Þjóðviljinn - 11.10.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Fjarkennsla í íslensku: Hvað?
Fyrir hverja? Af hverju?
i
Höskuldur Þráinsson skrifar
Betri kynning
Blaðamaður á Þjóðviljanum
kvartaði yfir því á dögunum að
fjarkennsla sú sem nú er á döfinni
hjá Fræðsluvarpi væri illa kynnt.
Nú hefur Þjóðviljinn tekið að sér
að bæta úrþessu, a.m.k. að þvíer
varðar fjarnám í íslensku, með
því að birta reglulega greinar um
efnið á áberandi stað í blaðinu og
er sjálfsagt að þakka það. Þó er
enn eftir að geta nokkurra stað-
reynda um þetta mál svo að mig
langar til að fá að leggja orð í
belg.
Hvert er markmið
íslenskukennslunnar?
Undirbúningshópur íslensku-
kennslunnar tók að sér að skipu-
leggja hana að frumkvæði fjar-
kennslunefndar menntamála-
ráðuneytisins með eftirtalin
markmið í huga: í fyrsta lagi átti
þetta að vera kennsla og þjálfun í
því að koma því frá sér á skipu-
legan hátt sem menn þyrftu að
segja - eða öllu heldur skrifa. í
öðru lagi átti þetta að vera nám
fyrir fullorðna og ekki átti að gera
sérstakar kröfur um undirbún-
ingsnám eins og tiltekna áfanga í
framhaldsskóla til dæmis. f þriðja
lagi átti þetta ekki að skarast
beinlínis við neitt sem þegar væri
kennt í framhaldsskólum heldur
átti þetta að vera nýtt efni sem
þörf væri talin á að koma á fram-
færi. Þetta átti sem sé ekki að
samsvara neinum tilteknum
áfanga sem kenndur væri í ís-
lensku á framhaldsskólastigi. í
fjórða lagi átti að miða kennslu-
efnið við það að nemendur gætu
átt þess kost að fá þetta metið
sem þátt í formlegu framhalds-
skólanámi ef þeir óskuðu eftir
því.
Hvað á að kenna?
Við höfum reynt að koma til
móts við allar þessar óskir með
því að skipuleggja nám sem skipt-
ist í fjóra áfanga. Fyrsti áfanginn
nefnist Mál og samfélag. Þar er
fjallað um mál af ýmsu tagi, ólík
málsnið svo sem talmál, ritmál,
unglingamál, sérfræðingamál og
svo framvegis. Þar er einnig gerð
grein fyrir íslenskri málstefnu og
málvöndun.
Annar áfanginn nefnist Ritun.
Þar eru nemendum kennd skipu-
leg vinnubrögð við ritun, vakin
athygli á mismunandi eðli ólíkra
texta og veitt þjálfun í því að
skrifa ýmiss konar ritsmíðar og
ganga frá þeim.
Þriðji áfanginn heitir Þýðing-
ar. Námsefninu fyrir þennan
áfanga er ætlað að kynna vinnu-
brögð við þýðingar og veita þjálf-
un í þýðingu margs konar efnis,
ekki síst ýmiss konar nytjatexta
af því tagi sem fjöldi fólks þarf að
þýða, m.a. blaðamenn.
Fjórði áfanginn kallast Frá-
sagnarlist. Þar er fjallað um ým-
iss konar frásagnir, bæði frá fyrri
tíð og úr nútímanum, og veitt
þjálfun í þeirri list að segja sögu.
Með þessu móti er reynt að koma
að nokkurri kennslu í meðferð
talaðs máls, en það er auðvitað sú
undirstaða sem allt hvílir á.
Af hverju er verið
að kenna þýðingar?
phh blaðamanni á Þjóðviljan-
um þykir greinilega skrýtið að
námskeið í þýðingum skuli vera
meðal þess sem boðið er upp á í
þessu fjarnámi (sbr. grein hans í
Þjóðviljanum 6. 10.). Því er
kannski ómaksins vert að útskýra
þetta svolítið. phh heldur greini-
lega að við þýðingar fáist aðeins
„vel menntaðir menn“ sem engin
ástæða sé til að sinna í fjar-
kennslu í íslensku. Eitt af mark-
miðum þessa áfanga - og þá m.a.
sjónvarpsþáttarins sem fylgir
honum - er reyndar að vekja at-
hygli manna á því hvað þýðingar
koma geysilega víða við sögu í
nútímaþjóðfélagi og hvað það
eru í raun margir sem fást við
þýðingar af einhverju tagi og
verða að gera það. Það eru miklu
fleiri sem fást við þýðingar en
þeir ágætlega hæfu menn sem
hafa þýtt sígild bókmenntaverk á
íslensku. Blaðamenn og frétta-
menn eru sífellt að þýða og endu-
rsegja erlendar fréttir og greinar,
þeir sem flytja inn erlendar vörur
þurfa að þýða auglýsingar og
ur komið og að því loknu fá menn
bréf upp á það að hafa lokið þeim
áföngum sem um er að ræða.
