Þjóðviljinn - 11.06.1987, Qupperneq 6

LANPBUNAÐUR
Svava B. Kristjánsdóttir búfrœðingur
Ottast
stórfellda byggöaröskun
Hver er staða og framtíð land-
búnaðar á íslandi í dag? Eflaust
haflð þið mörg hver heyrt þessa
spurningu áður og ef til vill hug-
leitt hana og svarað henni. Eg
ætla hér á eftir að setja fram
nokkrar hugleiðingar um stöð-
una og framkvæmd og áhrif
þeirra aðgerða sem gripið hefur
verið til á seinustu árum, eftir að
séð varð að markaðurinn fyrir
landbúnaðarafurðir fór
minnkandi.
Eins og staða landbúnaðar-
mála er í dag óttast ég stórfellda
byggðaröskun og þar með fækk-
un fólks í sveitum landsins og
öðrum dreifbýlisbyggðum. Þessi
byggðaröskun er þegar hafin og
fólk streymir „utan af landi“ til
höfuðborgarsvæðisins. Þessa
þróun verður að stöðva og helst
að snúa við. Helstu úrræðin í því
efni tel ég vera að fjölga og breyta
atvinnutækifærum í sveitum
landsins frá því sem nú er.
Orsakir þess að fólk flytur á
suðvesturhornið eru margar, en
mikil áhrif hefur ástand landbún-
aðarmála og þær framleiðslutak-
markanir sem í gildi eru í hefð-
bundnum greinum landbúnaðar-
ins þ.e. nautgripa- og sauðfjárr-
ækt. Samhliða þessu hefur nefni-
lega ekki tekist sem skyldi að
byggja upp ný atvinnutækifæri,
til að halda fólkinu heima fyrir.
39% samdráttur
Þær framleiðslutakmarkanir
sem í gildi eru fyrir yfirstandandi
verðlagsár miðast við framleiðslu
á 106.000.000 lítra af mjólk og
11.800 tonnum af kindakjöti. Það
er það magn sem ríkið ábyrgist
bændum fullt verð fyrir.
Fyrir skömmu náðist samning-
ur við ríkisvaldið um verðtryggt
magn afurða allt til 1992. Er þar
um að ræða 103.000.000 lítra
verðlagsárið 1988-89, og 104
milljónir lítra þar í frá til ársins
1992. Einnig samdist um 11.000
tn. af kindakjöti á hverju verð-
lagsári til ársins 1992. Þetta er
mun minna en framleiðslan hefur
verið undanfarið. Árið 1978 var
framleiðslan sú mesta sem verið
hefur eða 120.000.000 mjólkur-
lítrar og 15.400 tn. af kindakjöti.
Um leið og framleiðslan var
svona mikil gekk sala á erlendum
mörkuðum mjög illa og mikið
vantaði upp á að innlent
heildsöluverð næðist. Innan-
landsneysla búvara var einnig að
dragast saman og í kjölfar þessa
var sett á svokallað kvótakerfi
árið 1980. Það fól í sér að hvert
lögbýli fékk ákveðið búmark
(þ.e. ákv. fjölda ærgildisafurða)
sem fullt verð fékkst fyrir.
í upphafi leyfði kvótinn um
125.000.000 1. mjólkur og 17.712
tonn af kindakjöti, sem þá þegar
var meira en innanlandsmarkað-
ur tók við. Miðað við neysluna
núna er þetta magn langt umfram
innanlandsþörf.
Það blasti því við strax árið
1980 að ef halda ætti fram-
leiðslunni innan seljanlegra
marka mætti ekki auka við bú-
mark jarða nema á móti kæmi
samdráttur annars staðar. Þrátt
fyrir þetta virðist sem að lang-
flestir þeir bændur sem sóttu um
búmarksaukningu hafi fengið
hana.
Afleiðingar þessarar undan-
látssemi og útvíkkunar kvóta-
kerfisins urðu auðvitað þær að
framleiðslurétturinn fór fram úr
því sem seljanlegt var. Árið 1986
þegar búmarkið var komið í
144,6 milljónir lítra af mjólk og
18.434 tonn af kindak jöti var loks
tekið í taumana á ný
Það hefur enginn ágóða af því
að framleiða kjöt og mjólk sem
ekki selst, annað hvort vegna
þess að enginn vill kaupa það,
eða vegna þess að ekki er reynt
að selja það.
Óskaúrlausn fyrir bændur og
vonandi fleiri væri auðvitað sú að
svo rættist úr sölumálum (mjólk-
ur og kjöts) að ekkert þyrfti að
gera. En slíkt gerist ekki á einum
degi og birgðasöfnunin var orðin
það mikil, vegna lítillar sölu að
hjá aðgerðum varð ekki komist.
