa bændur út
úr framleiðslu á búbörum, annað
hvort í tengslum við svonefndar
búháttabreytingar ellegar blátt
áfram til þess að hætta búskap og
ieggja jarðir í eyði. Jafnframt var
boðuð opnun sláturhúsa fram
eftir nóvembermánuði í þessu
skyni. Ég varð furðu lostinn og
ákaflega ósáttur er ég heyrði um
þessar aðfarir.
Það fer ekki á milli mála að
stjórnvöld stefna leynt og ljóst að
eyðingu byggðar í sveitum, og
gæta lítt sóma síns við þá iðju.
Þetta frumhlaup stjórnar Fram-
leiðnisjóðs er dæmalaust. Þó
vona ég að það hafi ekki skaðað
hagsmuni eins eða neins á þess-
um haustdögum vegna þess
hversu fáránlega var að því stað-
ið. En menn verða bara að gæta
þess að misbjóða ekki sjálfsvirð-
ingu fólks, hvorki sinni eigin né
annarra.
Ég er þeirrar skoðunar að ekki
sé réttlætanlegt að selja búmark
og fullvirðisrétt undan jörðunum
á þann hátt sem nú er farið að
gera. Þessi réttur, sem jörðunum
hefur verið úthlutað á að fylgja
þeim líkt og gerist með hlunnindi
og aðrar landsnytjar. Sala bú-
marks og fullvirðisréttar er lang-
tímaráðstöfun, sem gerir jarðirn-
ar einskis virði um ófyrirsjáan-
lega framtíð. Þær hljóta því að
leggjast í eyði, ef ábúendur fara
ekki út f aðrar framleiðslugrein-
ar. Að versla þannig með landsins
gögn og gæði er mjög alvarlegt
mál. Að óreyndu hefði ég ekki
trúað því að svona lagað ætti eftir
að gerast. Menn verða að hafa í
huga hagsmuni byggðarlaganna
og framtíð landsins. Það er ekk-
ert smá mál að leggja niður land-
búnað og búsetu á stórum lands-
svæðum, það er ekkert sérmál
nokkurra stjórnmálamanna,
ekkert sérmál bændanna og
fólksins sem hlut eiga að máli.
Þetta er mál þjóðarinnar allrar,
mái framtíðarinnar. Að hugsa
sér öll þau efnahagslegu og fé-
lagslegu verðmæti sem fara for-
görðum þar sem byggð leggst nið-
ur: Hús á jörðum, ræktun, lands-
nytjar, félagsheimili, skólar,
vinnslustöðvar búvöru, vega-
kerfi, símalínur, raflínur. Allt
þetta og margt fleira verður að
meira eða minna leiti ónytjanlegt
og einskis virði. Og byggðin við
sjávarsíðuna, hvað verður svo
um hana þegar sveitirnar eru
komnar í eyði. Stjórnvöld hafa
tapað áttunum í þessu stóra máli,
annars myndu þau ekki fara
svona að og taka á sig þá miklu
ábyrgð, sem þessari stefnu fylgir.
Framleiðnisjóður var stofnað-
ur í þeim tilgangi að viðhalda
byggð og efla byggð í sveitum, en
ekki öfugt. Og í búvörulögunum,
37. gr. segir m.a.: „Ríkissjóður
leggur fram fjármagn til þess að
mæta áhrifum samdráttar í fram-
leiðslu mjólkur- og sauðfjára-
furða. Fjármagni þessu skal varið
til eflingar nýrra búgreina, mark-
aðsöflunar og til fjárhagslegrar
endurskipulagningar á lögbýl-
um“. Ég sé ekki betur en að það sé
andstætt tilgangi búvörulaganna,
þó gölluð séu, og lögum um Fram-
leiðnisjóð landbúnaðarins að fé
sjóðsins sé notað til þess að kaupa
upp búmark jarða og fram-
leiðslurétt í þeim tilgangi að eyði-
leggja þær fyrir hefðbundinn bú-
rekstur um ófyrirsjáanlega fram-
tíð. Búmarkskaup í þeim tilgangi
að leggja jarðir í eyði er því ekk-
ert annað en eignaupptaka,
eignarnám, eyðilegging á verð-
mætum, sem ekki verða nýtanleg
aftur. Ég dreg því stórlega í efa
lögmæti þessara aðgerða.
Nú er með öllu óskiljanlegt
hvers vegna bændur hafa verið
svo deigir að gæta réttar síns í
landbúnaðarmálum sem raun ber
vitni um. Það er eins og mönnum
finnist að aðgerðir stjórnvalda
séu ráðstafanir æðri máttarvalda,
einskonar guðleg forsjá, sem úti-
lokað sé að hafa nokkur áhrif á.
