Þjóðviljinn - 20.12.1988, Blaðsíða 6

þjÓÐVILJINN Malgagr, sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Síðasta mark
Alberts
Albert Guðmundsson hefur tilkynnt utanríkisráðherra að hann
þekkist boð hans um að gegna sendiherrastöðu í París, og ætlar
Albert að taka við nýju starfi fljótlega uppúr áramótum.
Þarmeð er genginn af sviðinu einn þeirra manna sem helst hafa
sett mark á íslensk stjórnmál í tvo áratugi. Hann yfirgefur völiinn
nokkuð móður en ósár.
Það er umdeilanleg ákvörðun hjá utanríkisráðherra að bjóða
Albert stöðuna í París. Þótt enginn mótmæli því að
stjórnmálareynsla geti komið sér vel í utanríkisþjónustunni er það
undarleg siðvenja að hver stjórnmálahöfðinginn eftir annan skuli
setjast í sæti sendiherra að loknum pólitískum ferli. Þetta hefur
tíðkast í þeim mæli að gárungarnir kalla íslensku diplómasíuna
stundum Dvalarheimili aldraðra stjórnmálamanna.
Hinu neitar enginn að kynni Alberts í Frakklandi og frægð hans
þar geti komið honum vel. Og það getur ekki verið ókostur að hafa
reynslu Alberts Guðmundssonar í stjórnmálum og viðskiptum
þegar sýnt er að sendiráðið á Boulevard Haussmann eykst mjög
að mikilvægi næstu ár, bæði vegna þess að viðskiptatengsl ís-
lands og Frakklands verða sífellt meiri og af því að stjórnvöld í
París hafa geysimikil áhrif á þróunina innan Evrópubandalagsins.
Það hefur alltaf staðið gustur af Albert Guðmundssyni. Hann óx
af sjálfum sér í pólitík og hefur haft um sig þrautþjálfaða sveit
persónulegra stuðningsmanna. Á henni þurfti sá maðursvo sann-
arlega að halda sem fékk pólitískt uppeldi sitt hjá Jónasi frá Hriflu
en valdi sér Sjálfstæðisflokkinn að vettvangi, og varð þar að kljást
við hið gróna valdakerfi ættanna sem eiga ísland, - og hafa ekki
verið á þeim buxunum að afhenda Albert Guðmundssyni eða
öðrum hlutabréf í þeirri eign. Albert hefur haft á sér ákveðinn
pólitískan svip, sem stundum er kallaður popúlismi, og byggir á
breiðum alþýðlegum stuðningi við tiltölulega einfalda pólitíska
stefnuskrá. Sennilega er einn kunnasti popúlisti síðari tíma einmitt
Frakklandsforsetinn Charles de Gaulle.
Popúlískar hreyfingar eiga stundum samleið með vinstri-
hreyfingunni gegn ríkjandi valdahópum. Albert hefur þannig stað-
ið með vinstriflokkum í ýmsum velferðarmálum, til dæmis í borgar-
stjórn Reykjavíkur, og allir vita að heildsalinn með stóra vindilinn á
sér marga góða vini í alþýðustétt, ekki síst meðal þeirra sem helst
eiga undir högg að sækja.
Popúlistar eiga það líka til að halla sér að hálffasískum vinnu-
brögðum í stjórnmálum, og tilhlaup að slíku höfum við líka séð á
ferli Alberts Guðmundssonar, til dæmis í BSRB-verkfallinu 1984,
þegar honum var um megn að skilja aðstæður og tilfinningar þess
fólks sem hann átti að semja við sem fjármálaráðherra.
Albert hefur átt sínar glæstu stundir í pólitík, og hann hefur líka
átt slæma leikkafla, til dæmis í Hafskipsmálinu, þar sem hann fékk
á sig blett sem ekki hefur gengið vel að þvo af.
Ef til vill verður hans þó þegar frá líður minnst fyrir það einkum
að hafa átt stóran hlut að afdrifaríkum breytingum í íslenskum
stjórnmálum. Viðskipti Alberts við valdaklíkurnar í Sjálfstæðis-
flokknum urðu til þess að sá flokkur missti yfirburðastöðu sína í
samfélaginu, og gengur erfiðlega að klóra í bakkann. Um leið varð
til annað stjórnmálaafl sem fóstrar með sér ýmsar varhugaverðar
hægrihugmyndir, en hefur þó með ýmsum hætti sýnt að borgara-
leg öfl geta talað öðruvísi tungumál en þeir í Valhöllu.
Auðvitað er pólitík á bakvið tilboð utanríkisráðherra og játun
Alberts. Það er ólíklegt að þetta mál út af fyrir sig verði til þess að
ríkisstjórnin breytist, en hinsvegar líklegt að Borgaraflokkur bregð-
ist við með því að huga alvarlega að málefnalegum stuðningi viö
stjórnina. Líkur aukast á að nýju flokkarnir tveir taki þátt í þeirri
þingræðislegu tilraun sem síðasta stjórnarmyndun hratt af stað,
og taki þarmeð upp önnur vinnubrögð í pólitík en þriðji stjórnar-
andstöðuflokkurinn, - sá sem einmitt hefur verið heillum horfinn
alltfrá brottför Alberts.
Eldri kynslóð knattspyrnuáhugamanna í Evrópu minnist enn
markanna sem Albert Guðmundsson skoraði á fimmta og sjötta
áratugnum með Arsenal, Glasgow Rangers, Nancy, Racing Club
de Paris, Nice og A.C. Milan, sum þeirra viðstöðulaust á lofti.
Albert hefur líka skorað mörg mörk í pólitíkinni hér heima síðustu
áratugina.
Áhorfendur eru ekki ennþá búnir að ná andanum eftir síðasta
mark Alberts Guðmundssonar núna um helgina, en það væri
dæmigert fyrir hann að það gjörbreytti gangi leiksins.
-m
I
KLIPPT QG SKORIÐ
Þökk sé félaga Stalín fyrir hamingjusama bemsku okkar.
Sovéska
málfrelsið
Þiö ráðiö hvort þið trúið því, en
nú um stundir eru sovésk blöð
með þeim merkilegustu og fróð-
legustu í heimi.
Þetta stafar af því að þessi blöð
hafa fengið mjög stóran skammt
af málfrelsi eftir langvarandi og
ótrúlega smásmugulegt eftirlit
með hverju orði. Því eru nú so-
véskir fjölmiðlamenn og grein-
ahöfundar eins og glaðir kálfar á
vori, og það gefur greinum þeirra
sérstakan þokka að þeir trúa enn
af einlægni á mátt hins prentaða
orðs til góðra hluta. Þeir voru
búnir að læra sína lexíu um það,
að það er hægt að þegja hluti í
hel. Þeir eiga svo eftir að komast
að hinni hlið málfrelsisvandans,
þeirri sem við þekkjum svo vel á
Vesturlöndum: að það er hægt að
kjafta öll mál í hel líka.
Telpan
í fangi Stalíns
Blöðin birta líka „örlagaþætti“
í stórum stfl sem fá íslenskar
lífsreynslusögur mjög til að fölna.
Skoðum til dæmis fallegu
mynd sem hér fylgir. Hún er
tekin árið 1936 af lítilli stúilku frá
Búrjatmongólíu (sem er austar-
lega í Síbiríu). Stúlkan heitir
Gela (Engelsína) Markizova.
Hún er sjálf búrjati og bjó hjá
móður sinni sem var við nám í
læknaskóla í Moskvu. Faðir
hennar, Ardan Markizov, bylt-
ingarhetja og borgarastríðs-
kappi, kom þá með sendinefnd
frá Búrjatmongólíu til Moskvu
og tóku Stah'n og nokkrir aðrir
háttsettir menn á móti henni.
Gela litla fékk að fara með til
Stalíns eftir að hafa nauðað mikið
á föður sínum, og þegar þangað
kom tók hún það upp hjá sjálfri
sér að grípa blómvönd af borði og
færa leiðtoganum. Og ljósmynd-
arar smelltu af þeim mynd.
Daginn eftir kom mynd af
þeim Gelu og Stalín á forsíðu
allra blaða. Og eftir þetta var
látið með telpuna eins og hún
hefði skautað einsömul á
Norðurpólinn: á leiðinni heim til
Búrjatmongólíu voru haldnir
fundir henni til heiðurs á helstu
jámbrautarstöðvum. Öll böm
sáröfunduðu þessa snotm telpu
sem hafði fengið að koma í fang
Stalíns. Stalín sendi henni að gjöf
gullúr með áletrun og grammi-
fón. Og myndin af þeim var birt í
ótal bókum og á óteljandi plaköt-
um sem venjulega var á prentuð
svofelld orðsending frá sovéskum
bömum:
„Þökk sé félaga Stalín fyrir
hamingjusama bemsku okkar.“
Beiskur
veruleiki
En hvemig var þá hin ham-
ingjusama bemska Gelu Markiz-
ovu?
í stuttu máli þessi: Ári síðar, á
því Stalíns ári 1937, var faðir
hennar, Ardan, sem var annar
ritari Kommúnistaflokksins í
Búrjatmongólíu, handtekinn.
Hann var í snatri ákærður (sak-
laus vitanlega) fyrir „undirbún-
ing að banatilræði við félaga Stal-
íns“ og skotinn skömmu síðar.
Allir hættu að umgangast fjöl-
skylduna af ótta við tengsli við
eiginkonu og dóttur „óvinar
þjóðarinnar". Móðir Gelu var
handtekin og dó í fangabúðum.
Sjálf var hún bamung send í út-
legð til Kasakstan, þar sem hún
„reyndi hungur og kulda og yfir-
gang eftirlitsmanna Stalíns“ eins
og segir í blaðinu Sovétskaja
kúltúra. Henni tókst samt að lifa
af með hjálp góðra manna af
ýmsum þjóðemum sem einnig
höfðu lent í kvöm hreinsananna -
og eftir lát Stalins tókst henni að
komast í háskóla og læra kínv-
ersku. Hún býr nú í Moskvu.
Þegar stúlkan hafði verið send
til Kazakstan reyndi hún að
bjarga föður sínum (sem hún vissi
ekki að hafði þegar verið tekinn
af lífi) með því að skrifa Stalín
bréf. Óg minnti hann á blómin og
myndimar. En „besti vinur bam-
anna“ svaraði aldrei.
„Efasemdarmenn
og vælukjóar“
Menn skulu samt ekki halda að
Stalín eigi sér enga málsvara í So-
vétríkjunum. Einn þeirra sem á
hann trúir hefur einmitt kært
blaðið Sovétskaja kúltura fyrir
æmmeiðingar um látinn mann,
m.ö.o. Stalín, og hafa þau réttar-
höld vakið mikla athygli. Og
suður í Grúsíu leggja menn enn
leið sína til Gúrams Kakhidze,
fimmtugs hafnarverkamanns í
Batúmi, sem hefur um 35 ára
skeið safnað öllu mögulegu sem
tengist við Stalín. Myndum,
bókum, skjölum, pípu leiðtogans
hefur hann meira að segja komist
yfir sem og eina sýnishomið sem
til er af vasaklútum með mynd
Stalíns, sem einhverjir skamm-
sýnir menn vildu framleiða í til-
efni sjötugsafmælis hans (Stalín
bannaði þá vitleysu). Og í gesta-
bók þessa sérstæða safns, sem er
heima hjá Gúram Khakhize, hef-
ur einn gestur skrifað nýlega:
„Safn Kakhidzes hjálpar okkur
til að höndla fullan sögulegan
sannleika, sem okkar áróðurs-
menn skortir svo mjög nú til
dags. Þetta skiptir miklu máli nú
þegar efasemdarmenn og vælu-
kjóar, beinir og óbeinir afkom-
endur þeirra stétta sem Byltingin
sigraði, reyna að nota efnahags-
örðugleika samtímans til að grafa
undan trausti fjöldans á hinni
miklu sögulegu fortíð, á kenn-
ingu og framkvæmd Leninismans
sem Stah'n varði af meiri stað-
festu en nokkur annar.“
Gesturinn er reyndar sú fræga
kona Nína Andrejeva sem fyrir
nokkrum mánuðum birti grein til
vamar Stalín karli í blaðinu So-
vétskaja Rossíja. Glasnostið hef-
ur náttúrlega þessa hlið líka. Og
pólitísk trúarþörf (sem nærist vit-
anlega á grónum hagsmuna-
tengslum) mun lengi við lýði, svo
mikið er víst.
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn:DagurÞorleifsson,GuðmundurRúnarHeiðarsson,
HeimirMár Pétursson, HjörleifurSveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, Lilia Gunnarsdóttir, Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (Umsjónarm. Nýs
Helgarb.), SævarGuðbjörnsson, ÞorfinnurOmarsson(íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Jim Smart, Þorfinnur Ómarsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ.Pétursson
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bil8tjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Anna Benediktsdóttir
Utbreiðslu-ogafgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Utkeyrsla, afgrelðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýslngar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiöja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Þrlðjudagur 20. desember 1988