Þær litu síðan dagsins ljós fyrir
mjólkurframleiðendur á útmán-
uðum 1986, og fyrir sauðfjár-
bændur síðastliðið haust. Þær
fólust í úthlutun svokallaðs
fullvirðisréttar, sem segir til um
fjölda ærgildisafurða sem fram-
leiða má á býlinu. Notuð er sama
viðmiðun og við úthlutun kvót-
ans, þ.e. 1 ærgildi jafngildir 16,8
kg lambakjöts eða 174 lítrum af
mjólk.
Við þessa úthlutun var landinu
skipt í 26 búmarkssvæði og er
samdráttur, hvort sem miðað er
við gildandi búmark eða meðaltal
af framleiðslu búvara síðustu ár,
mismikill eftir svæðum. Ef litið er
á fullvirðisréttinn í sauðfé fyrir
verðlagsárið 1987-88 og í mjólk-
inni fyrir 1986-87, og hann bor-
inn saman við hámarkið 1986, er
samdráttur í kindakjötsfram-
leiðslu um 39% yfir landið allt, en
um 26,7% í mjólkinni.
Sé aftur á móti borinn saman
fullvirðisréttur í kindakjötsfram-
leiðslu verðlagsárið 1987-88 og
meðalframleiðsla áranna 1982-
85, er samdrátturinn um 5,3% á
landsvísu.
Vankantar
fullvirðisréttar
Ég freistast þó til að líta á ein-
stök búmarkssvæði með tilliti til
samdráttar í framleiðslu og tek
þar kindakjötsframleiðsluna sem
dæmi. Þar vekur athygli að eina
svæðið sem fer upp fyrir 10%
samdrátt (11,2%) er svæði á
norðausturhorni landsins þ.e.
Sauðaness- og Svalbarðshreppar
í Norður-Þingeyjarsýslu. Þar er
byggð sérlega viðkvæm og
röskun á búsetuskilyrðum til
verri vegar getur orðið til þess að
byggð þarna leggist af.
Þetta tek ég sem dæmi um þá
vankanta sem eru á fullvirðis-
réttindum og úthlutun hans. Það
er ekkert tillit tekið til legu bú-
jarðanna eða landgæða, sem hef-
ur þau áhrif að á fyrrnefndu
svæði, sem hentar mjög vel til
sauðfjárframleiðslu, er hætta á
ferðum. Tillit átti að taka til
slíkra atriða, hafi stjórnvöld á
annað borð áhuga á að halda öllu
Iandinu í byggð, í stað þess að
vega með þessum hætti að búsetu
í hinum fámennari og afskekktari
byggðum.
Annað atriði sem tengist út-
hlutun fullvirðisréttar þ.e. í
kindakjötsframleiðslu og snertir
þetta svæði einnig er það að
skerða framleiðslurétt allra búa,
sama hversu smá þau eru. Þannig
er stuðlað að því að veikja mjög
rekstargrundvöll minnstu bú-
anna, sem flest hver eru á hinum
fámennu og afskekktu svæðum
landsins.
Þau bú, sem höfðu neðan við
300 ærgilda búmark við úthlutun
fullvirðisréttar, og voru skert,
kannski um 10%, eru mjög van-
búin til að standa undir fjárfest-
ingum og eðlilegu viðhaldi á jörð-
inni og sú hætta er þá fyrir hendi
að menn gefist upp á búskapnum.
Menn verða í þessu sambandi
að gera sér ljóst að ef röskun
verður í sveitunum, fylgja þorpin
og kaupstaðirnir á eftir, því að
svo nátengt er atvinnulífið þar
búsetunni í sveitunum.
Peim hófsömu
hegnt
Ég tel að við úthlutum
fullvirðisréttarins hefði átt að
ganga svo frá að bú með minna en
300 ærgilda búmark 1986, væru
undanþegin framleiðsluskerð-
ingu, í stað þess að láta menn
sækja um að vera undanþegna
skerðingu. Jafnvel hefði mátt
færa skerðingarundanþágu upp í
400 eða 440 ærgilda bú. Rökin
6 SlÐA - ÞJÓÐVILJINN
fyrir því eru þau að undanfarin ár
hefur verðlagsgrundvöllur land-
búnaðarafurða gengið út frá 440
ærgilda bústærð, og viðmiðunar-
tekjurnar hafa verið miðaðar við
það. Samkvæmt þessu hefur því
þurft 440 ærgilda bú til að bændur
hefðu sambærilegar tekjur miðað
við aðrar stéttir, og að því er
stefnt, ekki satt?