Þó er farið að bera á því að bænd-
ur sýni viðleitni í þá átt að taka í
taumana, það eru farin að sjást
merki um breytt viðhorf. Á ein-
um áðurnefndum kynningar-
fundi Framleiðnisjóðs þ. 22. okt.
sl., sem haldinn var á Húsavík,
kom fram veruleg gagnrýni á
boðskap sendimanna sjóðs-
stjórnar, og vöruðu fundarmenn
við skipulagslausum kaupum á
búmarki og framleiðslurétti
bænda. Þarna var borin upp til-
laga af Starra í Garði og fleirum
þar sem varað var við áframhald-
andi samdrætti í framleiðslu á bú-
vörum á meðan markaðsmál
landbúnaðarins væru könnuð
betur.
Sendimenn Framleiðnisjóðs
voru víst ekkert hrifnir af undir-
tektum fundarmanna né þessari
tillögu, sem ekki fékkst borin'upp
fyrr en þessum boðaða fundi lauk
1 og fundarboðendur farnir, en þá
var tillaga samþykkt samhljóða.
Málstaður og málsmeðferð
Framleiðnisjóðsmanna var
'auðvitað óverjandi, en þó höfðu
menn þarna málfrelsi. Fundar-
reglurnar voru því skárri en þegar
j Jón Helgason landbúnaðarráð-
iherra var að kynna búvörulögin
jsællar minningar að Ýdölum í
Aðaldal í jan. 1986, 7 mánuðum
eftir að þau voru afgreidd á Al-
þingi. Þar fengu menn aðeins að
gera fyrirspurnir, ekki að ræða
málin á venjulegan hátt, vítt og
breitt. Og þetta létu bændur
bjóða sér.
Heildarverðmæti bú-
vöruframleiðslunnar
Stjórnvöld tala um að það þurfi
að „fækka bændum“ niður í 2000,
jafnvel 1800. Þetta tel ég fráleitt
rugl og verður nú nokkuð að því
vikið: í októberblaði Freys 21.
tölublaði 1986 er frá því skírt að
Framleiðsluráð landbúnaðarins
hefði gert áætlun um heildarverð-
mæti búvöruframleiðslunnar
verðlagsárið 1985-1986 sem
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN
Virkar
eidstöðvar
landsins
íslandseldar heitir bók eftir Ara
Trausta Guömundsson jaröeöl-
isfræðing sem Vaka-Helgafell
gefur út í tilefni fimm ára afmælis
síns og segir í forlagskynningu að
þetta verði dýrasta bókin á mark-
aði í ár og kosta 4860 krónur.
í íslandseldum er fjallað ítar-
lega um allar virkar eldstöðvar í
landinu með úrvali litmynda,
korta og skýringarmynda. Eftir
miklar rannsóknir meðal annars
á Kröflueldum er ljóst að skipta
má gosstöðvum á íslandi, sem
eru frá svonefndum nútíma í
jarðsögulegu tilliti, í kerfi sem
nefnd eru eldstöðvakerfi.
Ari Trausti hefur tekið saman
viðamikinn fróðleik um þessi
kerfi og byggt á upplýsingum frá
fjölmörgum vísindamönnum.
Allt þetta efni er sett fram á
einkar aðgengilegan hátt með til-
liti til þess að allur almenningur
geti.notið þess.
Ari Trausti Guðmundsson.
Bókin er í stóru broti, og alls
eru í henni um 200 ljósmyndir,
sérunnar skýringarmyndir og
kort og hver síða prentuð í fjór-
um litum.
Gunnar H. Ingimundarson,
landfræðingur, hefnr unnið um
50 kort í bókina af öllum þeim
eldvirku svæðum sem vitað er um
hér á landi og Eggert Pálsson,
myndlistarmaður málaði tugi
vatnslitamynda til skýringar á
efni bókarinnar.
„Þaðfer ekki á milli mála að stjórnvöíd
stefna leynt og Ijóst að eyðingu byggðar í
sveitum, oggœta líttsóma síns við þá
iðju. Þetta frumhlaup stjórnar
Framleiðnisjóðs er dœmalaust“
hljóðaði upp á 8,5 milljarða
króna. Áætluð heildarvelta
grundvallarbúsins, sem er 440 ær-
gildi var, samkvæmt útreikningi
verðlagsnefndar landbúnaðara-
furða, ofangreint verðlagsár, sem
hér greinir: 1. sept. ’85 kr.
