Þjóðviljinn - 09.05.1987, Blaðsíða 7

Umsjón:
Ólafur
Gíslason
Tinna Gunnlaugsdóttir í hlutverki Yermu - Ljósm. Sig.
Yerma
- eða hrjóstrið og lifandi vatnið
í næstu viku frumsýnir
Þjóðleikhúsið leikritið Yerma
eftir Federico Garcia Lorca.
Þetta leikrit, sem ber undir-
skriftina „Harmljóð í þrem
þáttum" er einn af þrem harm-
leikjum sem Garcia Lorca
skrifaði á árunum 1933-36,
skömmu fyrir dauða sinn, en
hann var sem kunnugt er
myrturaffalangistum íupp-
hafi spænsku borgarastyrj-
aidarinnarárið 1936. Hinir
harmleikirnir, Blóðbrullaup
(frá 1933) og Hús Bernörðu
Alba (frá 1936), hafa báðar
veriðfluttarhérásviði.en -
uppfærsla Þjóðleikhússins á
Yermu er sú fyrsta hér á landi,
og það er Karl Guðmundsson
sem hefur tekist á hendur það
vandasama verk að þýða
leikritið yfirá íslensku. Leik-
stjóri er Þórhildur Þorleifsdótt-
ir, en tónlistin, sem gegnir
mikilvægu hlutverki í þessari
sýningu, er eftir Hjálmar H.
Ragnars. Þátttakendur ísýn-
ingunni eru á milli 40 og 50, en
aðalhlutverkin eru í höndum
þeirraTinnu
Gunnlaugsdóttur, Arnars
Jónssonar, PálmaGunnars-
sonar og Guðnýar Ragnars-
dóttur. Auk þess fer Signý
Sæmundsdóttir söngkona
með mikilvægt sönghlutverk í
leiknum.
Garcia Lorca hefur sagt um
þetta verk, að hann hafi hugsað
það í anda grísku harmleikjanna
með fjórum persónum og kór, en
þó hafi hann viljað gefa harm-
leiknum nýtt inntak. „Við þurf-
um að snúa okkur að harmleikj-
unum,“ segir hann. „Leikhús-
hefð okkar skyldar okkur til þess.
Það er nægur tími til þess að gera
gamanleiki og farsa. Ég vil hins
vegar gefa leikhúsinu harm-
leiki...“
Og Yerma er sannkallaður
harmleikur, þar sem takast á
grundvallarþættir í mannlegri til-
veru, líf og dauði, óseðjandi ástr-
íða og þær félagslegu hömlur sem
kæfa ástina og skilja eftir sig
skrælnað hrjóstrið, sem engan
ávöxt getur borið.
Barnlaust hús
Efni leiksins er einfalt: Yerma
er bóndakona sem í upphafi
leiksins hefur verið gift manni
sínum í rúm 2 ár og vonast heitt
eftir því að verða þunguð. Juan
maður hennar er vinnusamur
smábóndi, sem lætur sig meira
skipta umhirðu jarðar og búpen-
ings en áhyggjur konu sinnar af
barnleysinu. Yerma hafði gengið
í þetta hjónaband með glöðu geði
samkvæmt ráðum föður síns, en
fyrir henni fólst hjónabandið
fyrst og fremst í því að geta börn.
Éftir því sem áhyggjur hennar út
af barnleysinu vaxa magnast með
henni innri spenna sem brýst út í
átökum á milli hjónanna og síðan
á milli Yermu og samfélagsins.
Juan fær tvær ógiftar systur sínar
til þess að flytja inn á heimilið og
hafa gætur á Yermu, svo hún fari
ekki á flandur í örvæntingu sinni
og fyrirgeri heiðri heimilisins. En
Yerma er afsprengi síns bænda-
samfélags og upplifir heiður fjöl-
skyldunnar sem sjálfgefinn hlut -
það hvarflar ekki að henni að
leita á náðir annarra karlmanna
þrátt fyrir grunsemdir eigin-
mannsins. Hún ber að vísu hlýjan
hug til vinnumannsins Victors og
hana grunar að barnleysið stafi af
ástleysi eiginmannsins sem sér
hlutverk sitt fyrst og fremst í að
skaffa nauðþurftir til heimilisins
og auka við bústofninn. í ör-
væntingu sinni leitar hún hins
vegar á náðir fjölkunnugrar gam-
allrar konu, sem í yfirlýstu guð-
leysi leggur stund á jurtalækning-
ar og galdraseið gegn ófrjósemi.