Sjónvarpsþættirnir fylgja ekki
með þessu kennsluefni vegna
þess að ekki var talið víst að allir
hefðu tök á að skoða myndbönd
heima hjá sér. Þeir verða hins
vegar fáanlegir hjá Fræðsluvarp-
inu.
í þriðja lagi geta menn fengið
þetta nám metið til eininga á
framhaldsskólastigi ef þeir hafa
áhuga á því. Þá verða menn að
þreyta sérstakt próf að námskeiði
loknu.
Hvaðan kemur
kennsluefnið?
í fjarkennslu í ensku eða frön-
sku er auðvitað hægt að fá erlent
efni og sjálfsagt að reyna að nýta
sér það eftir föngum. Efni til
ráðast í þetta fyrirtæki og taka um
leið fjárhagslega áhættu af því.
Sú áhætta er reyndar umtalsverð
vegna þess að hér er um nýja til-
raun að ræða og ógerlegt að áætla
fyrirfram með nokkurri vissu hve
margir kynnu að vilja taka þátt í
þessum námskeiðum.
Nú vildi svo til að í undirbún-
ingshópnum sátu tveir íslensku-
kennarar sem voru jafnframt
tengdir bókaforlögum. Annar
þeirra lét í ljós mikinn áhuga á því
að takast á við þetta verkefni.
Það var Heimir Pálsson, deildar-
stjóri hjá Iðunni. Að athuguðu
máli taldi fjarkennslunefnd að
vænlegt væri að ganga til samn-
inga við Iðunni um þetta verk-
efni, enda forlagið þekkt fyrir út-
gáfu á ódýrum og vönduðum
kennslubókum. Þar við bættist
svo að hjá Iðunni er aðstaða fyrir
höfunda kennsluefnis til að fylgj-
„Það var líka augljóstað þessi kennslayrði
ekki síst mikilvœgfyrir dreifbýli. Þess vegna
hefðiskotið heldur skökku við aðfela
einhverjum Reykjavíkurskólanna hana - rétt
eins og ekki væri einu sinni pósthús úti á landi.
Við þessar aðstæður virtistfráleitt að efna til
útboðs eða leita tilboða og mönnum þótti
óeðlilegt að fela einkaaðilum eðasamtökum
(t. d. Bréfaskólanum) þá kennslu sem hér var
verið að setja afstað“.
upplýsingar um vöruna, fjöldi
fólks þarf að þýða ýmiss konar
leiðbeininga- og upplýsingabækl-
inga, kennsluefni er þýtt,
kvikmyndatextar eru þýddir,
sjónvarpsefni er þýtt (og það er
reyndar lagaskylda), notkunar-
reglur eru þýddar, ýmiss konar
afþreyingarefni er þýtt. Samt
hafa þýðingar að verulegu leyti
orðið útundan í skólakerfinu,
enda býsna erfitt að koma þeim
við í kennslu stórra hópa eins og
þeirra sem framhaldsskóla-
kennarar þurfa oftast að sinna.
Margt af því klúðurslegasta sem
sést á prenti er reyndar þýtt efni
svo að það hefur verið mál manna
að ekki veitti af tilsögn á þessu
sviði. Það er auðvitað rétt athug-
að hjá phh að enginn þýðir nema
kunna eitthvað í a.m.k. einu máli
auk móðurmálsins. Þörfin var þó
talin brýnni en svo að þessar for-
kröfur ættu að banna að fengist
væri við þetta í fjarkennslunni.
Hverjir geta nýtt sér
kennsluna og hvernig?