1.492.945,- 1. des. ’85 kr.
1.561.363.- 1 marz ’86 kr.
1.643.202.- og 1. júní ’86 kr.
1.684.050.- Mér reiknast því til
að heildarvelta grundvallarbús-
ins ofangreint verðlagsár sé kr.
1.595.390.-. Áætlaður launaliður
búsins, reiknaður á sama hátt var
kr. 649.115.-fyrir88 viknavinnu,
eða 3.520 v.st. sem mun vera allt
að því 2 ársverk.
Væri nú þessum 8.5
milljörðum skipt uppí 440 ær-
gilda bú, yrði tala búa
8.500.000.000.-: 1.595.390 =
5328, en það er ekki raunhæft
sökum þess að búvörufram-
leiðslan fer ekki öll fram á lögbýl-
um. Ég hefi ekki undir höndum
sundurliðaða áætlun Fram-
leiðsluráðs um heildarverðmæti
búvöru verðlagsárið 1985-1986,
en ef stuðst er við áætlun Hag-
stofu íslands um heildarverðmæti
búvöruframleiðslunnar verðlags-
árið 1984-1985 mætti ætla að 75%
verðmætanna fælist í afurðum
nautgripa, sauðfjár og hrossa en
25% í öðrum framleiðslugrein-
um, sem stundaðar eru að hluta
til á lögbýlum, en að hluta til utan
lögbýla, þ.e.a.s. í afurðum ali-
fugla og svína, garðræktar, gróð-
urhúsa og hlunninda. Hægt er að
hugsa sér að þessi 25% skiptist
jafnt á milli bænda á lögbýlum og
framleiðenda utan lögbýla.
Hlutur bænda verður þá nálega
87.5% af verðmæti heildarfram-
leiðslunnar, eða kr.
7.437.500.000.- verðlagsárið
1985-1986, og tala 440 ærgilda
búa 4.662. í framhaldi af þessu
mætti til frekari glöggvunar taka
dæmi um hversu mörg bú af mis-
munandi stærðum myndi rúmast
innan búvöruframleiðslunnar við
mismunandi hlutdeild lögbýla í
heildarframleiðslu:
Hlutd. 75% 80% 85% 87.5% 440 ærg. bú 3996 4262 4529 4662 500 ærg. bú 3516 3751 3986 4103 1000 ærg. bú 1758 1876 1993 2052
90% 4795 4220 2110
95% 5062 4454 2227
100% 5328 4689 2345
Af þessu má ráða tvennt: í
fyrsta lagi að kenningin um fækk-
un bænda niður í 1800 er tóm vit-
leysa. í öðru lagi hversu mikið
hagsmunamál það er fyrir bænda-
stéttina að halda eins og unnt er
utan um framleiðslu búvöru
innan lögbýla og stjórna henni
vel, en hleypa henni ekki út um
víðan völl eins og viðgengist hef-
ur t.d. í svínakjöts- og nauta-
kjötsframleiðslu. Svo má ekki
gleymast þegar rætt er um bú-
stærð að ýmsir bændur stunda
aðra atvinnu með búskap og geta
þar af leiðandi haft minni bú-
rekstur en ella.
Niðurstaða mín er sú að við nú-
verandi aðstæður geti um 4.600
bændur með 440 ærgilda bú rúm-
ast innan bændastéttarinnar sam-
kvæmt þeim forsendum sem hér
eru lagðar til grundvallar. Ef
hinsvegar tækist að hækka hlut
bænda í framleiðslunni í 90%,
myndi tala bænda hækka í 4.800
og með 95% hlutdeild í rúm
5.000. Til viðbótar kæmi svo fjöl-
gun í nýbúgreinum sem verða
kann á næstu árum einkum í loð-
dýrarækt fyrst og sfðar skógrækt
þegar farið verður að gera átak í
þeirri búgrein.
Friðjón Guðmundsson er bóndi á
Sandi í Aðaldal
TONLISMRSKOLI
KOPWOGS
Frá Tónlistarskóta Kópavogs
Fyrri jólatónleikarnir verða haldnir miðvikudaginn
17. desember kl. 20.30 í sal skólans, Hamraborg
11 3. hæð.
Aðgangur er ókeypis og öllum heimill.
Skólastjóri.
St. Jósefsspítali, Landakoti
Hafnarbúðir
Óskum eftir starfsfólki.
Ein staða laus við ræstingar, 65% vinna.
Vistlegt umhverfi, góður starísandi.
Upplýsingar veittar í Hafnarbúðum sími 29466.
Reykjavík 17.12.’86.