Þjóðviljinn - 05.01.1988, Blaðsíða 4

LEIÐARI
Um alræði markaðarins
Fjármagnskostnaður er orðinn óheyrilega
hár hér á landi. Vextir af vísitölutryggðum bank-
alánum eru tæp 10%. Hjá verðbréfamörkuðum
og kaupleigufyrirtækjum eru teknir 10-20%
raunvextir og talið er að raunvextir geti verið á
milli 20 og 30 % á svokölluðum gráum markaði
þar sem verðbréf og kröfur eru seld og keypt
með afföllum.
Þessir vextir eru óheyrilega háir miðað við
nágrannalönd okkar. Venjuleguratvinnurekstur
er vart talinn geta staðið undir svona háum
fjármagnskostnaði. Einkum er álitið að undir-
stöðugreinunum, sjávarútvegi og fiskverkun, sé
hætt, því að þar sé ekki hægt um vik að velta
auknum kostnaði út í afurðaverð. í samkeppni
um fjármagnið hafi verslun og þjónusta yfirburði
og því leiði háir vextir til offjárfestingar í verslun-
arhöllum, skrifstofubyggingum og danssölum.
Almenningur, sem leita þarf út á fjármagns-
markaðinn, verður að greiða þessa háu vexti
sem í mörgum tilfellum hafa gert menn eigna-
lausa eftir mislukkaða tilraun þeirra við að
eignast þak yfir höfuðið.
Háum vöxtum getur fylgt efnahagsleg glötun
einstaklinga og gjaldþrot fyrirtækja. Samkvæmt
kenningu frjálshyggjunnar um alræði markað-
arins er það síður en svo af hinu vonda og mun
smám saman leiða til minni eftirspurnar eftir
lánsfé og til lækkandi vaxta. Markaðurinn virkar
eins og guðleg eilífðarvél, samkvæmt þessum
kenningum, og það er jafn ástæðulaust að
harma það að einhver fari á hausinn og það er
fánýtt að gráta þann spörfugl sem króknar í
hausthreti. Hretin og vetrarhörkurnar eru
nauðsynlegur þáttur hinnar guðlegu forsjónar,
sem öll náttúran lýtur, ómissandi til að grisja
stofninn og gefa nýjum og sterkari aðilum nægj-
anlegt rými til athafna. Á sama hátt stýrir mark-
aðurinn því að veikburöa fyrirtæki og efnahags-
lega tvílráðir einstaklingar verða undir í barátt-
unni og gefa þannig öðrum sterkari aðilum betri
aðgang að fjármagninu.
Þannig er kenning frjálshyggjunnar og sam-
kvæmt henni þurfa menn ekki að hafa miklar
áhyggjur af háum vöxtum.
Þeir eru þó býsna margir sem hafa nokkrar
áhyggjur af þeim fórnum sem færa verður á
altari frjálshyggjunnar áður en fjármagnsmark-
aðurinn nær jafnvægi og vextir verða sambæri-
legir hér og í viðskiptalöndum okkar.
Menn velta því æ oftar fyrir sér hvort það sé
almennur vilji fyrir því að láta það afskiptalaust
að fjöldi heimila splundrast vegna þess að
fjárhagurinn þolir ekki það vaxtaokur sem nú
viðgengst. Vill fólk búa við það kerfi sem stöðugt
fjölgar þeim sem þurfa að leita aðstoðar hjá
félagsmálastofnunum? Eru vandamál þess
fólks, sem örvinglast og gefst upp, kannski ekki
hótinu merkilegri en vandi spörvanna sem
krókna í vetrargaddinum?
Telur fólk að rétt sé að láta það afskiptalaust
að atvinnulíf heils byggðarlags leggist í rúst ef
það bara er þáttur í að koma á jafnvægi á ginn-
helgum markaði? Hvað eiga stjórnvöld að gera
ef fyrirtæki, sem er burðarás í útgerð og fisk-
vinnslu í venjulegu íslensku sjávarplássi, fer á
hausinn og stærsti hluti íbúanna verður atvinnu-
laus? Á að láta málið afskiptalaust og er kann-
ski réttast að afnema atvinnuleysisbætur svo
að markaðsöflin geti óheft fengið að móta
þjóðfélagið?
Sem betur fer er íslenska þjóðin ekki reiðubú-
in til að lúta í blindni alræði markaðarins, hvorki í
vaxtamálum né öðrum þáttum efnahagslífsins.
