Þjóðviljinn - 17.12.1987, Blaðsíða 7

Stórbók með
sögum
íslenskra
kvenna
Mál og menning hefur gefið út
bókina Sögur íslenskra kvenna
1879-1960. Þetta er ein svokall-
aðra stórbóka, en með þeim
gefst bókafólki kostur á að
eignast margar bækur í einni og á
verði einnar. Mál og menning gaf
út í fyrra stórbók með verkum
Þórbergs Þórðarsonar og aðra
nú nýverið með verkum Astrid
Lindgren.
í Sögum íslenskra kvenna eru
prentaðar sex heilar skáldsögu-
r:Gestir eftir Kristínu Sigfúsdótt-
ur, Huldir harmar eftir Henríettu
frá Flatey Arfur eftir Ragnheiði
Jónsdóttur Eitt er það landið eftir
Halldóru B. Björnsson Systurnar
frá Grænadal eftir Maríu Jó-
hannsdóttur og Frostnótt í maí
eftir Þórunni Elfu Magnúsdóttur
og auk þess yfir 20 smásögur.
Soffía Auður Birgisdóttir sá um
útgáfuna og ritar eftirmála um
sagnaskáldskap kvenna sem jafn-
framt eru drög að kvennabók-
menntasögu tímabilsins. Aftast
er skrá yfir ritverk höfunda í bók-
inni.
Sögur íslenskra kvenna 1879-
1960 er 980 bls. Málverk á hlífð-
arkápu er eftir Þóru Sigurðar-
dóttur en Teikn sá um hönnun.
Af refskák
valdhafa
Út er komin bókin Furstinn
eftir Niccolo Machiavelli eitt
frægasta stjórnmálarit allra tíma.
Bókin er leiðarvísir handa furst-
um um hvernig halda skuli völd-
um og auka þau, hvaða brögðum
beri að beita og hvaða lærdóm
megi draga af sögunni. Um leið
sýnir hún einkar vel hugsunar-
hátt og aðferðir valdhafa gegnum
aldirnar.
Furstinn eftir Machiavelli varð
til á endurreisnarskeiðinu á ítal-
íu, miklum umbrotatíma þegar
listir blómstra, verslunin tekur
fjörkipp, heimsmyndin breytist.
Machiavelli var áhrifamaður í
Flórens í byrjun 16. aldar, en var
sviptur embættum og áhrifum
þegar Medici-ættin komst til
valda á ný árið 1512. Þá skrifaði
hann þessa bók en hún kom fyrst
út árið 1532.
Ásgrímur Albertsson þýddi
bókina og samdi skýringar og eft-
irmála. Bókin er 180 bls. að stærð
og er prýdd fjölda mynda. Mál og
menning gefur út.
Inni í hringnum
Vigdís Grímsdóttir
Kaldaijós
Svart á hvítu 1987
Kaldaljós eftir Vigdísi Gríms-
dóttur er stór og mikil skáldsaga.
Fyrri hluti hennar gerist í litlu
sjávarþorpi og segir frá dreng-
num Grími Hermundssyni. Allt
er séð með augum Gríms sem er
næmur, gáfaður, listrænn og
strax frá upphafi mjög áhugaverð
persóna. Höfundur lýsir mjög vel
bæði því sem gerist í hugarheimi
drengsins og því sem gerist í
kringum hann, á heimilinu og í
þorpinu. Grímur er oft í sínum
eigin draumaheimi þar sem allt
getur gerst, nornir ríða prikum
um loftið og hann sjálfur breytist
í fugl, en um leið tekur hann mjög
vel eftir. Bólgnar og kaldar þvott-
ahendur Álfrúnar gömlu, vin-
konu hans og það hvað mamma
hans er þreytt fer ekki fram hjá
honum og þannig er lesanda oft
sagt mikið með fáum orðum.
Persónurnar sem koma við sögu
verða flestar alveg ljóslifandi:
Álfrún, foreldrar Gríms, Indriði
og Anna kærastan hans sem
Grímur elskar á barnslegan hátt.
Gottína systir Gríms er mjög
skemmtileg andstæða hans og sér
oft um að gera söguna fyndna.
Og Tumi sem seinna verður vinur
Gríms sýnir á sér fleiri hliðar en
eina.
Um leið og höfundurinn leggur
alúð við hvert smáatvik hefur hún
líka lag.á að knýja söguna áfram
með spennu sem eykst jafnt og
þétt. Hún notar fyrirboða eins og
margir góðir höfundar hafa gert.
Draumar Gríms og teikningar
fela í sér forspá og vekja ugg, en
stundum er líka grunur vakinn á
svona einfaldan hátt: „Mamma
er einsog Tindur yfir firðinum.
Óhagganleg mynd. Hvað yrði ef
Tindur hyrfi? Óendanleg víð-
átta? Ný fjöll? Auðn og tóm? En
mamma! Hvað ef hún hyrfi! Þá
hugsun getur hann ekki hugsað til
enda. Hún verður að vera nærri.
Hyrfi hún, hyrfi allt.“ (159).
Spennan eykst og nær hámarki
skömmu fyrir miðja bók með
hörmulegum atburðum, en þá
verða líka skil í sögunni. Þessir
tveir hlutar eru tengdir saman
með ljóði. Lokaorðin í fyrri hlut-
anum eru: „allt er þeim horfið í
þessu lífi sem reynir að snúa þá
niður. Allt er þeim horfið nema
það sem aldrei hverfur og það
sem kemur aftur.“ (216). Og
þetta er m.a. það sem gerist í
seinni hlutanum; það kemur aft-
ur. Seinni hlutinn hvílir á þeim
fyrri því að bæði persónur og at-
burðir endurspeglast þar og berg-
mála, án þess þó að það sé einföld
endurspeglun. Vigdís kann líka
að vekja spennu og koma lesend-
um sínum á óvart með því að
vekja ótta sem reynist ástæðu-
laus, eins og þegar Bergljót, sú
sem Grímur elskar, kynnist
Tuma vini hans. Þessi hluti sög-
unnar á sitt eigið líf sem vex og í
lokin nær sagan hápunkti í annað
sinn sem tengir hana aftur við
upphaf sitt. Allt er komið í hring
og „miðjum þessum hring er ljós-
ið“. (190)
Seinni hluti Kaldaljóss segir frá
Grími Hermundssyni þegar hann
er fullorðinn eða rúmlega tví-
tugur og heldur til borgarinnar að
nema myndlist. Þetta gerist í
Reykjavík samtímans, en tími er
samt vandmeðfarið efni í umfjöll-
un þessarar sögu, þar sem tíminn
er eitt meginefni hennar og hald-
ið er fram allt öðru en venju-
legum skilningi á honum. Grímur
er hér hinn sami, sannur, ein-
lægur, í tengslum við náttúruna
eða bara lífið sjálft. En hann sem
var áður of viturt barn eða of stór
lítill drengur er fullorðinn maður
eins og hálfgerður kjáni. Eða
réttara sagt, hann kemur mörg-
um einkennilega fyrir sjónir af
því að hann kann ekki að þykjast
og er sannur og góður. Þessir
tveir hlutar sögunnar af Grími
eru tengdir saman með eins kon-
ar millikafla þar sem Grímur ger-
ir upp við tímabilið milli tíu ára
aldurs og tvítugs. Það er sagt frá
þessu eins og það gerðist í huga
Gríms og í samtali við vin hans,
Tuma. Hér er raunverulega um
afturhvarf að ræða. Þessu er lýst
eins og trúarlegri reynslu. Grím-
ur sér líf sitt í „gömlu ljósi“, hann
játar syndir sínar, iðrast og byrjar
upp á nýtt. Og þegar Grímur lítur
þarna til baka kemur fram gjör-
samlega allt önnur mynd af hon-
um sjálfum. Hann sem áður mátti
ekkert aumt sjá, hefur eiginlega
gefið sig hinu illa á vald. Það er
svar hans við sorginni, missinum.
En þessa hlið sjáum við ekki fyrr
en hann er aftur orðinn gamli,
góði Grímur. Þetta er dálítið ó-
sannfærandi og þarna dregur úr
áhrifum sögunnar. Að vísu hlaut
að verða spennufall eftir það ris
sem varð í miðri sögu. Og það er í
sjálfu sér athyglisvert að sjá þessa
hlið á Grími og ekki ótrúlegt að
örvænting brjótist út á þennan
hátt. Það er bara hvernig sagt er
frá þessu og það sem á eftir kem-
ur sem gerir þennan hlekk í sög-
unni veikan. Því að Grímur er
eins og áður segir fullorðinn mað-
ur aftur saklaus og hjartahreinn
eins og barn. En fyrst það skaut
upp kollinum svona mikill demón
í honum í millitíðinni hefði verið
miklu trúlegra að hann hefði orð-
ið „venjulegri“ fullorðinn maður.
En þetta er ekki stór hluti af sög-
unni og burtséð frá þessu stenst
seinni hlutinn mjög vel. Það
koma fram nýjar persónur og
Grími finnst hann sjá í þeim fólk-
ið sitt, sem er horfið: hann sér
Önnu í Bergljótu sem hann verð-
ur ástfanginn af og þegar Bergljót
fæðir son minnir hann allt á það
þegar Anna fæddi sinn son.
Hulda minnir á Álfrúnu og Sva-
va, lítil stelpa í húsinu á Gottínu,
systur hans. Svava er mjög fyndin
og yndisleg persóna og hún
endurspeglar í raun bæði Gottínu
og Grím, því að hún er listamað-
ur eins og hann og fæst við að
yrkja ljóð. Þessar persónur hafa
þó allar sín séreinkenni þannig að
þær standast alveg út af fyrir sig.
Þessi samsvörun fyrri og seinni
hluta sögunnar styrkir hana sem
heild. Eitt dæmi um það eru an-
imónurnar sem Grímur heyrir
um sem barn í ævintýri sem Álrún
segir honum. Sjálfur kynnist
hann animónum þegar hann
kemur til Reykjavíkur og þær
halda áfram að gegna sínu hlut-
verki út söguna. Aftur og aftur
koma fram hugmyndir í sögunni
um einningu þess sem býr að baki
öllu. Það er heildarsýn á lífið og
trú í samræmi við tilgang bak við-
sköpunarverkið. Þetta er það
sem Grímur trúir á og fær stað-
festingu á hjá Álfrúnu gömlu og
heldur fast við allt til enda. Þetta
viðhorf birtist einnig í frásagnar-
hætti sögunnar, hún fer í hring
eins og tíminn og bak við hana
eða inni í henni er sannleikurinn,
listin, guð - allt sem þessi saga
kallar ljósið. En Kaldaljós er
ekki bara saga um hið góða og
fagra. Hér er líka glímt við and-
stæðu þess, sorg, ofbeldi, þján-
ingu, ekki síst þá þjáningu sem er
óskiljanleg og virðist tilgangs-
laus. Þessa baráttu þarf Grímur
að heyja innra með sér en hann
rekst lfka hvað eftir annað á fólk
sem deilir ekki með honum þessu
viðhorfi til lífsins. Það eru ekki
bara aukapersónur eins og pabbi
Svövu eða fólk í strætó sem svar-
ar ekki þegar hann yrðir á það,
heldur er Bergljót líka athyglis-
verð andstæða hans. Þau elska
hvort annað en hafa ekki sömu
lífssýn. Og þótt höfundur haldi
fast við að segja söguna frá sjón-
arhóli Gríms, leyfir hún skoðun-
um Bergljótar að koma skýrt
fram og skapa mótvægi við skiln-
ing Gríms á lífinu.
Þessi fyrsta skáldsaga Vigdíar
Grímsdóttur er mikið verk og vel
unnið. Hæfileikar hennar njóta
sín hér mjög vel. Kaldaljós er
saga sem er skrifuð af miklum
næmleik; tilfinningarík, sterk og
snertir mann. Bygging hennar er
óvenjuleg, hún er dálítið veik í
miðjunni en er samt sem áður
þegar allt kemur til alls heilsteypt
skáldsaga. Flestir þættir hennar
eru mjög vel gerðir, þjóna sínum
tilgangi, spila saman og mynda að
lokum mjög athyglisverða og fal-
lega sögu.
i'
Hestar
og menn
1987
Árbók hestamanna
Hestamenn eru athafnasamir
við bókagerð. Þeir gefa út tvö
tímarit og á hverju ári, nú um
alllangt skeið, hefur komið út
bók, sem þeir hafa samið eða átt
hlut að.
Og nú er komin út hjá Skjald-
borg ein bókin enn og er sú miklu
mest. Nefnist hún Hestar og
menn 1987 - Árbók hestamanna.
Höfundar eru þeir Guðmundur
Jónsson og Þorgeir Guðlaugsson.
Er þetta í einu orði sagt glæsileg
bók.
Bókaforlagið Skjaldborg hefur
allmörg undanfarin ár gefið út
bækurnar Með reistan makka.
Með þessari bók er skipt um
spor. Er Árbókin um margt ólík
hinum fyrri bókum. Hún er mun
ítarlegri og fjölbreyttari. Þar er
sagt frá öllu því merkasta, sem
gerst hefur á árinu hjá íslenskum
hestamönnum heima og erlendis,
svo sem fjórðungsmótinu á Mel-
gerðismelum, íslandsmótinu á
Flötunum, heimsmeistaramótinu
í Austurrfki og skeiðmeistara-
mótinu í Þýskalandi. Rætt er við
fjölmarga þekktustu hestamenn
landsins. Eru þau viðtöl í senn
fróðleg og skemmtileg. Þannig
mætti áfram rekja ef rúm leyfði. I
bókinni eru 290 ljósmyndir og
teikningar, margar í lit. Að því er
stefnt að gefa út á ári hverju slíka
bók sem þessa.
Höfundar höfðu mjög
skamman tíma til að vinna bók-
ina. Hún ber þess þó síður en svo
nokkur merki.
Meira um hana síðar.
- mhg
Fimmtudagur 17. desember 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7