í fyrsta lagi er þess að geta að
þeir sjónvarpsþættir og útvarps-
þættir sem gerðir hafa verið í
tengslum við þetta verkefni eru
ætlaðir öllum - það eiga allir að
geta haft gagn - og jafnvel gaman
- af þeim, hvort sem þeir kaupa
sér kennsluefnið eða ekki. Ég get
ekki áttað mig á því af hverju phh
blaðamaður á Þjóðviljanum telur
slíka almenningsfræðslu
„óþarfa" í undarlega neikvæðri
umfjöllun sinni um verkefnið í
Þjóðviljanum 4.10.
í öðru lagi geta menn stundað
formlegt nám í íslenskunni með
því að káupa það kennsluefni
sem tengist þessum þáttum, þ.e.
kennslubækurnar, kennslubréfin
og snældurnar með útvarpsþátt-
unum. Það nám fer fram með
bréfaskólasniði eins og fram hef-
fjarkennslu í íslensku liggur aftur
á móti ekki á lausu í útlöndum. Á
innlendum markaði var ekki
heldur völ á miklu efni sem hent-
aði þeim markmiðum sem sett
voru, m.a. vegna þess að ætlunin
var að brjóta nokkuð nýjar leiðir.
Þess vegna hafa þeir sem unnu að
undirbúningi þessarar kennslu
samið nær allt efni sem þarna er
um að ræða og skipt þar með sér
verkum eftir efnum og ástæðum.
Það var eitt af verkefnum hóps-
ins. Þetta eru fjórar kennslubæk-
ur, ein fyrir hvern áfanga (Mál og
samfélag eftir Indriða Gíslason,
Baldur Jónsson, Guðmund B.
Kristmundsson og Höskuld Þrá-
insson; Handbók um ritun og frá-
gang eftir Ingibjörgu Axelsdóttur
og Þórunni Blöndal; Um þýðing-
ar eftir Heimi Pálsson og Hö-
skuld Þráinsson; „Eitt verð ég að
segja þér... “ eftir Ásgeir S.
Björnsson og Baldur Hafstað).
Auk þess er sýnisbókin Bergmál
hluti kennsluefnis í síðasta áfang-
anum, en Guðrún
Bjartmarsdóttir sá um útgáfu
hennar. Þá er að nefna kennslub-
réf með viðbótarskýringum og
verkefnum og þau eru samin af
Steingrími Þórðarsyni, Baldri
Sigurðssyni og Bjarna Ölafssyni
auk flestra þeirra höfunda sem
áður voru taldir upp.
Af hverju gefur
Iðunn efnið út?
Það er bókaútgáfan Iðunn sem
sér um útgáfu og dreifingu á öllu
þessu prentefni ef frá er talin sýn-
isbókin Bergmál sem Mál og
menning gaf út en Iðunn dreifir
með þessu efni. Nú má auðvitað
spyrja af hverju Iðunn fær þetta
verkefni en ekki eitthvert annað
bókaforlag. Fjarkennslunefnd
taldi frá upphafi að réttast væri að
fela þetta einhverju forlagi sem
hefði verulega reynslu af útgáfu
kennsluefnis og treysti sér til að
ast með öllum undirbúningi út-
gáfu allt til loka, m.a. umbroti
textans, og það hefur reynst
ómetanlegt í þessari vinnu.
Ég vil reyndar leyfa mér að
fullyrða að ekki hefði verið hægt
að vinna þetta á þessum tíma við
aðrar aðstæður. Þarna hafa
kennslubækur og kennslubréf
allra höfundanna verið unnin í
sumar á ótrúlega skömmum
tíma. Því verki hefur Heimir
Pálsson stjórnað og sýnt sama
kapp, ósérhlífni og metnað og
hann er kunnur að við öll verk
sem hann gengur í. Hann hefur
unnið þar ófá kvöld og helgar við
að ganga frá þessum kennslubók-
um og kennslubréfum. Það er
von að honum sárni þegar ófyrir-
leitinn blaðamaður reynir allt
hvað hann getur til að gera þessa
vinnu Heimis tortryggilega fyrir
þær sakir einar að hann tók þátt í
því eins og aðrir í undirbúnings-
hópnum að semja hluta kennslu-
efnisins. Það er sjálfsagt rétt að
„sumir eru viðkvæmari en aðrir“
eins og blaðamaðurinn orðar
það. En það er áreiðanlega líka
rétt að sumir eru illgjarnari en
aðrir.
Er þetta dýrt nám?
Þjóðviljinn sér ástæðu til þess
að slá því upp efst á forsíðu með
heimsstyrjaldarletri að þetta fjar-
nám í íslensku sé dýrt. Inni í blað-
inu kemur fram að samkvæmt út-
reikningum phh er það tvöfalt
dýrara en öldungadeildarnám við
Menntaskólann við Hamrahlíð.