Vissulega ríkir hér almennur ágreiningur um
hvað afskiptasemi stjórnvalda eigi að vera mikil
á hinum ýmsu sviðum efnahagsmála, en þeir
eru ekki margir sem í alvöru trúa því að best sé
að skrúfa fyrir alla samfélagslega afskiptasemi
og láta markaðinn ráða öllu. Og langflestum
hrýs hugur við því þjóðfélagi sem afneitar allri
samfélagslegri ábyrgð á velferð þegnanna.
Þetta þýðir að íslendingar eru reiðubúnir að
kosta nokkru til svo að unnt sé að leiðrétta þær
skekkjur sem stafa af náttúruhamförum, ótíma-
bærum dauðsföllum eða efnahagslegum áföll-
um. Við skulum því forðast að leyfa markaðs-
öflunum að fjölga þeim vandamálum sem al-
mennur vilji er fyrir að nokkurt fé verði í lagt í að
leysa. ÖP
KUPPT OG SKORIÐ
Pavarotti, Domingo, Carreras: ég get ekki borgað hljómsveitarmönnum mínum tíu sinnum minna á mánuði en einum
þeirra fyrir eitt kvöld.
A óperutímum
í frægu bókaflóði vill það
gjarna gleymast hve forfallnir ís-
lendingar eru í söng. Eins og
kunnugt er höfum við upplifað
heila óperubyltingu á síðustu
misserum. Og áhuginn á stór-
stjörnum söngsins er alveg
dæmalaus - hvort sem mönnum
líkar betur eða verr eru stórskáld
og íþróttahetjur, að maður ekki
tali um stjórnmálaforingja, löngu
horfnir í skugga þeirra vinsælda
sem lyfta hátt ísienskum tenór
eða sópran.
Menn eru ekki búnir að koma
sér niður á óperustefnu þótt þau
mál hafi verið rædd af talsverðu
kappi. Enda er líf óperunnar ekki
ýkja langt enn á íslandi, margt í
óvissu og vandamál önnur en í
grónum óperulöndum.
Sparnaðarkuti
á lofti
En þar, t.d. í Þýskalandi, eru
ýmsar blikur á lofti. Borgir vilja
gjarna státa af óperu og Ieggja til
þeirra mikið fé (í Þýskalandi er
algengt að tekjur af miðasölu séu
aðeins fimmtungur af útgjöldum
óperuhúss, afgangurinn er opin-
ber styrkur). En nú eru sparnað-
arblikur á lofti og víða sjá óperu-
stjórar fram á það að þeir þurfi að
draga saman sín segl. Sparnaðar-
hnífar eru ekki aðeins brýndir
vegna þess að hægrivindar fari
um löndin sem vilja treysta sem
mest á markaðslögmál. Óperu-
stjórar hafa gefið höggstað á sér
með því að kostnaður við óperu-
rekstur hefur margfaldast á
skömmum tíma og vaxið miklu
hraðar en flest annað. Og sú þró-
un er ekki síst tengd því, að fárán-
legt kapphlaup um nokkrar stór-
stjörnur (Pavarotti, Placido
Domingo, Katiu Ricciarelli, José
Carreras og fleiri) hefur leitt til
þess, að söngvarar þessir taka
fáránlegar upphæðir fyrir sína
kúnst. Kannski taka þeir sem
svarar hálfri miljón króna fyrir að
koma fram eitt kvöld, kannski
miljón eða meir. Óperustjórar í
Evrópu ( Amríkanar eru hættir
að treysta sér til að borga svona
mikið) reyna að koma sér upp
einskonar vísitölu yfir stjörnur
þessar með samræmdu verðlagi -
en svíkja hver annan eins og fara
gerir og sprengja upp verð eins og
fara gerir.
Ongvar stjörnur
takk
Vesturþýska vikublaðið Spieg-
el birti fyrir skemmstu fróðlegt
viðtal við ungan óperustjóra sem
hefur gert uppreisn gegn þessu
kerfi með góðum árangri. Hann
heitir Gerard Mortier og stjórnar
nú óperunni í Brussel, en starfaði
áður í Þýskalandi. Einnig hann
hefur orðið fyrir niðurskurði á
fjárlögum, orðið að fækka nýjum
sviðsetningum úr fimm í þrjár á
ári, stytta sýningartíma nokkuð
osfrv. En samt spjarar hann sig
vel. Einkum með því að láta
stjörnurnar lönd og leið en
treysta þeim mun betur á sjálfan
listamannahópinn og vandaða
leikstjórn. Hann fer háðulegum
orðum um „mafíuástandið" í
þýskum óperuhúsum, varar við
eltingarleiknum við stjörnurnar,
þótt svo sýnist sem þær auki að-
sókn um stund, og spáir því að
yfir óperunni vofí meiriháttar
kreppa, einskonar hrun eins og á
verðbréfamarkaðnum.
