Þjóðviljinn - 08.01.1988, Blaðsíða 9

Umskiptin hafa orðið mikil,
óttinn og vanmetakenndin
hafa vikið fyrir pólitískum skiln-
ingi og baráttuvilja gegn kynþátt-
akúguninni. En stjórnin mun
ekki gefast upp meðan efnahags-
lífið gengur nokkurnveginn
snurðulaust. Vitanlega skiptir
viðskiptabann á Suður-Afríku og
skyldar aðgerðir máli, en það
verðar mestu sem er að gerast
heima. ekki síst með eflingu ver-
klýðshreyfíngar.
Svo mæla þau Jean og Bawana
Njamela, sem hafa verið í
fimmtán ár í útlegð frá Suður-
Afríku, fyrst í Zambíu en nú um
alllangt síceið í Svíþjóð. Þau voru
um hátiðarnar í heimsókn hjá ís-
lenskri vinkonu sinni og þá var
tækifærið notað til að spyrja þau
hvernig þau mætu ástandið í
heimalandi sínu og hvað þau
teldu líklega þróun þar syðra á
næstunni.
Æfing í valdatöku
Þau sögðu þann hæng á sínum
vitnisburði að þau væru vitanlega
ekki sjónarvottar að tíðindum.
En hitt væri ljóst þeim sem til
þekktu og með fylgdust, að á síð-
astliðnum tíu árum hefðu orðið
mjög stórfelldar breytingar á pól-
itísku ástandi í iandinu og nefndu
uppreisn í Soweto árið 1976 sem
vendipunkt í þeirri þróun. Síðan
hefur UDF, Sameinaða lýðræðis-
fylkingin, orðið til og eflst og ver-
kalýðshreyfíngin hefur orðið
mikið afl. Nú seinni misseri ger-
ast tíðindi eins og þau að skólar
eru hunsaðir, fólkið rekur burt þá
embættismenn sem stjóm hins
hvíta minnihluta hefur skipað og
býr til sitt eigið kerfi. Setur upp
eigin löggæslu og dómstóla. Æfir
sig semsagt með ýmsu móti í því
að taka völdin í sínar hendur.
Svæði þar sem þetta gerist eru
umkringd af hermönnum, sem
eiga í stöðugum útistöðum við
ungt fólk sem grýtir þá og gerir
þeim lífið leitt - margir eru hand-
teknir, og hermennimir hika ekki
við að skjóta menn til bana, enda
eru fyrirmæli sem þeir hafa feng-
ið í þá veru.
1>eir ungu í forystu
Engin ein samtök hafa ótví-
ræða forystu fyrir þessari hreyf-
ingu. ANC (Afríska þjóðaráðið,
flokkur Nelsons Mandela) gerir
tilkall til forystu að sönnu, en í
rauninni er erfitt að vita hver ger-
ir hvað - ANC, UDF, eða COS-
ATU ( Alþýðusamband Suður-
Afríku). Við vitum það eitt að öll
samtök svartra manna, öll
mannréttindasamtök, hafa sama
markmið og þau hafa öll sam-
þykkt Frelsisskrána sem ýmis
framsækin samtök settu á blað
1955 sem framtíðarstjórnarskrá
Suður-Afríku.
Síðan er það ljóst, að það er
ungt fólk sem hefur tekið foryst-
una og einatt alið upp foreldra
sína til vitundar um gildi sam-
stöðu og baráttu. Pað er unga
fólkinu að þakka að UDF og
COSATU verða að þýðingar-
miklu afli, að það tekst að hrekja
út í horn vanmáttarkennd og ótta
sem hefur staðið hinum eldri fyrir
þrifum.
Vitanlega er ágreiningur um
aðferðir í baráttunni. UDF getur
til dæmis ekki stutt þá vopnuðu
baráttu sem ANC telur nauðsyn-
lega, UDF er miklu breiðari
samtök, þar eru trúaðir kristnir
menn, friðarsinnar, frjálslyndir,
þar eru nokkrir hvítir menn, þótt
ekki séu þeir margir. En þeir
skilja afstöðu ANC. Og ANC
heldur því ekki fram að hægt sé
að kveða kynþáttakúgunina nið-
ur með vopnum einum saman.
Vopnuð barátta verði að haldast í
hendur við svo margt annað - al-
þjóðlegan þrýsting á stjórnina,
friðsamlegar kröfugöngur og
bænarskrár.
Merkilegt verkfall
Efling verklýðshreyfingar
hinna svörtu er eitt það besta og
merkilegasta sem gerst hefur á
undanförnum árum. Menn lásu í
fréttum ekki alls fyrir löngu um
verkfall námumanna sem var það
mesta sem háð hafði verið - og
það er bara byrjunin. Það verk-
Hinn háskalegi
leikur með „þriðja
aflið": menn úr
samtökum Zúlu-
höfðingjans But-
helezi, Inkatha,
ráðast á áhang-
endur UDF, Sam-
einuðu lýðræðis-
fylkingarinnar.