Örvæntingin leiðir Yermu líka í
kristilega prósessíu, sem árlega
er farin á vit dýrlings nokkurs,
sem þekktur er um héraðið fyrir
að veita frjósemi í bamlaus hús. í
þessari litríku prósessíu, þar sem
blandast saman heiðnar hefðir og
kristnar, erótísk og trúarleg
spenna, hittir Juan Yermu og
segir henni að þeim sé fyrir bestu
að viðurkenna ófrjósemi sína um
leið og hann leitar eftir ástum
hennar. í atlotum þeirra grípur
Yerma um háls maka síns, kyrkir
hann og segir síðan lokasetningu
leiksins: „Eg hef drepið barnið
mitt!“ Fyrir henni var samræði
óhugsandi án tilhugsunarinnar
um frjóvgun, og með morðinu á
eiginmanninum hafði hún jafn-
framt kæft von sína um að eignast
barn og um leið sagt sig úr því
samfélagi sem ekki gat unnt
henni að lifa móðurhlutverkið
eins og náttúran bauð henni.
Ólgandi
skáldskapur
Þessi ytri umgjörð leiksins
segir þó lítið um þau átök og þann
ólgandi skáldskap og ástríður
sem eiga sér stað á sviðinu. Texti
leiksins, sem er að stórum hluta á
upphöfnu bundnu máli, er fullur
af skáldlegu tákmáli og hrynjandi
sem undirstrikar þær ástríður
sem undir krauma, sama gerir
tónlistin, sem gegnir mikilvægu
hlutverki í öllum leiknum, og ólg-
andi vatnið sem Sigurjón Jó-
hannsson hefur magnað fram
með snilldarlegri lausn í leik-
mynd sinni í senu þvottakvenn-
anna undirstrikar líka þá frjó-
semislind sem Yermu var meinað
að bergja af í því lokaða og
dauðamerkta húsi sem var heim-
ili hennar.
Rennandi vatnið
Því hvað eftir annað kemur
rennandi vatnið fram í texta
leiksins sem tákn lífskraftsins,
frjóseminnar og gleðinnar.
Yerma óskar þess í upphafi
leiksins að bóndi hennar fari að
synda úti í ánni til að hressa sig.
Gamla fjölkunnuga konan segir
að bömin komi eins og vatnið, og
í prósessíunni spyr hún konurnar
með tvíræðum hætti hvort þær
hafi smakkað á vígða vatninu.
Brunnurinn er hins vegar tákn
innilokunar og Yerma segir við
Victor að hún hafi viðbjóð á vatn-
inu úr brunni þessa húss. Og á
einum stað fer Juan bóndi út að
næturlagi til þess að vakta vatnið
sem átti að fara á akrana fyrir
þjófum, því það var af skornum
skammti á hans landi! Og á sama
hátt og hin karlmannlega frjó-
semi felst í rennandi vatni er frjó-
semi móðurinnar falin í táknmáli
um mjólk og blóð. Þegar Yerma
býður Juan mjólkurglas í upphafi
leiksins svarar hann: „Hvers
vegna?“ Og á sama hátt og
brunnurinn gerir vatnið fúlt segir
Yerma að barnleysið eitri blóðið.
Þegar þessar lindir ná ekki að
sameinast skapast hrjóstrið, en
nafnið Yerma þýðir einmitt
hrjóstur eða sviðin jörð.
Það er ekki hjónabandið sem
slíkt, sem Yerma sér ógæfu sína í.
Það var jafn rótgróinn partur af
henni sjálfri og sú líffræðilega
þörf sem hún fann til þess að
verða móðir. Það sem hún
kenndi barnsleysið var viljaleysi
Juans og ástleysi, viljaleysi til að
geta barn og sáttfýsi hans við þær
aðstæður sem þeim voru búnar.
Juan er mótaður af ytri skilyrðum
samfélagsins og náttúrunnar og
fyrirfram tilbúinn að sætta sig við
sitt hlutskipti. Yerma er hins veg-
ar á valdi stjórnlausra ástríðna,
hún er náttúrukrafturinn
óbeislaður, og í húsi þessara
andstæðna hlaut eitthvað að láta
undan.
Blaðamenn áttu þess kost að
sjá æfingu á Yermu í vikunni.
Þótt sýningin væri þá ekki full-
mótuð í alla staði varð sú stund
trúlega eftirminnilegasta leikhús-
reynsla vetrarins, og hafa þó
margar góðar sýningar verið í
leikhúsunum í vetur. Þótt hér
verði enginn dómur upp kveðinn
þá er óhætt að lofa leikhúsgestum
áhrifamikilli sýningu, sem felur í
sér margræð og eftirminnileg
skilaboð. Með þessari sýningu
hefur Þjóðleikhúsið sýnt að það
hefur á að skipa starfskrafti sem!
getur skapað leiklist, sem að mín-
um dómi er í heimsklassa.
-ólg
.
Laugardagur 9. maí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7