Þjóðviljinn - 12.06.1988, Qupperneq 4

SUNNUDAGSPISTIIl
Nú varvtar
okkur menn
eins og hann
BRYNJÓLF
Fyrir skömmu varð Brynj-
ólfur Bjamason níræður.
Skömmu síðar hringdi einn
rauður jafnaldri minn í mig og
bar tal okkar að þeim ágæta
sósíalistaforingjaog heim-
spekingi. Okkurvantarmenn
eins og Brynjólf, sagði hann.
Af hverju eru ekki til lengur
menn af hans gerð, hvað varð
af þeim?
Þetta er nokkuð góð spurn-
ing.
Skyldan mikla
Það rifjaðist upp fyrir mér eftir
að símtólið var á lagt samtal við
Brynjóif í bók sem kom út í fyrra.
Þar segir hann á þá leið (afsakið,
ég hefi ekki bókina við höndina)
að hann hafi aldrei haft mikinn
áhuga á stjórnmálum. Engu að
síður varði hann flestum sínum
bestu starfsárum í þágu sósíal-
ískrar hreyfingar. Og menn vita
að það voru svosem engin þæg-
indaár og það pólitíska hlutskipti
sem Brynjólfur kaus sér einskon-
ar útlegðardómur. En hvað sem
leið „áhugaleysi“ og margvís-
legum erfiðleikum, þá fannst
Brynjólfi að sér bæri skylda til að
leggja nokkuð af mörkum til að
„vinna fyrir heildina" sem er,
eins og hann komst að orði í öðru
samtali fyrir hálfri öld, „sjálfsögð
nauðsyn fyrir þá sem vilja lifa
mannlegu lífi“.
Ekki nema von að við söknum
- rétt eins og félagi minn sem
hringdi á dögunum - afstöðu af
þessu tagi og þeirrar framgöngu
sem hún skapar. Enda lifum við á
allt öðrum tímum, tímum þeirrar
hunsku nytjahyggju sem pípir á
allt hugsjónaþrugl og spyr
stjórnmálin um það eitt, hvort
þau geti verið tæki og tól til að
Bæta Minn Hag. Strax í dag. Og
hvað sagði ekki Karl gamli Marx:
verund mótar vitund - aðrir
sögðu: við erum börn okkar tíma.
Óþreyjan hlólega
Við höfum stundum verið að
minnast á það undanfarna mán-
uði, að tuttugu ár eru liðin frá
„uppreisn æskunnar“ árið 1968.
Þau tíðindi minna á það, að kyn-
slóð miklu yngri Brynjólfi vildi
gjarna ná í skottið á neistanum,
helga sig hugsjóninni, ganga á
hólm við valdið, steypa goðum af
stalli með bravúr, skapa nýtt líf.
Austrið er rautt, sungu menn. En
þeir sem hrifust með þeirri bylgju
(þá eða skömmu síðar) þeir hafa
líka verið að lýsa því að undan-
förnu, meðal annars í skáldskap,
hvernig róttæknin, byltingar-
óþreyjan, eins og gufaði upp svo-
til um leið og hún greip ungar
sálir og sveiflaði þeim upp úr
hvunndagsleikanum. Ikaros
hafði skamma stund flogið þegar
vængirnir losnuðu af honum. Og
það var mikið flugslys.
Einar Már Guðmundsson birt-
ir slíka sögu í nýútkomnu hefti
Tímarits Máls og menningar.
Sagan heitir „Austrið er rautt“.
Ágætlega skrifuð saga, skemmti-
leg og dapurleg í senn, af ungum
mönnum úr einum þeirra litlu
byltingarflokka sem þá komust í
tísku - þeir ætla austur á land „að
skapa flokksstarfinu fastan
grundvöll á meðal fiskverka-
fólks“. Og náttúrlega boða þeir
fagnaðarerindið fyrir daufum
eyrum, pólitíkin verður ekki sá
lífgjafi og sú hressing sem til var
ætlast - og er þá stutt í að gripið sé
til annarra og efniskenndari
vímugjafa. Sagan er rík vel af
sjálfshæðni kynslóðarinnar, sem
er virðingarverð í sinni hrein-
skilni - en samt er eitthvað að
henni, fjandinn má vita hvað. Af
hverju varð þessi róttækni strax
svona hláleg, fáránleg, ömurleg?
Misskilningur?
Maður gæti spurt: var þessi rót-
tækni tómur misskilningur? Að
sönnu ekki - og við höfum stund-
um verið að fjasa um það í þess-
um pistlum hér, hvað sextíuog-
áttaaldan fræga skildi eftir sig
þegar fjaraði: það var talsvert.
