Þjóðviljinn - 30.05.1987, Qupperneq 5

Laxar og litlir kallar
Sjúkdómar í laxeldi
Geysilega erfiður sjúkdómur
herjar nú á laxeldi frænda vorra
Norðmanna. Sjúkdómurinn
dregur nafn sitt af eyjunni Hitra í
norðurhluta Noregs, þar sem
hann skaut fyrst upp kolli. Að
sönnu hafa vísir menn fundið upp
bóluefni við Hitra veikinni en því
miður eru blikur á lofti sem
benda til að árangur bóluefnisins
sé ekki líkt því eins góður og von-
ast var eftir.
Hitra veikin virðist stinga sér
niður á þriggja ára fresti, og er
sýnu skæðust í miklum kuldum.
Reynslan hefur sýnt, að hún berst
hratt á milli eldisstöðva, en þó er
hæpið að ætla að hún berist með
straumum eða villtum fiski hing-
að til lands. Hitt er svo annað
mál, að vel kann að vera að sótt-
kveikjan sem Hitra veikinni veld-
ur, sé einnig til hér við land og
kunni, skapist til þess aðstæður,
að skjóta upp kolli einnig á ísa
köldu landi.
Það er hins vegar vert að benda
á, að ef til vill er Hitra veikin eins
konar sjálfskaparvíti hjá Norð-
mönnum, sem íslendingar gætu
forðast. Þar í landi hafa nefnilega
gilt fáránlegar hömlur af hálfu
hins opinbera á laxeldi. Menn
hafa ekki fengið leyfi til að hefja
eldi nema eftir dúk og disk, og þá
loks leyfin eru veitt, eru þau ekki
fyrir tilteknu magni af laxi heldur
ákveðnum fjölda rúmmetra tank-
rýmis.
Norskir fiskeldismenn leggja
því vitaskuld allt kapp á að fram-
leiða sem mest magn í því tak-
markaða eldisrými sem hin
stjórnlynda hönd ríkisins hefur af
miskunn sinni úhlutað þeim.
Ásetning í tönkum er því miklu,
miklu meiri en góðu hófi gegnir.
Óhófleg ásetning hefur hins
vegar hin verstu áhrif á laxinn. í
samfélagi hinna ýmsu tegunda
laxfiska er Atlantshafslaxinn
nefnilega sannkallaður aristó-
krat, fiskur af kyni konunga.
Hann er streitugjarn, tauga-
veiklaður frá náttúrunnar hendi
einsog sannir aðalsmenn og þarf
„lebensraum" - gnótt rýmis. Fái
hann það ekki fyllist hann streitu
og við það minnkar mjög við-
námsþróttur hans gegn aðvífandi
sóttkveikjum. Mikill kuldi
minnkar jafnframt streituþol
hans. Þegar saman fara kulda-
köst og óhófleg ásetning er því
líklegt að sóttkveikjur, sem
kunna að liggja í láginni í innra
eða ytra umhverfi laxanna nái að
eflast og dafna. Þetta kann að
vera skýringin á hinu skyndilega
fári Hitra veikinnar í ofsetnum
sjókvíum Norðmanna þegar
kuldaskeið ganga yfir.
Hér á landi er því brýnt, að
menn fari ekki í fótspor Norð-
manna, og taki upp þá firru að
takmarka framleiðslu eldisstöðva
samkvæmt boðorði að ofan. Það
er einfaldlega fráleitt. Fremur
mætti íhuga að setja reglur til að
takmarka ásetningu í kvíunum.
Þar með er ekki sagt, að ríkið
þurfi endilega að láta það til sín
taka. Það mætti alveg eins hugsa
sér að tryggingafélög, sem hafa
mikilla hagsmuna að gæta með
því að fyrirbyggja sjúkdóma,
settu reglur um þéttleika í kvíum
hér á landi. Við verðum að reyna
að forðast miðstýringuna að ofan
- sérstaklega í nýrri grein einsog
fiskeldi, sem þarf andrými og
svigrúm til að vaxa og þróast.
Hitra veikin gerir hins vegar að
verkum, að enn um sinn munu
seiðamarkaðir fyrir íslensk seiði
haldast opnir í Noregi. Það er
bæði gott og vont.
Óeðlilegt
seiðaverð
Vissulega er skjóttekinn arður
fólginn í seiðasölunni til Noregs.
En fyrir bragðið hafa ýmsir
glæpst á að byggja hérlendis afar
vandaðar - en allt of dýrar -
seiðaframleiðslustöðvar sem
miða rekstur sinn við óeðlilega
hátt seiðaverð. Þrátt fyrir að
Hitra veikin þrýsti seiðaverðinu
enn um sinn óeðlilega hátt munu
lögmál framboðs og eftirspurnar
senn leiða það niður á við á ný. Þá
er hætt við að ýmsar seiðastöðv-
anna kunni að lenda í erfið-
leikum.
Seiðasalan til Noregs hefur líka
á vissan hátt einhæft íslenskt lax-
eldi. Vegna hennar hafa hrein-
lega ekki verið eftir í landinu
seiði til að setja niður í sjókvíar til
að framleiða matfisk. Sala á slát-
urfiski hefur því verið lítil, og
þannig höfum við í rauninni fært
Norðmönnum alla markaði fyrir
matfiskinn á silfurfati. Um leið
höfum við ekki getað sinnt því að
þróa réttar aðferðir til sjóeldis,
sem þó hlýtur að verða gullkista
íslensks fiskeldis í framtíðinni.
íslenska leiðin
Sú leið, sem í framtíðinni
hlýtur að verða hin eina rétta
fyrir íslenskt fiskeldi byggist á því
að nýta séríslenskar aðstæður. í
grófum dráttum má segja að
þessar séríslensku aðstæður séu
af tvennum toga spunnar:
í fyrsta lagi gnótt vatns við
kjörhita laxins, 10-14 gráðu heitt.
í öðru lagi sumarhiti sjávar við
suður- og suðvesturlandið, þar
sem hlýr Golfstraumurinn kemur
sunnar úr höfum upp að landinu.
Með því að nota staði, einsog
til að mynda Litluá í Öxarfirði,
þar sem ókjör af vatni um og yfir
10 gráður er að finna, er hægt að
búa til á mjög ódýran hátt það
sem fiskeldisdeild Þjóðviljans
hefur kallað „stórseiði". Slík
seiði eru 350 til 800 grömm að
þyngd. Með stríðeldi væri kleift
við kjörhita að ná seiðum í þessa
stærð á 15 mánuðum.
Stórseiðin á svo að flytja fyrir
maflok í stórkvíar í hlýsjónum
fyrir suðvesturlandi og fyrir jól
væru eldismenn komnir með slát-
urhæfan lax.
Með þessari aðferð gætu ís-
lendingar náð upp söluvöru á
tveimur árum eða einu til tveimur
árum skemmri tíma en Norð-
menn.
Þegar við þennan furðu
skamma eldistíma bætist ódýr hiti
við stórseiðaeldið og væntanlega
ódýrt fóður vegna sérstöðu okkar
í sjávarútvegi þá hljótum við að
standa miklu betur að vígi á
markaðnum en Norðmenn, þeg-
ar tekur að harðna á samkeppnis-
dalnum á árunum kringum 1990.
Þá ættum við með hörku að geta
náð honum alveg undir íslend-
inga!
Átökin í SUS
Sjálfstæðisflokknum verður
flest til ógæfu um þessar mundir.
Flokkurinn er nýídofinn, tapaði
miklu meiru í kosningunum í síð-
asta mánuði en nokkurn óraði
fyrir, og veik staða Þorsteins
Pálssonar hefur leitt til þess að í
flokknum er enginn afgerandi
forystukjarni lengur. Þorsteinn
hefur þar að auki veikst töluvert í
þeim viðræðum um stjórnar-
myndun, sem til þessa hafa farið
fram, og skortur á dugandi verk-
stjórn í nýslitnum viðræðum vik-
unnar vöktu athygli. Takist hon-
um ekki að styrkja sig á næstu
mánuðum er útlit fyrir að barátta
fyrir breytingum í æðstu forystu
flokksins muni hefjast.
Sjálfstæðisflokkurinn þarf því
á öllu öðru að halda um þessar
mundir en frekari átökum og
klofningi. Allt bendir eigi að
síður til þess að í röðum ungliða
flokksins sé nú hafin hatrömm
barátta um formennsku fyrir
Sambandi Ungra Sjálfstæðis-
manna sem getur tæpast annað
en skilið samtökin eftir sundruð
ofan í rót. Sjálf kosningin á ekki
að fara fram fyrr en á þingi SUS í
ágúst, en kosningabarátta
tveggja kandídata er þegar hafin
af miklum ofsa. Þeir sem fljúgast
á eru Sigurbjörn Magnússon,
framkvæmdastjóri þingflokks
Sjálfstæðismanna sem jafnframt
er annar af tveimur núverandi va-
raformönnum SUS, og Árni Sig-
fússon, borgarfulltrúi.
Ógeðfelld
vinnubrögð
Nú er það svo, að átök innan
Sjálfstæðisflokksins eru ekki ný
bóla. Þau hafa heldur ekki vakið
mikla sorg í herbúðum andstæð-
inga flokksins og Þjóðviljinn hef-
ur að venju ekki fyllst sérstökum
harmi yfir slagsmálum ungra
Sjálfstæðismanna. Átökin innan
SUS eru hins vegar með þeim
hætti að það er sérstök ástæða til
að vekja athygli á þeim vinnu-
brögðum sem tilvonandi forystu-
menn þessa fyrrum mikilhæfa
flokks brúka, - og vara sérstak-
lega við þeim. Barátta þessara
heiðursmanna er nefnilega háð
með aðferðum sem hingað til
hafa verið útlæg úr íslenskum
stjórnmálum og eru, vægast sagt,
ógeðfelld.
Framboð annars þeirra, Árna
Sigfússonar, var fyrst tilkynnt í
slúðurdálkum Sandkorns DV, og
það er út af fyrir sig umhugsunar-
efni á hvaða pólitískt stig tilvon-
andi forysta Sjálfstæðisflokksins
er komin, þegar hún kýs að nota
slúðurdálka síðdegispressunnar
til að tilkynna pólitískar ákvarð-
anir sínar.
í framhaldi birtu svo tveir fót-
gönguliðar Þórs Sigfússonar,
áróðursstjóra bróður síns Árna
og formanns Heimdallar, grein til
stuðnings Árna í Morgunblað-
inu. En það er til marks um heil-
indin á meðal ungliðanna, að í
greininni vógu þessir stuðnings-
menn Þórs og Árna að fráfarandi
formanni SUS, Vilhjálmi Eg-
ilssyni. Skýringin á því kom svo
fram í vikunni sem nú er að líða, -
Vilhjálmur mun hafa skrifað
undir stuðning við Sigurbjörn.
Sigurbjörn mun fyrir sitt leyti
hafa svarað þessu með því að
reyna að koma „plöntuðum"
fréttum inn á önnur blöð. Svo er
að minnsta kosti staðhæft í grein
eftir félaga hans úr Heimdalli,
Svein Andra Sveinsson, sem birt
er í Morgunblaðinu á miðviku-
dag. Hvflík vinnubrögð!
Ástandið er með öðrum orðum
þannig, að ásakanirnar ganga á
báða bóga, ráðist er opinberlega
með ósæmandi hætti að mönnum
sem ekki hafa til saka unnið ann-
að en taka afstöðu með einum
kandídati, - en ekki hinum.
Staðhæfingar um lognar upplýs-
ingar ganga milli fylkinga og
Morgunblaðið fær starfsmenn
sína til að skrifa sérstakar greinar
til stuðnings öðrum frambjóð-
andanum - þar sem þjóðhöfð-
ingjauppsetning er notuð til að
veitast að fólki sem málinu er alls
óskylt, og hefur ekki til saka unn-
ið annað en eiga vini í vitlausum
flokki.