Þar kemur þó líka fram að sam-
kvæmt reikningsaðferðum phh er
fjarnámið ódýrara en öldunga-
deildarnám við Verzlunar-
skólann en ekki er nú talin ástæða
til að fara með slíkt á forsíðu
blaðsins.
Annars er þessi samanburður
alveg út í hött. Fjarkennsla af
þessu tagi er auðvitað algjörlega
ósambærileg við hópkennslu á
borð við þá sem fram fer í venju-
legum öldungadeildum. Hvernig
á til dæmis að meta það í pening-
um að þeir sem stunda fjarnámið
geta gert það hvar sem þeir búa,
hvernig sem vinnutíma þeirra er
háttað, hverjar sem aðstæður
þeirra eru, hvenær sem þeir vilja
o.s.frv. en þeir sem vilja stunda
venjulegt öldungadeildarnám
verða að sækja kennslustundir í
einhverjum framhaldsskóla á
ákveðnum tíma? Þjónustan er á
engan hátt sambærileg. Af hverju
er því ekki slegið upp í Þjóðvilj-
anum, blaði sem kennir sig við
jafnrétti, að fjarnám af þessu tagi
jafni aðstöðu þeirra sem búa
fjarri framhaldsskólum og hinna
sem hafa þá innan seilingar?
Auðvitað væri æskilegt að þetta
væri ennþá ódýrara og kannski
geta sveitarfélög stutt við bakið á
sínu fólki í þessu námi líkt og þau
taka þátt í rekstri fjölbrauta-
skóla.
Það er svo aftur á móti pólitísk
spurning hvort nemendur eiga yf-
irleitt að greiða nokkuð fyrir
kennslu á framhaldsskólastigi,
hvort sem um er að ræða hefð-
bundið öldungadeildanám eða
nám með bréfaskólasniði. En ef
þeir greiða eitthvað á annað borð
skiptir kannski minnstu hvort
það eru 2.000 eða 4.000 krónur til
dæmis. Menn eiga líklega ekki
kost á mörgum námskeiðum sem
kosta minna en 4.000 krónur. Lit-
greining eina kvöldstund kostar
4.000 krónur og algengt er að
klukkustundin á tölvunám-
skeiðum kosti 400-1.000 krónur á
mann og ýmis námskeið á vegum
einkaaðila eru miklu dýrari en
það.
Af hverju (ekki)
Selfoss?
Loks er kannski vert að nefna
þá hugmynd phh að það hefði átt
að „leita útboða“ áður en Fjöl-
brautaskólanum á Selfossi var
falin umsjón með íslenskukennsl-
unni. Ég býst við að phh eigi við
að það hefði átt að leita tilboða
(eða látafara fram útboð). Þar er
að ýmsu að gæta. Fjarnám í ís-
lensku var skipulagt að undirlagi
fjarkennslunefndar menntamála-
ráðuneytisins eins og áður hefur
komið fram. Þar var sú stefna
mjög snemma mörkuð að í fyrstu
atrennu skyldi stefna að námi „á
framhaldsskólastigi" og gæti nýst
í vali eða kjarna framhaldsskól-
anna. Þar með var líka augljóst
að það yrði að hafa náið samráð
við framhaldsskólakennara um
skipan námsins og eðlilegt væri
að fá framhaldsskóla til þess að
annast „kennsluna". Það var líka
augljóst að þessi kennsla yrði
ekki síst mikilvæg fyrir dreifbýli.
Þess vegna hefði skotið heldur
skökku við að fela einhverjum
Reykjavíkurskólanna hana rétt
eins og ekki væri einu sinni póst-
hús úti á landi. Við þessar að-
stæður virtist fráleitt að efna til
útboðs eða leita tilboða og
mönnum þótti óeðlilegt að fela
einkaaðilum eða samtökum (t.d.
Bréfaskólanum) þá kennslu sem
hér var verið að setja af stað.
Fjölbrautaskóli Suðurlands var
einn þeirra skóla sem sýnt höfðu
áhuga á og sótt um fjárveitingar
til að koma slíku námi á fót.
Hann varð fyrir valinu og ég er
viss um að þar verður verkefnið
leyst með sóma.
Höskuldur Þráinsson
Þriðjudagur 11. október 1988 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 7