ÁB rœðir við Jean og
Bawana Njamela,
útlagafrá Suður-
Afríku
fall var mikill sigur, ekki síst
vegna þess, hve erfítt hefur til
þessa reynst að samfylkja námu-
mönnum, sem koma héðan og
þaðan, eru af mörgum ólíkum
þjóðum og hafa til þessa lítið vit-
að um möguleika verklýðsfélaga.
Verkfallsbarátta verður ekki síst
þýðingarmikil vegna þess að hún
hittir efnahagslífið í hjartastað.
Meðan efnahagslífið gengur sinn
vanagang finna hinir hvítu lítt
fyrir átökum í sínu landi, þeir Iifa
þægilegu lífi í sínum úthverfum,
langt frá slömmum og örbirgð og
skærum. En ef efnahagslífð verð-
ur fyrir verulegum skakkaföllum
þá fínna allir fyrir því og þá fara
menn að spyrja sjálfa sig og aðra
óþægilegra spurninga.
Uppskipting
Annars á sér stað viss upp-
skipting hjá þeim hvítu. Mennta-
menn margir eru gagnrýnir á
ástandið, en taka flestir þann
kost að flkýja land, setjast að í
Ástralíu, Nýja-Sjálandi. Á hinn
bóginn hafa þeir færst í aukana
sem standa yst til hægri. Þeir ráð-
ast jafnvel á fundi sem stjórnar-
flokkur Botha stendur fyrir. Þeir
hafa sínar dauðasveitir sem ræna
fólki og drepa - bæði svarta andó-
fsmenn og hvíta menn sem þeir
telja svikara ( lögfræðinga sem
verja pólitíska fanga ofl.). Að
þessu leyti getur verið að sícapast
hjá okkur „argentínskt" ástand.
Höfðingjaleikurinn
Og svo reynir hvíta stjórnin
það gamla bragð að deila og
drottna. Beita til dæmis fyrir sig
svörtum höfðingjum eins og But-
helezi, sem er í raun á mála hjá
hvítu stjórninni fær hjá henni
peninga til að halda úti eigin her.
Og nýtur líka stuðnings Reagans
og hans manna, sem vilja sjá í
honum „þriðja aflið“. Vissulega
er Buthelezi um margt hættu-
legur. Hann er sá sem kemur
fram fyrir útlendinga og segir:
ekki setja viðskiptabann á Suður-
Afríku af því að hinir svörtu
munu þá þjást enn meir. Hann
hefur einkaher sem ræðst á UDF
og verklýðsfélögin - og þá má
bóka það að lögreglan heldur að
sér höndum. Svo reynir hann að
stofna sjálfur „gul“ verklýðsfé-
lög. Buthelezi ber fyrir sér þjóð-
ernishyggju Zúlumanna og held-
ur margar lýðskrumsræður um
mikilleik Zúluþjóðar. En það er
mikill misskilningur að halda að
honum að baki standi sex miljón-
ir Zúlumanna eins og stundum
má lesa í blöðum. Það er minni-
hluti, ekki síst hinir fáfróðustu,
sem fylgja honum í blindni.
Miíclar breytingar hafa orðið á
hugsunarhætti kynblendinga og
fólks af indversku bergi. Þetta
fólk fékk ögn betri meðferð en
þeir svörtu og vildi ekki blanda
sér í mál þeirra. En á seinni árum
hafa hinir „lituðu" í vaxandi mæli
tekið þátt í mótmælum gegn ap-
artheid, gera sér grein fyrir því að
við erum öll í sama báti.
Hvað er í vændum
Það er erfitt að spá um það
hvað í vændum er á næstunni.
Við vitum að allri okkar baráttu
er mætt með ofbeldi, en við
sjáum líka að fólkið finnur alltaf
nýjar smugur þegar leiðum er
lokað. Við vitum að það hefur
orðið mikil vitundarvakning,
ekki síst meðal yngra fólksins, og
að þessi vakning verður ekki aft-
ur tekin. Það má búast við fleiri
og stærri verkföllum - og því að
þeim verður mætt með ofbeldi.
Stjómin mun halda áfram að
reyna að koma fótum undir
„þriðja aflið“, svokallaðan „hóf-
saman“ svartan leiðtoga. Hún
mun reyna sem fyrr að grafa
undan nágrannaríkjum eins og
Angola og Mósambik og hræða
þau frá stuðningi við baráttu
ANC. Hvíta stjórnin mun ekki
gefast upp meðan efnahagslífíð
er sterkt. í þeim efnum skiptir
hana ekki miklu hvað smærri ríki
eins og t.d. Svíþjóð gera - það
skiptir mestu hvað Bandaríkin,
Vestur-Þýskaland og Bretland
gera, og þar eiga stjórnarherrarn-
ir enn marga hauka í horni. Við
tengjum satt best að segja ekki
miklar vonir við almenningsálitið
í heiminum, eins og nú er komið,
þótt vitanlega hafi það sitt að
segja. En það sem um munar er
það sem gerist heima. í landinu
sjálfu. Og þar gerast tíðindi
hraðar en okkur gat órað fyrir
fyrir nokkrum árum.
ÁB skráði.
Föstudagur 8. janúar 1988;ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9