Á hvaða stig eru menn að kom-
ast?
Gróðursett
hjá SUS
Grein Sveins Andra Sveins-
sonar, sem starfar sem blaða-
maður á Morgunblaðinu, er ann-
ars svo sérstök, að hana ætti að
prenta óbreytta í kennslubækur
fyrir blaðamenn auk þess sem
það væri vel við hæfi að siðanefnd
blaðamannafélagsins kynnti sér
innihald hennar.
Þar upplýsir nefnilega blaða-
maður Morgunblaðsins að stuðn-
ingsmenn annars frambjóðand-
ans hafi „plantað" frétt í DV. Til
skýringar ber þess að geta, að á
máli blaðamanna er að „planta“
hið sama og „misnota."
í framhaldi af því kveður þessi
starfsmaður Morgunblaðsins,
sem hefur bersýnilega upplýsing-
ar sínar frá fyrstu hendi,að stuðn-
ingsmenn hins kandídatsins hafi
þá „hafist handa við að planta
„fréttum" í virðuleg blöð“. Þar
nefnir hann til bæði Tímann og
Þjóðviljann, en lætur þess raunar
síðar í greininni getið að „afskap-
lega hæpið“ sé að umfjöllun
Þjóðviljans hafi verið „planta".
Bersýnilega er það því einungis
Tíminn sem ungir Sjálfstæðis-
menn telja sig geta misnotað að
vild, sem út af fyrir sig er íhugun-
arvert.
Það stendur eftir að starfsmað-
ur Morgunblaðsins skrifar opin-
bera grein í sitt eigið blað, þar
sem hann upplýsir að tveir kandí-
datar um trúnaðarstarf á vegum
Sjálfstæðisflokksins skirrist ekki
við að beita óheiðarlegum,
ósæmilegum og óviðunandi að-
ferðum til að safna sér völdum.
Umræddur starfsmaður Morgun-
blaðsins sér bersýnilega heldur
ekkert athugavert við þessi vinn-
ubrögð. Honum finnst þau meira
að segja svo sjálfsögð að hann
skrifar heila grein um þau.
Getur verið að í því vinnuum-
hverfi þar sem hann hefur fengið
sína einu reynslu af blaða-
mennsku tíðkist aðferðir af þessu
tagi? Getur verið að það þyki
sjálfsagður hlutur á Morgunblað-
inu að menn „planti" hinu og
þessu sér og öðrum til framdrátt-
ar? Gerist þetta á Morgunblað-
inu? Hvað segja nú ritstjórar
Morgunblaðsins um þessi vinnu-
brögð starfsmanns síns? Hvað
segja aðrir blaðamenn Mogga?
Ringulreiö
Það er greinilegt, að innan
Sjálfstæðisflokksins ríkir upp-
nám og ringulreið. Ógeðfelldar
aðferðir kandídatanna tveggja
um formennskuna í SUS endur-
spegla ástandið, og lesendur
Þjóðviljans skiptir vitaskuld litlu
hvor verður formaður. Flokkur-
inn á þá báða skilið.
Það er hins vegar við hæfi að
setja fram þá frómu ósk, að þeim
óheiðarlegu vinnubrögðum sem
nú hafa verið tekin upp innan
Sjálfstæðisflokksins verði áfram
haldið innan vébanda íhaldsins í
landinu. Það væri harmsefni ef
sjálfseyðingarhvöt Sjálfstæðis-
flokksins tækist að útbreiða vinn-
ubrögð, sem til þessa hafa verið
útlæg í íslenskum stjórnmálum.
Stjórnmál eru, þrátt fyrir allt,
ekki blóðsúthellingar þar sem öll
meðul eru leyfileg. Það eru mál-
efnin - ekki menn - sem ráða.
Össur Skarphéðinsson
Laugardagur 30. maí 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5