Þjóðviljinn - 08.01.1988, Blaðsíða 11

sviði samgangna, svo að dæmi
séu nefnd.
Nýtt stjórn-
sýslustig
Ég hef lengi verið þeirrar skoð-
unar, að breyta þurfi stjórn-
skipan í landinu til að skapa í
landshlutunum afl sem einhvers
sé megnugt gagnvart höfuðborg-
arvaldinu. \ tillögum á Alþingi
um nýtt stjórnsýslustig milli ríkis
og sveitarfélaga hef ég nefnt það
héruð, en aðrir kjósa að tala um
fylki í svipuðu samhengi. Kjarn-
inn í hugmyndum um slíkt milli-
stig í stjórnkerfinu er að flytja
fjármagn og verkefni frá rflcis-
valdinu í höfuðborginni út í
Iandshlutana. Slík tilfærsla felur í
senn í sér valddreifingu og aukin
áhrif almennings og skapar sér-
hæfðu og menntuðu fólki verk-
efni.
Yfirstjórn héraða ætti að vera í
höndum néraðsstjórna, sem
kosnar yrðu með beinni kosningu
á viðkomandi svæði. Dæmi um
svæðisbundin verkefni sem þann-
ig myndu flytjast út í kjördæmin
eru húsnæðismál, tryggingamál,
langtímaáætlunar um jarð-
gangnagerð.
Þingmenn Alþýðubandalags-
ins hafa ýtt á eftir undirbúningi
að framkvæmdum við jarðgöng
og sama er að segja um heima-
menn í viðkomandi landshlutum.
Nú á ekkert að vera því til fyrir-
stöðu að marka stefnu til næstu
10-15 ára varðandi jarðgöng og
þingið má ekki víkja sér undan að
taka á málinu. Samkvæmt fyrir-
liggjandi áætlunum er kostnaður
við 12,3 km jarðgöng undir
Fjarðarheiði talinn nema 1750
kr. á verðlagi síðasta árs og vegna
5,6 km jarðgangna undir Odd-
skarð 880 milljónir króna. Síðari
upphæðin er hin sama og um-
framkostnaðurinn, sem stofnað
var til í heimildarleysi við flug-
stöð í Keflavík!
Breytt
húsnæðisstefna
Þótt íbúum fjölgi lítið sem ekk-
ert úti á landi, ríkir þar víða mikill
skortur á leiguhúsnæði og félags-
legum íbúðum. Þáttur í raunhæfri
byggðastefnu þarf því að vera að
auka framboð á slíku húsnæði.
Þetta hefur m.a. komið fram með
Eftakast á að bjarga landsbyggðinni í
efnahagslegu ogfélagslegu tilliti og koma í veg
fyrirað ísland verði lítið annað en borgríki
við Faxaflóa þarfmikið að breytast. Umfram
allt þarflandsbyggðarfólk og þau öfl á
Reykjavíkursvœðinu, sem koma vilja í veg
fyrirslíka þjóðarógæfu, að násaman á
vettvangi stjórnmálanna
skipulagsmál, heilbrigðismál,
menntamál og umhverfismál.
Meðferð byggðamála á svæðinu
ætti einnig að falla undir héruðin,
svo og ráðgjöf í atvinnu- og fé-
lagsmálum.
Aukið sjálfræði og samstarf
sveitarfélaga á fullan rétt á sér, en
sveitarfélögin úti um land verða
seint það afl sem hnekkt geti of-
ríki Reykjavíkursvæðisins. Þar
þurfa að koma til stærri lög-
bundnar heildir. Gott dæmi um
það hvernig miðstjórnarvald
höfuðstaðarins hlunnfer lands-
byggðina er stjórnarfrumvarp um
breytta verkaskiptingu ríkis og
sveitarfélaga, sem nú liggur fyrir
Alþingi. Það mál er undirbúið af
ríkisvaldinu og fulltrúum
sveitarfélaga á höfuborgarsvæð-
inu og ber þess öll merki.
Samgöngubætur
sem um munar
Bættar samgöngur eru eitt þýð-
ingarmesta mál landsbyggðarinn-
ar og um leið þjóðarheildarinnar.