En vitanlega var róttækni Brynj-
ólfstíma byggð á meira
sannfærandi lífsnauðsyn, lífs-
háska: syndir auðvaldsins komu
þá ekki fram í því sem Marcuse
kallaði „kúgandi umburðar-
lyndi“, heldur í lögreglukylfum,
fasisma, atvinnuleysi, menntun-
areinokun forréttindastétta,
sóun við hiið mikils skorts - og
allt var þetta nálægt, sýnilegt,
áþreifanlegt. Ekki nema eðlilegt
að slíkir tímar sköpuðu bæði
raunsærri og úthaldsbetri menn
en sveiflan 68, sem var uppreisn
gegn leiðindum, gegn borgara-
legri sjálfumgleði, gegn hæpnu
gildismati - að viðbættri sam-
stöðu með því sem Wolf Bierman
skáld kallaði „þjáning úr fjar-
ska“. Og því fór sem fór: þeir sem
vildu drýgja pólitíska dáð lentu í
hlálegu skuggaboxi, kannski var
þeim eins gott að setja upp grímu
trúðsins sem fyrst og koma sér á
brott í hennar skjóli.
Forrœði meðal-
mennskunnar
En hvað um okkar daga? Hasla
þeir mönnum völl, skora þeir þá á
hólm, brýna þeir þá til pólitískra
afreka?
Varla. Að minnsta kosti ekki
hér hið næsta okkur.
Hans Magnus Enzensberger,
þýskur rithöfundur, póltískt
skáld, hefur verið að skrifa bók
um Evrópu samtímans. Hann
segir á þá leið, að við lifum nú
tímaskeið meðalmennskunnar.
„Siðmenning vor hefur alla kosti
ogvandamál meðalmennskunnar
til að bera. Það er ekkert pláss
fyrir þörfina fyrir sterkar tilfinn-
ingar og miklar gjörðir sem skapa
sögu með stóru S.“
Forræði meðalmennskunnar.
Hugleiðing um hetjuskapinn, fárónleikann
og meðalmennskuna í róttœkninni
sem vill taka frá okkur gleðina af
ærlegri reiði, af pólitískri dáð -
víst þykjumst við kannast við
þetta. Og ástæðan fyrir því að
þetta forræði komst á er kannski
sú, að spásagnir marxista um vax-
andi andstæður í þjóðfélaginu
milli þeirra sem eiga mikið og
þeirra sem eiga ekkert, þær hafa
ekki ræst. Miklu heldur hefur
samfélagið skipst í þrennt: þá fáu
sem eiga mikið, alldrjúgan hóp
sem ekkert á - og svo feiknastór-
an hóp sem á talsvert. Þjóðfélags-
skrokkurinn hefur gildnað mjög
um miðjuna. Þeir sem búa í hans
vömb eru svo margir (og sérgóð-
ir) að þeir sjá ekki þá forríku og
afneita hinni „nýju fátækt", enda
er hún bæði ónotaleg og þolendur
hennar geta lítt látið til sín heyra í
gauraganginum í öllum hinum.
Allt sýnist smótt.
Og þó
En þegar menn nú hafa dregið
upp slíka mynd, fellur þeim þá
ekki allur ketill í eld? Er ekki allt
illt og bölvað.og vonlaust, og
tekur því að skipta sér af allri
þessari endaleysu og vitleysu og
meðalmennsku? Enzensberger
fyrir sína parta, hann er ekki á
því. Hann segir: það er enginn
vandi að finna ástæðurnar fyrir
því að allt sé illt og bölvað, en
þegar maður hefur fundið þær þá
hefur maður ekki skilið margt.
Maður verður heimskur á því að
vera bölsýnismaður. Það er
skemmtilegra að hleypa að
bjartsýninni því þá getur maður
frekar hugsað. Enzensberger
segir:
„Við erum öll í einskonar
pattstöðu eins og í skák... Þetta
ergir marga í okkar samfélagi.
Alminnileg stéttabarátta - það
væri eitthvað til að festa hendur
á. En þannig ganga hlutirnir bar-
asta ekki fyrir sig. Þess í stað er
spurt um hálftíma styttingu á
vinnudegi, um helgarvinnu eða
ekki, um sveigjanlegan vinnu-
tíma. Allt sýnist það mjög smátt,
en í rauninni er þetta ekki sem
verst. Framvinda lífheimsins hef-
ur svotil alltaf unnið með svona
aðferðum, og það er mjög sjald-
gæft að loftsteinar falli af himni
og risaeðlurnar deyi út. Heimur-
inn tekur ekki tillit til þess, að
menn vilja gjarna upplifa hetju-
skap eða eitthvað það sem lítur
vel út á kvikmyndatjaldi til dæm-
is. Leikstjórn veruleikans er ekki
sú sama og leikhússmannsins."
Látum þetta vera texta dagsins
nú á miðri Listahátíð, nú á vand-
ræðatímum í fiskeldi og banka-
málum, nú á hringsólstímum þeg-
ar vegurinn beini virðist þveginn
af kortinu. Ásamt með frómri
áminningu um það, að aldrei
mun þá, sem ekki vilja sofna út af
í sáttfýsi við það sem er, skorta
verkefni. Meira um það síðar.
SA j r, rv
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN