Þjóðviljinn - 15.07.1988, Blaðsíða 8

HEIMURINN
Erum til umræðu um
kjamorkuvopnalaus svæði
Efþau takmarka ekkifrjálsar siglingar, aðgang að höfnum og umferð með kjarnorkuvopn,
segirdr. Robert Wood, hernaðarsérfrœðingur frá Naval War College, herstjórnarskóla bandaríska flotans
Nýlega var staddur hér á landi
dr. Robert Wood, bandarískur
sérfræðingur í herfræðikenning-
um á hafinu og yfírmaður „Cent-
re for Naval Studies“ í Sjóhern-
aðarháskóia Bandaríkjanna, Na-
val War College. Dr. Wood, sem
hefur meðal annars gegnt starfi
sem hernaðarráðgjafi bandaríska
Þjóðaröryggisráðsins, var hér
staddur á leið sinni frá Oslo, þar
sem hann hafði tekið þátt í ráð-
stefnu á vegum Pugwash-
hreyfingarinnar (friðarsamtök
vísindamanna, sem Bertrand
Russell og Albert Einstein áttu
þátt í að stofna) um gagnkvæmar
traustvekjandi aðgerðir á hafinu.
Þjóðviljanum var boðið að
hitta dr. Wood að máli og fer hér
á eftir endursögn samtals sem við
áttum með dr. Wood á Hótel
Holti í síðustu viku, en auk blaða-
manns Þjóðviljans tók Vigfús
Geirdal einnig þátt í þessum
fundi. Rétt er að taka það fram
að dr Wood taldi sig ekki tala sem
beinan fulltrúa bandarískra
stjórnvalda, heldur sem fræði-
mann með sérþekkingu á stefnu
Bandaríkjastjórnar í öryggis- og
varnarmálum. En í máli hans
koma þó fyrst og fremst fram
bandarísk sjónarmið til þessara
mála.
Sp: - Dr. Wood, fyrst langar
okkur tilþess að heyra viðhorfþín
til þeirra tillagna sem þeir Gorbat-
sjov og Ryshkov hafa sett fram
um takmörkun vígbúnaðar í haf-
inu, og þá einkum hér á norður-
slóðum. Eru þessar tillögur ekki
til þess fallnar að auka gagn-
kvœmt traust?
- 1 fyrsta lagí er rétt að geta
þess að Sovétríkin og Bandaríkin
hafa gert með sér samkomulag og
gripið til aðgerða til þess að auka
gagnkvæmt traust á landi. Þessar
aðgerðir hafa reynst vel og stuðl-
að að auknu öryggi. Menn hafa
því spurt sig hvort ekki væri hægt
að grípa til samsvarandi aðgerða
á hafinu og byggja þá á þeirri
reynslu sem fengist hefur á landi.
Svar mitt er í fyrsta lagi á þá leið
að slíkra aðgerða sé ekki þörf
með sama hætti á hafinu, því að-
stæður eru þar öðruvísi.
En áður en ég skýri þessa af-
stöðu mína nánar er rétt að víkja
aðeins að forsendum sovésku til-
lagnanna, sem standa í beinu
samhengi við þær breytingar sem
nú eiga sér stað í Sovétríkjunum.
Ég held það sé augljóst, að
fyrir Gorbatsjov skipta efnahags-
umbæturnar (perestroikan)
meira máli en lýðræðisumbæt-
umar (glasnost). Og efnahags-
örðugleikar þeir sem Sovétríkin
ganga nú í gegnum takmarka
möguleika þeirra til varna og
hemaðarumsvifa. Að þessu leyti
er Gorbatsjov í sömu spomm og
Stalín var 1928, þegar fyrsta 5 ára
áætlunin var gerð. Þá var Stalín
nauðsynlegt að skapa frið út á
við, og sú viðleitni endaði í friðar-
samningnum við Hitler. Nú er
rétt að taka það fram, að Gorbat-
sjov er ekki Stalín, en vandamál-
in em hliðstæð. Sovétmenn geta
ekki aukið fjárveitingar til her-
mála um meira en í mesta lagi
1,5% á ári. Sú spurning vaknar
þá, hvar eigi að spara.
Þar em tveir vænlegustu kost-
irnir að draga úr kostnaði í A-
Evrópu og að draga úr flotaum-
svifum.
Sovétríkin era ekki hefðbund-
ið flotaveldi og þeim er ekki tamt
að hugsa út frá sjóhernaði. Þeirra
herfræðilegu yfirburðir byggjast
á möguleikum á landhernaði í
Evrópu, og þeir hafa fyrst og
fremst lagt áherslu á vígbúnað á
landi. Það er því skiljanlegt að
Gorbatsjov leggi fram tillögur
um kjarnorkuvopnalaus svæði í
Barentshafi, Noregshafi, á
Eystrasalti, Japanshafi og víðar.
Og það er lfka skiljanlegt að hann
leggi til að flugmóðurskipa- og
kafbátaumferð verði bönnuð á
afmörkuðum svæðum. Það er til
hagsbóta fyrir Sovétríkin, sem
eru landveldi.
Bandaríkin líta hins vegar
öðruvísi á málin. Þau eru fyrst og
fremst flotaveldi og þau byggja
varnir sínar á yfirburðum á haf-
inu. Einhliða takmarkanir á flot-
aumsvifum eru því til þess fallnar
að styrkja stöðu Sovétríkjanna
hernaðarlega gagnvart Banda-
ríkjunum.
- Er þá eina leiðin áframhald-
andi vígbúnaðarkapphlaup á haf-
inu?
- Nei, þrátt fyrir þetta misvægi
tel ég að það sé svigrúm til samn-
inga. Nú hafa komið fram tillögur
í START-samningaviðræðunum
um langdræg vopn að takmarka
þessi vopn við 1600 skotpalla og
6000 eldflaugar hjá hvorum að-
ila. Okkar skotpallar verða flestir
á hafinu, en Sovétmenn byggja
aðallega á hreyfanlegum skot-
pöllum á landi. Slíkt samkomulag
væri áfangi til aukins öryggis. En
jafnframt er og verður óhjá-
kvæmilegt skilyrði allra samninga
að gengið sé út frá þeirri megin-
forsendu að á meðan Sovétríkin
eru landveldi, þá era Bandaríkin
flotaveldi og grundvalla varnir
sínar á hernaðarlegum yfirburð-
um á hafinu. í þessu sambandi er
rétt að hafa í huga að allar um-
ræður eða samningar um tak-
markanir vígbúnaðar í höfunum
verða að taka mið af hnattrænu
heildarsamhengi og tengjast
samningum um takmörkun eða
minnkun vígbúnaðar á landi í
Evrópu.
- Takmarkar ekki skuldasöfn-
un og viðskiptahalli í Bandaríkj-
unum möguleika Bandaríkjanna
til vígbúnaðarkapphlaups á sama
hátt og í Sovétríkjunum?
- Jú, þarna komum við að lyk-
ilatriði málsins. Við hér á Vestur-
löndum höfum búið við að með-
altali 4-6% hagvöxt á ári frá
styrjaldarlokum. Útgjalda-
aukning til hermála í Bandaríkj-
unum hefur verið 2% á ári frá
1969. Jafnframt hefur orðið 13%
útgjaldaaukning til félagsmála á
ári. Þarna era nú komin upp
vandamál sem snerta skattamál
og velferðarkerfið, og Banda-
ríkjamenn munu á næstunni
þurfa að einbeita sér að þessum
málum. Það verður óhjákvæmi-
lega meginverkefni næsta forseta
að koma jafnvægi á efnahaginn,
og einmitt þess vegna er ljóst að
hafi einhvern tíma verið grund-
völlur til viðræðna um takmörk-
un vígbúnaðar, þá er það einmitt
núna. Ég tel hins vegar að við
höfum þegar náð eins langt og
mögulegt er með takmörkun ein-
stakra vopna, nú þurfi að líta á
heildarmyndina. Þá á ég við að
það þurfi ekki bara að líta á það
sem er á hafinu, heldur til dæmis
líka það sem er á Kola-skaganum
sjálfum.
- Gætu Bandaríkin fallist á
kjarnorkuvopnalaust svœði á
Norðurlöndum sem norrœnt
frumkvæði til þess að skapa
traust?
- Ekki ef það á að takmarka
umferð okkar með kjamorku-
vopn á hafinu, frjálsar siglingar
og aðgang að höfnum á svæðinu.
- En nú hafa Bandaríkin svip-
aðar flotastöðvar á Puerto Rico
og eru hér á íslandi. Engu að
síður er Puerto Rico innan þess
kjarnorkuvopnalausa svæðis í
Latnesku Ameríku, sem Suður-
ameríkuríkin hafa samþykkt og
Bandaríkin viðurkennt. Væri
eitthvað því til fyrirstöðu að
Bandaríkin gætu viðurkennt slíkt
svæði hér með sama hætti?
- Við gætum hugsanlega fallist
á að ekki væra staðsett að stað-
aldri kjarnorkuvopn á svæðinu,
svo framarlega sem það fæli ekki í
sér takmörkun á frjálsri umferð
með kjarnorkuvopn um svæðið
og að það hindraði ekki stuttar
flotaheimsóknir.
- Sú gagnrýni hefur verið sett
fram á sóknarstefnu bandaríska
flotans í Norðurhöfum, að með
henni séu Bandaríkin að leggja
allan flota sinn í N-Atlantshafi
undir og að þar með sé of mikil
áhætta tekin.
- Þessi gagnrýni er á misskiln-
ingi byggð. Það verður að segjast
að John Leehman, fyrrverandi
flotamálaráðherra Bandaríkj-
anna, sem þessi stefna er oft
kennd við, var svolítið fljótfær
þegar hann kynnti stefnuna fyrst
og talaði um að gerðar yrðu árásir
á sovéskt land við Kola-skaga á 2.
eða 3. degi átaka. í dag er ekki
taiað um annað en að sækja
norður fyrir ísland. Það er ekki
fyrirfram ákveðið hversu langt á
að sækja eða hversu fljótt. Tak-
markið hlýtur hins vegar alltaf að
vera að halda hernaðarlegum yf-
irráðum okkar á Noregshafi.
- Kemur til greina að leggja nið-
ur bandarískar herstöðvar í öðr-
um heimsálfum?
- Já, vissulega er það eitt af því
sem kemur upp í huga manna,
þegar talað er um spamað. En
eftir að INF-samningurinn um
eyðingu meðaldrægra eldflauga
var gerður hafa menn lagt áform
um slíkt á hilluna í bili í Evrópu.
Ég veit ekki hvað Bandaríkin
hafa haft margar flotastöðvar er-
lendis, en núna era það 10 flota-
hafnir utan Bandaríkjanna sem
raunveralega skipta máli hernað-
arlega séð.
- Er Keflavíkurstöðin ein
þeirra?
- Já, vissulega.
- Er Keflavíkurstöðin banda-
rísk stöð eða tilheyrir hún her-
vörnum NATO?
- Keflavíkurstöðin er algjör-
lega undir bandarískri stjórn á
friðartímum, en herfræðilega
þjónar hún markmiðum NATO.
A stöðinni starfar hins vegar sér-
stakur hópur NATO-starfs-
manna sem er aðskilinn frá
bandaríska starfsliðinu.
- Er hugsanlegt að þínu mati,
að Sameinuðu þjóðirnar tœkju
yfir það eftirlitsstarf sem nú er
framkvœmt í Keflavíkurstöðinni?
- Það hefur sýnt sig að Samein-
uðu þjóðirnar í því formi sem þær
eru núna ráða ekki við
kaldastríðs-aðstæður. Við sáum
það í Líbanon, og við sáum það í
Sex-daga stríðinu. Ég held að það
þyrftu að verða grandvallar-
breytingar á uppbyggingu Sam-
einuðu þjóðanna til þess að slíkt
gæti orðið.
- Áhrifamenn í Bandaríkjun-
um hafa að undanförnu lagt á það
áherslu að bandamenn Banda-
ríkjanna legðu meirafram til her-
varna. Hvernig líturþúáþað mál,
til dæmis gagnvart Japönum?
- Það er athyglisvert mál, því
Japanir standa nú að verulegu
leyti undir viðskiptahalla Banda-
ríkjanna á meðan Bandaríkin
leggja fram mikla fjármuni til
hervama í Japan. Staðreyndin er
Dr. Robert Wood: Sovétríkn eru landveldi en Bandaríkin byggja varnir sínar á hernaðarlegum yfirburðum á hafinu. Ljósm Ari.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 15. júlí 1988