Eitt atriði enn ætla ég að nefna
í sambandi við úthlutun
fullvirðisréttar, sem ég er mjög
óánægð með. Það er hversu lítið
búmarkið frá 1980 er látið gilda
við útreikning fullvirðisréttar, en
mun meira tillit tekið til fram-
leiðslumagnsins á viðmiðunarár-
unum, sem voru verðlagsárin
1983-84 og 1985-85. Þetta hefur
þær afleiðingar af þeim bændum
sem tóku framleiðsluvandann al-
varlega og drógu úr framleiðslu
sinni niður fyrir búmarkið (sem í
raun var of rúmt þegar í upphafi),
var hegnt með mikilli skerðingu
framleiðsluréttar. Samtímis fá
þeir bændur, sem pössuðu sitt og
framleiddu upp í sitt búmark og
umfram það, umbun fyrir með
lítilli skerðingu.
En hvað um nýbúgreinar og
hlunnindi, þetta sem öllu á að
bjarga? Því er til að svara að upp-
bygging í þessum greinum er víða
of stutt komin til að þær geti, enn
sem komið er, komið í stað hefð-
bundnu greinanna. Þarna þarf
lengri aðlögunartíma og
nauðsynlegt er að ríkið hjálpi
bændum til þess, með styrkjum
og lánum, að komast af stað í nýj-
um búgreinum.
Víða eru ónýtt hlunnindi á
jörðum, svo sem reki, æðarvarp,
aðstaða til grásleppuveiða, að-
staða til ferðamannaþjónustu, og
auk þess jarðhiti sem hægt er að
nýta, til dæmis í fiskeldi. Einnig
eru möguleikar á að fara út í
loðdýra- og kanínurækt.
Nœg tœkifœri
Af þessari upptalningu sést að
tækifærin eru næg, en fjármagn
þarf til að nýta þau. Þar verður
ríkisvaldið að koma inn í, eigi
þetta að takast. Hin litlu
sveitarfélög geta ekki staðið
sraum af þeim kostnaði.
Tryggja verður síðan að þau at-
vinnufyrirtæki sem byggjast upp í
sveitum landsins séu að meiri-
hluta í eigu héraðsbúa, en ekki að
fjársterkir aðkomuaðilar hafi þar
yfirráðarétt. Sé svo er alitaf hætta
á að þeir fjármunir sem fyrirtæk-
ið skapar flytjist brott úr hér-
aðinu. Fari svo má ef til vill segja
að verr hafi verið af stað farið en
heima setið.
Ef við ætlum okkur að halda
öllu landinu í byggð, eins og ég tel
ekki vera neina spurningu um, þá
þarf að taka hér til höndunum og
það fyrr en seinna.
Tækifærin til nýsköpunar í
atvinnulífi sveitanna, sem alls
staðar eru fyrir hendi, kannski
misjafnlega augljós, þarf að nýta
og styðja þannig við bakið á hin-
um hefðbundna landbúnaði, með
því að halda fólkinu heima í
sveitunum.
Bændur góðir, okkur er nauð-
syn á að fá alla þjóðina með okk-
ur, í baráttuna fyrir því að land-
búnaðurinn og sveitirnar haldi
sínum hlut í framtíðinni. Munum
að enn stendur gamla spakmælið:
„Bóndi er bústólpi, bú er
landstólpi, því skal hann virður
vel.“
Höfundur útskrifaðist frá
Bœndaskólanum á Hvann-
eyri í vor með hæstu ein-
kunn. Greinin birtist áður í
Hve-nœr, blaði nemenda
Bœndaskólans.
W Frá Bændaskólanum
a Hvanneyri
Búvísindadeild
Auglýsing um innritun nemenda:
Um er að ræða þriggja ára námsbraut að kandí-
datsprófi (BS-90).
Helstu inntökuskilyrði:
- Umsækjandi hafi lokið búfræðiprófi með 1.
einkunn.
- Umsækjandi hafi lokið stúdentsprófi á raun-
greinasviði eða öðru framhaldsnámi sem
deildarstjórn telur jafngilt og mælir með.
Umsóknir ásamt prófskírteinum skulu hafa borist
fyrir 30. júní n.k.
Nánari upplýsingar eru veittar á Hvanneyri í síma
93-7500.
Skólastjóri
I
Tónlistarkennari
Tónskólinn á Hólmavík óskar að ráða kennara
með blásturshljóðfæri sem aðalgrein. Nánari
upplýsingar gefur skólastjóri í síma 95-3392 og
sveitarstjóri í síma 95-3193.
Tónskóli Hólmavíkur- og Kirkjubólshreppa
Tilkynning tii
söluskattsgreiðenda
Athygli söluskattsgreiðenda skal vakin á því, að
gjalddagi söluskatts fyrir maímánuð er 15. júní.
Ber þá að skila skattinum til innheimtumanna
ríkissjóðs ásamt söluskattsskýrslu í þríriti.
Fjármálaráðuneytið 9. júní 1987