Samdrátturinn í fjárveitingum til
vegamála og flugmála er um leið
atlaga gegn landsbyggðinni. Á
Vestfjörðum, Austfjörðum og
sumpart á Norðurlandi verður
vegasambandi ekki komið í við-
unandi horf nema með jarð-
göngum. Sá dráttur sem orðið
hefur á framtaki í jarðgangna-
gerð er afar tilfinnanlegur. Fyrir
Alþingi liggur nú tillaga frá mér
og Steingrími J. Sigfússyni um að
yfirstandandi þing taki afstöðu til
ótvíræðum hætti í könnun á veg-
um Húsnæðisstofnunar ríkisins.
Hér er um eins konar vítahring að
ræða: Aðkomufólk kemst ekki í
sómasamlegt húsnæði á meðan
það er að átta sig á staðarkostum
og taka ákvörðun um framtíð
sína. Það hrekst því fljótlega
burt, og skiljanlegt er að kaup á
húsnæði við ótryggar markaðsað-
stæður sé ekki fyrsta verk manna
í nýju umhverfi. Sama máli gegn-
ir um ungt fólk heima fyrir sem er
að stofna til fjölskyldu.
Ég tel að íbúðir í búseturétt-
arkerfi geti ásamt leigunúsnæði á
vegum fyrirtækja og sveitarfélaga
bætt hér verulega úr.
Jöfnun í framfærslu
og þjónustu
Jöfnun kostnaðar fyrir undir-
stöðuþjónustu verður að fylgja
því átaki í byggðamálum, sem
knýja þarf fram. Á Alþingi hefur
sá er þetta skrifar ítrekað flutt
tillögur um jöfnun símagjalda og
orkukostnaðar, en talað þar fyrir
daufum eyrum ráðandi meiri-
hluta. Nú síðast flutti ég tillögu
um athugun á flugfargjöldum,
sem eru orðin tilfinnanlega há á
innanlandsleiðum. Þetta eru
dæmi um þætti, sem opinberir að-
ilar geta haft áhrif á.
Hærra vöruverð almennt á
landsbyggðinni er einnig íþyngj-
andi fyrir framfærsiu manna og
leita verður leiða til að ná því nið-
ur. Um það markmið þyrftu
verslunaraðilar úti á landi að taka
höndum saman með hagræðingu
í vöruflutningum og viðskiptum
beint við útlönd, þar sem það get-
ur hentað, eins og átt getur við á
Austurlandi.
Landbúnaður
í þrengingum
Það er afar brýnt að svigrúm
verði til vaxtar og nýsköpunar í
atvinnulífi á landsbyggðinni á
grundvelli hefðbundinna og
nýrra greina. Til þess þarf að
skapa starfandi fyrirtækjum svig-
rúm til endurnýjunar og þróunar
og styðja markvisst að myndun
nýrra fyrirtækja.
Hefðbundinn landbúnaður
hefur átt í miklum þrengingum og
þær eru engan veginn afstaðnar.
Ranglega hefur þar verið staðið
að framleiðslustjórnun í land-
búnaði með almennum fram-
leiðslutakmörkunum, sem bitna
verst á frumbýlingum og bændum
á minni búum. Glatað hefur verið
tækifæri til að færa til framleiðsl-
una með skipulegum hætti með
tilliti til landgæða og staðbund-
inna markaðs- og úrvinnslu-
möguleika. Tillaga mín um að
hraða búrekstrarkönnun, sem
leiða myndi í ljós aðstæður á
hverri jörð og þar sem fram
kæmu viðhorf bændanna sjálfra
til breytinga, hefur ekki náð fram
að ganga.
Að nýjum búgreinum hefur
verið staðið af handahófi, eins og
m.a. sést í lítilli fyrirhyggju varð-
andi fóðurstöðvar fyrir loðdýra-
bændur og allsendis ófullnægj-
andi ráðgjöf. Hugur núverandi
ríkisstjórnar til sveitanna birtist
mönnum í grófum niðurskurði á
framlögum vegna rannsókna- og
tilraunastarfsemi í landbúnaði og
til fleiri þátta samkvæmt fjár-
lögum.
Uppgjör við bændur sem skáru
niður vegna riðuveiki er kapítuli
út af fyrir sig og mikil óvissa ríkir
um framtíð búskapar í sumum
þeim sveitum, sem nú eru fjár-
lausnar.
Þróunarátak
í fiskvinnslu
Eitt brýnasta verkefnið í
atvinnulífi er að auka framleiðni
og bæta vinnuskilyrði og önnur
kjör fólks í fiskiðnaði. Tilkoma
frystitogara og útflutningur á
óunnum ferskum fiski til útlanda
í vaxandi mæli ber vott um það,
hve hefðbundin fiskvinnsla
stendur höllum fæti. í fiskiðnaði
er því mikil þörf á þróun sem að
hluta til verður að byggja á nýrri
tækni og aukinni sjálfvirkni.
Á meðan frystiiðnaðurinn er
rekinn með miklu tapi og fyrir-
tækin berjast í bökkum er Iítii von
til að forráðamenn þeirra leggi að
marki í þá nýsköpun, sem þörf
væri á. Því verður af opinberri
hálfu að ýta undir þróunarátak
með fjármagni til rannsókna og
þróunarstarfsemi. Við fjárlaga-
umræðu fyrir 1988 flutti ég ásamt
þingmönnum Kvennalista til-
lögur um hækkuð framlög til
Rannsóknasjóðs og sérstakt
framlag til Fiskimálasjóðs í þessu
skyni. Þær tillögur voru miskunn-
arlaust felldar af meirihluta ríkis-
stjórnarinnar á Alþingi.
Sömu örlög hlutu tillögur um
aukið fjármagn til hafrannsókna
og fiskileitar. íslendingar verja
hlutfallslega mun minna fé til
hafrannsókna en nágrannaþjóð-
ir, sem þó byggja afkomu sína að
óverulegu leyti á sjávarafla. Sér-
staklega er brýnt að efla vist-
fræðilegar rannsóknir á sjávarlífi
til að menn geti áttað sig á sam-
verkan þeirra þátta, sem eru
undirstaða þeirra stofna sem við
hagnýtum.
Slíkar rannsóknir snerta einnig
fiskveiðistjórnunina í bráð og
lengd. Hér er ekki rúm til að
fjalla um það stóra mál og þá ann-
marka, sem eru á málsmeðferð
og stefnu ríkisstjórnarinnar. Ég
minni hér aðeins á þá hættu sem
tengist einhliða ráðstöfunarrétti
útgerðar á kvóta og sem steðjar
að byggðarlögum, sem búa við
ótryggt hráefni til vinnslu, kann-
ski aðeins frá einu skipi. Aðförin
að trillugerð og smábátum er svo
sér á parti. Þar kemur fram nán-
ast óskiljanleg þráhyggja ráð-
herra, sem ætti að þekkja betur
til aðstæðna en tillögur hans bera
vott um.
Hugur ríkisvaldsins til iðnþró-
unar á landsbyggðinni birtist
okkur þessi árin m.a. í fjárhags-
svelti og stöðugri óvissu varðandi
iðnráðgjöf og afdrif fyrirhugaðr-
ar kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði tala líka sínu máli.
Hverjir eiga samleið?
Ef takast á að bjarga lands-
byggðinni í efnahagslegu og fé-
lagslegu tilliti og koma í veg fyrir
að ísland verði lítið annað en
borgríki við Faxaflóa þarf mikið
að breytast. Umfram allt þarf
landsbyggðarfólk og þau öfl á
Reykjavíkursvæðinu, sem koma
vilja í veg fyrir slíka þjóðarógæfu,
að ná saman á vettvangi stjórn-
málanna. Eðlilegt er að spurt sé
hvort núverandi stjórnmála-
flokkum sé alvara í að vilja
stemma stigu við að landið sporð-
reisist. Alþýðubandalagið hefur
á liðnum árum lagt sitt af mörk-
um og bygðastefna hefur átt mik-
inn hljómgrunn hjá fylgis-
mönnum þess, einnig á höfuborg-
arsvæðinu. Flokkurinn hefurhins
vegar ekki haft afl til að ráða
ferðinni í landsmálum, og ekki
heldur veitt nógu afdráttarlausa
leiðsögn.
Núverandi ríkisstjórnarflokk-
ar hafa þegar talað nógu skýrt til
að landsbyggðarfólk ætti að
gjalda við þeim varhug. Sjálf-
stæðisflokkurinn má teljast úr
sögunni sem landsbyggðarflokk-
ur. Formaður hans hafði það
helst til mála að leggja á ráð-
stefnu um byggðamál á Selfossi í
nóvember sl., að verja mætti
hagnaði af sölu ríkisfyrirtækja til
stuðnings landsbyggðinni. Davíð
Oddsson fjallaði á sömu ráð-
stefnu um þann voða, ef íbúar
Reykjavíkur væru nú aðeins 40
þúsund talsins og ámóta fjöl-
mennir bæir hefðu myndast á
Vestfjörðum og Austurlandi!
Framsóknarflokkurinn hefur
sótt styrk sinn til landsbyggðar-
fólks, en ekki ávaxtað það pund
betur en raun ber vitni, m.a. með
síendurtekinni íhaldssamvinnu.
Steingrímur Hermannsson kann
vel þá Iist að tala tveimur tung-
um, látast vera andsnúinn því
sem óvinsælt er hverju sinni en
skrifa upp á allt saman í ríkis-
stjórn. Sjálfur ber hann nú
ábyrgð á áframhaldandi hernað-
aruppbyggingu Bandaríkjanna
hérlendis og lætur sér nægja að
styðja afvopnun úti í heimi.
Um Alþýðuflokkinn þarf ekki
að fjölyrða. Hafi einhverjir tekið
mark á byggðahjali frambjóð-
enda hans fyrir kosningar, eru
þeir hinir sömu nú reynslunni
ríkari. Tillögur Jóns Baldvins
sem fjármálaráðherra og for-
manns flokksins í málefnum
landbúnaðar og varðandi rekstr-
araðstöðu sjávarútvegsins ættu
þar að nægja. í mörgum greinum
stendur Álþýðuflokkur Jóns
Baldvins hægra megin við íhaldið
og er límdur upp að því í afstöðu
til erlends hers og vígbúnaðar-
mála.
Alþýðubandalagið hefur í 30
ára sögu sinni komið miklu til
leiðar í þágu byggðamála á ís-
landi. Nægir í því sambandi að
vísa til forystu þess í landhelgis-
málum og fyrir nýsköpun í sjávar-
útvegi og iðnaði. Flokkurinn hef-
ur í vaxandi mæli gerst málsvari
sveitafólks og unnið þar trúnað
margra, þótt málefnaáherslurnar
hafi öðru fremur mótast af hags-
munum launafólks. Til marks um
þessa breiðu skírskotun Alþýðu-
bandalagsins er sú staðreynd, að
enginn annar flokkur hefur sótt
fylgi sitt viðlíka jafnt til þéttbýlis
og dreifbýlis. Þetta hefur verið
styrkur Álþýðubandalagsins og
því sérkenni má flokkurinn síst
glata við r.úverandi aðstæður.
Því þarf Alþýðubandalagið
áfram að taka heils hugar undir
kröfuna um að halda landinu í
byggð og flokkurinn verður að
veita landsbyggðinni fullan og
óskiptan stuðning. í þessu felst
ekki krafa um óbreytt ástand,
heldur um nýsköpun atvinnulífs á
landsbyggðinni og félagslegt rétt-
læti til handa því fólki sem þar
býr.
Alþýðubandalagið á þess enn
kost, að reisa kröfuna um jöfnuð,
viðgang íslenskrar menningar og
verndun íslenskrar náttúru.
Jöfnuð óháð búsetu og kynferði
og réttlæti í samskiptum þéttbýlis
og dreifbýlis. Takist að lyfta því
merki og vinna á ný trúnað
þeirra, sem hvarflað hafa frá
stuðningi við flokkinn, og fá tiltrú
og stuðning frá æskufólki, hefur
Alþýðubandalagið áfram hlut-
verki að gegna á þjóðmálasvið-
inu.
Ég óska landsmönnum öllum
farsældar á nýbyrjuðu ári.
Neskaupstað, á nýárdag 1988
Hjörleifur Guttormsson
Föstudagur 8. janúar 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 11