Mortier segir meðal annars á
þessa leið:
„Óperuleikhús sem haldið er á
lífi með ríkisstyrkjum hefur allt
öðru hlutverki að gegna en að
hella gulli yfir háaséið hjá stjörn-
unum. Það. eru einmitt óþekktir
söngvarar sem vinna vel og lengi
með leikstjóra að hlutverkum
sínum sem oftast nær ná sýnu
betri listrænum árangri en svon-
efndir toppsöngvarar, sem koma
fljúgandi, hespa af sínum aríum
og eru roknir um leið.“
Vinnusiðgæði
Mortier segir líka ýmislegt mis-
jafnt um kollega sína óperustjór-
ana, sem vanrækja sitt starf til að
geta ráðið sig hver hjá öðrum til
að leikstýra og hala inn fé fyrir
sjálfa sig. En fyrst og síðast
minnir hann á, að það sé hægt að
venja fólk af hinni skaðvænlegu
hjátrú á stórstjörnur. Mortier
hefur látið setja á svið Mozartóp-
erur, Otello eftir Verdi og nútím-
aóperur og gengur það allt vel.
Þegar Placido Domingo var á
ferð í Brussel nýlega og hélt kons-
ert gaf hann það til kynna að
hann vildi gjarna syngja sem gest-
ur í Otello, en Mortier lét það
sem vind um eyrun þjóta. Hvers
'vegna? Mortier svarar:
„Hann æfír aldrei, hann
heimtar bara viss hlutverk sem
ekki hæfa lengur hvorki rödd
hans né vaxtarlagi og hann
heimtar laun sem ég vil ekki
borga - ég get ekki borgað hlj óm-
sveitarfólki mínu 50-60 þúsund
krónur á mánuði og herra Dom-
ingo tíu sinnum meira fyrir eitt
kvöld. Það væri siðlaust."
Og stefna Mortiers gengur
upp. Hann hefur fjölgað þeim
óperum sem tengjast okkar tím-
um, hann hefur endurnýjað
áheyrendahópinn, fengið þrjú
þúsund nýja áskrifendur ( hefur
alls 14 þúsund) og honum tókst
að lækka meðalaldur þeirra í 30-
32 ár og, segir hann:
„Ég fæ ekki lengur bréf þar
sem einhver er að væla eftir sín-
um elskuðu stjörnum. Fólk hefur
skilið að heiðarleiki í starfi skiptir
miklu meira máli en matadórarn-
ir af raddsviðinu".
áb
þlÓÐVIUINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Ámi Bergmann, Mörður Árnason, Óttar Proppé.
Fróttaatjóri: LúðvíkGeirsson.
Blaðamenn: Elísabet K. Jökulsdóttir, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Hrafn Jökulsson, HjörleifurSveinbjömsson, Kristín Ólafsdóttir,
Kristófer Svavarsson, Logi Bergmann Eiðsson (íþróttir). Magnús H.
Gíslason, Ólafur Gíslason, Ragnar Karlsson, Sigurður Á.
Friðþjófsson, Vilborg Davíðsdóttir.
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: EinarÓlason, SigurðurMarHalldórsson.
Útlitstelknarar: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason, Margrét
Magnúsdóttir.
Framkvæmdastjórl: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjórl: Jóhannes Harðarson.
Skrlf8tofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Siaríður HannaSigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Unnur Ágústsdóttir, Olga Clausen, Guðmunda Krist-
insdóttir.
Símavarsla: Hanna Ólafsdóttir, Sigríður Kristjánsdóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Utbreiðslu-og afgreiðslustjóri: HörðurOddfríðarson.
Útbreiðsla: G. MargrótÓskarsdóttir.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjörnsson.
Utkeyrsla, afgreiðsla, rltstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og sotning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 55 kr.
Helgarblöð:65 kr.
Askriftarvorð á mánuði: 600 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 5. janúar 1988