Þjóðviljinn - 10.02.1988, Side 7

Lilja Gunnarsdóttir
Myndlistarþing 1988
AÖ listamenn vakni
sjálfir til ábyrgðar
Kristín, Rut Rebekka og Þórdís: Löngu tímabært að
taka fyrir höfundarrétt myndlistarmanna
Á morgun hefst myndlistar-
þing 1988, þriðja þing Sam-
bands íslenskra myndlistar-
manna. Þar verðurfjallað um
höfundarrétt myndlistar-
manna, en það er mál sem
hefur lítið verið sinnt hingað
til. (undirbúningsnefnd eru
fulltrúar þeirra félaga mynd-
listarmanna sem standa að
SÍM, en það eru þær Þórdís
Sigurðardóttir fyrir Mynd-
höggvarafélagið, Kristín
Jónsdóttir fyrir T extilfélagið,
Rut Rebekka Sigurjónsdóttir,
Félagi íslenskra myndlistar-
manna, Bryndís Jónsdóttir,
Leirlistarfélaginu og Halidóra
Gísladóttir, (slenskri grafík.
Þær Þórdís, Kristín og Rut Re-
bekka voru staddar á skrif-
stofu SÍM í Ásmundarsal þeg-
ar undirritaða bar að til að
forvitnast um myndlistarþing.
Hvers vegna er höfundarréttur-
inn spurning dagsins?
- Þetta er mál sem hefur verið í
deiglunni í mörg ár, og löngu orð-
ið tímabært að það verði tekið
fyrir. Við teljum að myndlistar-
menn séu langt á eftir rithöfund-
um og tónlistarmönnum hvað
varðar höfundarrétt. Til dæmis
eru myndlistarmenn þeir einu
sem ekki fá þóknun fyrir birtingu
verka sinna á opinberum vett-
vangi. Þetta er meðal annars
vegna þess að myndlistarmenn
fóru seinna að huga að höfundar-
réttarmálum sínum en rithöfund-
ar og tónlistarmenn. Myndlistar-
menn voru lengi dreifðir í mörg
félög, og það var fyrst eftir mynd-
listarþing 1981, sem var fyrsta
myndlistarþingið, að skriður
komst á hugmyndir um að sam-
einast í eina fylkingu. Samband
íslenskra myndlistarmanna
(SÍM) var svo stofnað 1982. Eftir
stofnun þess hefur sambandið
rekið skrifstofu, sem reyndar
gekk skrykkjótt vegna fjárskorts
fyrstu árin, en nú er á skrifsto-
funni fastur starfsmaður, Jó-
hanna S. Einarsdóttir, og eins
höfum við fastan lögfræðing sem
sér um okkar mál, en það er
Knútur Bruun. - Það má segja að
við höfum þrengt viðfangsefnin á
þessum myndlistarþingum, kom-
ist nær því að taka fyrir ákveðna
þætti í okkar hagsmunamálum.
Fyrsta myndlistarþingið 1981 var
almenns eðlis, þá var rætt um
stöðu myndlistar, á þinginu 1985
var rætt um myndlist sem at-
vinnu, og nú er efnið eitt ákveðið
atriði, en það er höfundarréttur í
myndlist.
Hvað er átt við þegar talað er um
höfundarrétt?
- Höfundarréttur listamanns
að verki sínu er ótvíræður. Sem
dæmi má nefna að ekki má ljós-
mynda eða endurprenta verk án
leyfis höfundar, og þetta er nokk-
uð sem sjaldan er tekið tillit til,
þegar myndlistarmenn eiga í
hlut. Þarna er til dæmis þörf á
sérstökum samningum, því með .
aukinni útgáfu bóka og póst-
korta, svo eitthvað sé nefnt, ger-
ist það æ oftar að það er brotið á
höfundarrétti myndlistarmanns-
ins. Við vitum dæmi þess að fyrir-
tæki hafa tekið myndir af lista-
verkum til að setja á póstkort og
dagatöl, og nota þannig verk höf-
undar, án þess að hafa svo mikið
sem beðið um leyfi, - hvað þá að
viðkomandi fái borgað fyrir að
verk hans sé notað á þennan hátt.
Þarna er brotið á rétti myndlistar-
manna og það sýnir okkur að það
er mikil þörf á fastmótuðum
samningum.
Verða þessar greiðslur, eða
nauðsynin á þeim, þá aðalefni
myndlistarþingsins?
- Greiðslur vegna birtingar
mynda af listaverkum eru bara
eitt af atriðunum sem flokkast
undir höfundarrétt. Önnur atriði
eru dagleigugjöld og fylgiréttur,
og eins verður á þinginu fjallað
um Starfslaunasjóð og List-
skreytingasjóð ríkisins. Það er
full ástæða til að taka Lists-
kreytingasjóðinn fyrir, það er
ótrúlegt að Alþingi skuli ekki
fara eftir þeim lögum sem það
hefur sjálft sett, en samkvæmt
þeim á eitt prósent fjárveitinga til
opinberra bygginga að renna til
Listskreytingasjóðs. Ef farið væri
eftir því ætti sjóðurinn að vera 18
miljónir króna í ár, en hann var
lækkaður niður í fimm miljónir.
Hvað er fylgiréttur?
- Fylgiréttur, sem er reyndar
það fyrsta sem hefur áunnist í
baráttu myndlistarmanna hvað
varðar höfundarrétt, var lögfest-
ur 1987. En fylgiréttur er að tíu
prósent af söluverðmæti verks
renni til höfundarins þegar verk-
ið er endurselt. ísland er fyrst
Norðurlandanna til að lögfesta
þennan rétt, en hann gildir aðeins
á listmunauppboðum enn sem
komið er, til dæmis er ekkert far-
ið að reyna á hann við endursölu í
galleríum.
En dagleigugjöldin. Hvað er átt
við með þeim?
- Sem dæmi má nefna að
myndlistarmaðurinn fái ákveðna
greiðslu í sinn hlut fyrir listaverk
á sýningum sem haldnar eru á
. vegum opinberra aðila. Við vekj-
um athygli á að ef lesið er upp úr
verki rithöfundar eða ef verk tón-
listarmanns er flutt í útvarpi, fá
höfundarnir greiðslu fyrir það.
En eins og málin standa nú, lánar
myndlistarmaður kannski verk á
sýningu sem fer út um allan heim,
og fær það kannski aftur í mjög
lélegu ásigkomulagi, en enga
greiðslu fyrir. Eins væri eðlilegt
að einhver þóknun kæmi fyrir
verk myndlistarmanns í opinberri
eigu, þegar það er lánað á sýning-
ar, og að þeir peningar renni þá í
sameiginlegan sjóð. Hugmyndin
er að stofna launasjóð mynd-
Jóhanna S. Einarsdóttir, Kristin Jónsdóttir, Rut Rebekka Sigurjónsdóttir og Þórdís Sigurðardóttir. Mynd: Sig.
listarmanna, sem verði svipaður
launasjóði rithöfunda. Höfund-
arrétt eftir látinn listamann færist
til erfingja hans í ákveðinn tíma,
en eftir það gæti gjaldið runnið í
þennan sjóð.
Eruð þið bjartsýnar á að það.
takist að koma þessum málum í
höfn?
- Við teljum að þetta hafi þok-
ast í áttina nú þegar. Eins og við
minntumst á áðan er Jóhanna
fastur starfskraftur á skrifstof-
unni og eins erum við með lög-
fræðing sem starfar að okkar mál-
um. Það sem mestu máli skiptir
nú er að listamenn vakni sjálfir til
ábyrgðar, sameinist um baráttu-
mál sín og berjist fyrir þeim af
einurð.
LG
Miðvikudagur 10. febrúar 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7