Þjóðviljinn - 11.06.1987, Qupperneq 7

1951
HERSTOD FYRIR
5,2 MILLJÓNIR
DOLLARA
í ársbyrjun voru gefin út í Was-
hington leyniskjöl utanríkisráð-
uneytisins bandaríska frá við-
ræðum við íslensk stjórnvöld vor-
ið 1951, og vekja þessir textar,
sem HP birti fyrst úr íslenskan
útdrátt, ótal nýjarspurningarum
þessa viðburði, sem markað
hafa örlagaspor í islenska sögu
þessararaldar. Sú spurning sem
hæst ber nú, árið 1987, hlýtur þó
að vera hvort íslensk stjórnvöld
og embættismenn ætla sér að
láta við það sitja að saga þessa
tíma byggist á bandarískum
heimildum eingöngu.
Á sínum tíma töldu andstæð-
ingar herstöðvasamningsins hann
stjórnarskrárbrot, brot á 21.
grein stjórnarskrárinnar þar sem
segir að forseti geri samninga við
önnur ríki (og ríkisstjórn þarmeð
í umboði hans) en hann geti enga
slíka samninga gert ef þeir fela í
sér „afsal eða kvaðir á landi eða
landhelgi“ nema samþykki al-
þingis komi til. Og leyniskjölin
frá Washington setja íslenska
ráðamenn ársins 1951 í vægast
sagt sérkennilegt ljós, einkum
utanríkisráðherrann Bjarna Ben-
ediktsson, helsta viðtalsmann
Bandaríkjastjórnar um herset-
una, - en þegar hugað er að þeim
gögnum sem sýnt gætu viðburði
vorsins 1951 frá sjónarhóli ís-
lensku ríkisstjórnarinnar er svar
utanríkisráðherra að hugsanleg
birting íslenskra skjala sé í athug-
un, og helsta tímasetningin er
„þegar fram líða stundir“.
Á næstu síðum er rakið megin-
efni bandarísku leyniskjalanna,
og ber þar allmargt á góma sem
fróðlegt væri að athuga um ís-
lensk plögg.
Meðal þess sem lesa má út úr
bréfa- og skeytasendingum
Bandaríkjamanna frá 1951 er:
• Að íslenska ríkisstjórnin hafi
við upphaf viðræðna íhugað al-
varlega að stofna íslenskar her-
deildir í samvinnu við þær banda-
rísku.
• Að yfirmenn herliðsins og ís-
lenskir ráðamenn hafi þá þegar
verið byrjaðir að ræða um rat-
sjárstöðvar víða um landið, og að
vorið 1951 hafi í raun verið lagður
grunnur að þeim stöðvum sem nú
Seldi íslenska ríkis-
stjórnin Bandaríkjaher
herstöðina fyrir 5,2
milljón dollara Mars-
hallaðstoð? Var þá þeg-
ar ákveðið um ratsjár-
stöðvar um land allt?
Átti herinn að kveða
niður andóf á Islandi?
Ætlaði Bjarni Bene-
diktsson að kljúfa
verkalýðshreyfinguna
afótta við andstöðu við
hersetuna? Bandarísku
leyniskjölin frá 1951
vekja fjölda nýrra
spurninga um komu
hersins og samnings-
gerðina vorið 1951. ís-
lenskar heimildir enn í
öryggishólfum.
eru í bígerð á Gunnólfsvíkurfjalli
og Stigahlíðarfjalli.
• Að íslenska ríkisstjórnin hafi
lagt áherslu á að fyrstu sveitir
Bandarfkjahers yrðu mjög fjöl-
mennar til að hafa neikvæð sál-
fræðileg áhrif á andstæðinga
hersetunnar.
• Að rætt hafi verið um það í
fullri alvöru milli ríkisstjórnanna
tveggja að nota herinn til að
kveða niður óeirðir á íslandi, - að
beita Bandaríkjaher gegn íslend-
ingum.
• Að íslenska ríkisstjórnin hafi
fengið 5,2 milljónir dollara fyrir
velvilja sinn í herstöðvasamning-
unum ofaná alla aðra Marshall-
aðstoð þessara ára.
• Að íslenska ríkisstjórnin hafi
íhugað að kljúfa verkalýðshreyf-
inguna eftir flokkspólitískum lín-
um til að lina hugsanlega and-
stöðu hennar við hersetuna, með
því að semja sérstaklega við þau
verkalýðsfélög sem þá lutu for-
ystu manna úr Alþýðuflokknum
en sniðganga þau félög sem áttu
sér að forystumönnum félaga úr
Sósíalistaflokki.
• Að íslenska ríkisstjórnin hafi
lagt áherslu á fullkomna leynd í
viðræðunum við Bandaríkja-
menn, sjálf lagt til að samningur-
inn yrði ekki kynntur fyrren her-
inn kæmi og beðið um að komu
hersins yrði flýtt af ótta við kjar-
aaðgerðir verkalýðshreyfingar-
innar.
• Að íslenski utanríkisráðherr-
ann hafi verið berorðari og
sannsöglari við fulltrúa Banda-
ríkjastjómar en við íslenska
stjórnmálamenn, jafnvel sam-
ráðherra sína.
Enn er margt á huldu um komu
hersins vorið 1951, og raunar um
sögu hersetunnar síðan. En
leyniskýrslurnar bandarísku sýna
þennan örlagaríka kafla í þjóð-
arsögunni í mjög alvarlegu ljósi,
og að auki er í þessu máli per-
sónulegur þáttur sem beinist að
æru þeirra stjórnmálamanna ís-
lenskra sem helst koma við sögu,
lifandi og látinna.
-m
Flmmtudagur 11. júní 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7