Þjóðviljinn - 21.02.1989, Blaðsíða 5
VIÐHORF
Raunsæi, pólitík og rómantík
Hugleiðingar okkar Árna
Bergmanns um tímaskekkjur og
vinstriflokka hafa birst í Þjóðvilj-
anum undanfarnar vikur, og var
kveikja þeirragrein, sem ég skrif-
aði í Dagblaðið/Vísi um ára-
mótin.
Við Árni Bergmann höfum
velt fyrir okkur þeirri eilífðar-
spurningu hvaða leiðir séu væn-
legastar fyrir vinstrimenn til að
hafa áhrif á það þjóðfélag, sem
þeir búa í. Þar virðast deiluefnin
færri en hin, eins og yfirleitt þeg-
ar vinstrimenn ræða málin án of-
hleðslu persónupólitíkur eða
karps um þýðingarlítil tilfinning-
amál. Og það sem langmestu
varðar: Við Árni erum sammála
um það, að íslenskir A-
flokkamenn verði að endurskoða
samband sitt, finna hvað þar ber
raunverulega á milli; og taka síð-
an afstöðu til þess hvort sá á-
greiningur sé nægileg ástæða til
að halda úti tveimur flokkum í
stað eins.
Smáflokkar
og óánægja
í greinum mínum hef ég haldið
fram þeirri skoðun, að áhrif
vinstrimanna á þjóðfélagið verði
mest ef menn ná saman innan
eins flokks, fremur en hreyfingin
klofni í tvo eða fleiri flokka. Árni
Bergmann hefur nefnt ýmsar at-
hugasemdir við þessa skoðun, t.d
er hann ekki sammála mér um
áhrifaleysi smærri flokka á
vinstrivæng, og hefur nefnt dæmi
um hið gagnstæða. Sömuleiðis er
hann ósammála mér um það atr-
iði, að íslensku A-flokkarnir séu
raunverulega nokkrir smáflokk-
ar.
„Mér finnst hugtakið fyrst og
fremst eiga við þá flokka sem
hafa verið á sínu róli í kringum
fimm prósent fylgi í margra
flokka kerfi,“ skrifar Árni og
hann bætir við:
„Þá fer því fjarri að hægt sé að
afskrifa flokka, sem njóta segjum
10-15% fylgis sem áhrifalausa og
meiningarlausa smáflokka - bar-
asta vegna þess að þeir hafa ekki
30-40% fylgi.“
Við Árni Bergmann skilgrein-
um hugtakið „smáflokkur“ á ó-
líkan hátt, enda orðið leitt af því
afstæða lýsingarorði „smár“. Ég
sagði í grein minni, að ég teldi
„smáflokka á vinstrivæng tíma-
skekkjur". Árni bendir reyndar
á, að litlir miðjuflokkar geti haft
mikil áhrif og það er laukrétt; en
litlir vinstriflokkar hafa ekki þau
sömu áhrif vegna staðsetningar
sinnar í hinu pólitíska litrófi. Víst
er, að íslensku A-flokkarnir eru í
hópi stærri „smáflokka“ á vinstri-
væng en þeir eru smáflokkar samt
sem áður. Og kannski er það líka
sú staðreynd, að þeir telja sig
báðir „jafnaðarmannaflokk" en
ekki t.d. „græningjaflokk" eða
„kommúnistaflokk" - og eru því
bornir saman við aðra „jafnaðar-
mannaflokka“ - sem veldur því,
að þeir virka svo einstaklega
„smáir“.
Jafnaðarstefna virðist eiga
hljómgrunn meðal kjósenda í
mörgum, ef ekki flestum Evrópu-
löndum: í fyrri greinum mínum
hef ég nefnt Frakkland, Svíþjóð
og Vestur-Þýskaland, sem dæmi.
Jafnaðarstefna virðist með öðr-
um orðum „samræmast kröfum"
evrópskra kjósenda um þessar
mundir, ólíkt t.d. kommúnisma.
Það er ótrúlega lélegur árangur
nokkurs „jafnaðarmannaflokks"
í Vestur-Evrópu, að fá þann dóm
kjósenda í hverri skoðanakönn-
uninni á fætur annarri, að hann
njóti einungis um tíu prósent
fylgis. Þann dóm hafa bæði Al-
þýðuflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið yfirleitt fengið í síð-
ustu skoðanakönnunum, líkt og
alkunna er. Og niðurlæging þess-
Einar Heimisson skrifar
Forystumenn þýskra sósíaldemókrata, Hans-Jochum Vogel og Oskar Lafontaine. „Hefðu róttækari menn hugsanlega
getað tryggt hinum „grænleita" Óskari Lafontaine útnefningu til kanslaraefnis nú, ef þeir væru allir enn í sama
flokknum?"
ara flokka er vandlega undirstrik-
uð í fyigi Kvennalistans, þess
flokks, sem upphaflega var ein-
ungis hugsaður til að koma kon-
um inn á þing, en átti sér varla
önnur skilgreind pólitísk mark-
mið.
Líkt og ég benti á í grein minni í
Dagblaðinu/Vísi, þá eru íslenskir
kjósendur líklega þeir ringluð-
ustu í Evrópu, þegar þeir eiga að
veita einhverjum flokki atkvæði
sitt. Sveiflur í fylgi flokka eru
ótrúlegar, jafnvel tugir prósenta
á nokkrum vikum, eins og fylgis-
sveifla Framsóknarflokksins fyrir
síðustu kosningar var dæmi um. í
skoðanakönnunum er afstöðu-
leysi kjósenda líka gífurlegt; í ný-
legri könnun (þar sem A-
flokkarnir voru reyndar báðir
með um tíu prósent) tók helming-
ur manna ekki afstöðu eða kaus
að svara ekki. Niðurstaðan af
þessu hlýtur að vera sú, að ís-
lenskir kjósendur séu óánægðir
með flokkakerfið, og það er
skylda lýðræðissinnaðra manna
að taka ábendingar þeirra gildar!
Lexía þýskra
vinstrimanna
Víkjum enn að vestur-þýska
jafnaðarmannaflokknum, þeirri
vinstrihreyfingu, sem okkur
Árna Bergmann hefur orðið
einna tíðræddast um. Sá flokkur
hefur vissulega átt sér ýmiskonar
skeið, bæði góð og ill, og því fer
að sjálfsögðu fjarri, að hann sé
algild fyrirmynd að góðum
vinstriflokki. Hinsvegar má ýmis-
legt af sögu þess flokks læra, til
dæmis það, að klofningur til
vinstri útfrá stærri vinstriflokkum
er hæpið bjargráð í pólitískri
kreppu. Með öðrum orðum: Af
sögu þýska jafnaðarmannaflokks-
ins má sjá, að það getur verið
vænlegast til árangurs, að hinir
róttækustu haldist í flokki með
hinum!
Klofningur þýska Jafnaðar-
mannaflokksins árið 1917 var
óefað einn drýgsti þátturinn í
uppgangi nasista á sínum tíma:
sundrung og innbyrðis hatur
þýskra vinstrimanna, jafnaðar-
manna og kommúnista, var hugs-
anlega banabiti Weimarlýðveld-
isins. Þetta eilífa varnaðardæmi
um sundrungu á vinstrivæng var,
og er raunar enn, ofarlega í hug-
um þýskra vinstrimanna. Eftir
heimsstyrjöldina var það löngum
einkenni á Jafnaðarmanna -
flokknum, að ekki skutu rótum
flokkar til vinstri við hann. Undir
forystu Willy Brandts varð hann
að fjöldaflokki með mest 45,2
prósent fylgi, og á þeim tíma varð
það einmitt áberandi, að róttækir
menn, t.d. ýmis skáld og lista-
menn, fundu skoðunum sínum
farveg innan hans en töldu ekki
þörf fyrir flokk lengra til vinstri.
Eftir daga Willy Brandts varð
hinsvegar hægrimaður innan
flokksins, Helmut Schmidt,
kanslari. Og í kanslaratíð
Schmidts klofnaði Jafnaðarm-
annaflokkurinn á ný: hluti hinna
róttækustu í flokknum stofnaði
flokk græningja. Joscha Fischer,
einn af leiðtogum þýskra græn-
ingja, hefur nefnt Helmut
Schmidt „föður græningjaflokks-
ins .
Árni Bergmann segir þýska
Græningjaflokkinn hafa orðið til
„blátt áfram vegna þess að meng-
un og náttúruspjöll voru orðin
hrikalegur vandi í þéttbýlu og
þauliðnvæddu landi“. Og hann
segir Græningjaflokkinn hafa
„samræmst kröfum kjósenda" af
því að hann „hafi litað hinn stóra
flokk Sósíaldemókrata grænan
og neytt borgaraflokkana einnig
til að breyta um viðhorf og
áherslur í hinum ýmsu grænu
málum".
Rétt er, að hugsjónin um að
bjarga skógunum og vötnunum
var ein kveikjan að stofnun
Græningjaflokksins og við hana
er hann kenndur. Orð Joscha
Fischers segja hinsvegar sitt um
tilurð hans: ástæðan var að miklu
leyti óánægja ýmissa róttækra
jafnaðarmanna með stefnu
flokksins, sem lyktaði með því að
þessi hópur klauf sig út úr hon-
um. Þýska vinstrihreyfingin var
semsé klofin, og fljótlega eftir
það lauk 13 ára tímabili vinstri-
stjórnar í landinu.
Vinstrimenn hafa ekki verið í
stjórn í Vestur-Þýskalandi síðan
1982, hvorki jafnaðarmenn né
græningjar. Á þeim tíma hafa
þýskir skógar haldið áfram að
drepast með ótrúlegum hraða.
Líkt og ég benti á í Dagblaðinu/
Vísi um áramótin verður t.d.
hálfur Svartiskógur dauður árið
1995, samkvæmt spá vísinda-
manna. Græningjar breyta engu
um það meðan þeir stjórna ekki
landinu.
Það er rétt hjá Árna Berg-
mann, að græningjar hafa komið
grænleitum blæ á einhverjar
stefnuskrár, jafnvel þýskra
íhaldsmanna, en stefnuskrár eru
nú einu sinni stefnuskrár, og yfir-
leitt allfjarri raunveruleikanum.
íhaldsstjórnin þýska hefur sára-
lítið gert til að h'fga skógana og
vötnin við, þrátt fyrir loforð í
stefnuskrám.
Og nú komum við að kjarna
málsins. Hvernig væri staða mála
nú hér í Vestur-Þýskalandi ef rót-
tækari menn hefðu ekki klofið sig
út úr Jafnaðarmannaflokknum á
sínum tíma, en reynt að ná stefn-
umálum sínum fram innan hans?
Væri þá hugsanlega vinstristjórn
við völd í Vestur-Þýskalandi nú?
Staðreyndin er nefnilega sú, að
þýskir hægrimenn hafa aldrei
staðið verr síðastliðin 30 ár en
einmitt nú. Gengisleysi íhaldsafl-
anna hefur vinstrimönnum hins-
vegar ekki tekist að nýta sér.
Fylgi hægrimanna var miklu
meira í stjórnartíð jafnaðar-
manna en nú; - en það var líka
fyrir klofning Jafnaðarmanna-
flokksins og stofnun Græningja-
flokksins. Og það er þessvegna
sem smáflokkurinn Græningjar
er tímaskekkja; atkvæði greidd
honum eru dauð atkvæði af
vinstrivæng, og nýtast sem slík
aðeins hægriöflunum en örugg-
lega engum trjám og engum
vötnum.
Ekki þar fyrir, að flokkur
græningja er að mörgu leyti til
mikillar fyrirmyndar. Hann er
jafnréttissinnaður með eindæm-
um, og meirihluti þingmanna
hans eru konur. Raunar held ég,
að í þeim efnum hafi flokkurinn
náð meiri árangur og áhrifum en í
umhverfismálum: hlutur kvenna
hefur aukist í þýskum stjórnmál-
um, og veitti víst ekki af.
Sumsstaðar hér í Vestur-
Þýskalandi hafa græningjar ekki
náð neinni fótfestu, til dæmis í
Slesvík-Holtsetalandi og Sar-
landi, landi Óskars Lafontaines.
Báðum þessum fylkjum er stjórn-
að af jafnaðarmönnum, og þar
hafa róttækari menn innan
flokksins óvenjumikil áhrif og
ítök. Spurningin er því sú: Borgar
klofningur sig eða er hann ein-
ungis til að styrkja andstæðing-
ana? Er útilokað að ná áhrifamál-
unum fram innan stórflokksins
eða borgar sig að stofna smá-
flokk? Hefðu róttækari menn
innan þýska jafnaðarmanna-
flokksins hugsanlega átt að sitja á
sér og bíða þess, að tímabili Hel-
muts Schmidts lyki? Tímabil
hægrihyggju og vinstrihyggju
koma í bylgjum, einnig innan
flokka. Hefðu róttækari menn
hugsanlega getað tryggt hinum
„grænleita" Óskari Lafontaine
útnefningu til kanslaraefnis nú,
ef þeir væru allir enn í sama
flokknum?
Raunsæi, pólitík
og rómanítk
Ámi Bergmann segir í grein
sinni 3. febrúar, að innan stór-
flokka verði „þeim mun minna
svigrúm [...] fyrir nýmæli, rót-
tækni, hugsjónamennsku sem
öðru hvoru tekst að hleypa nýju
blóði í þá pólítík sem verður and-
laus og sálarlaus á því að reyna að
lifa á raunsæinu einu saman." Og
þessvegna telur hann, að „viss
þörf fyrir smáflokka til vinstri" sé
fyrir hendi.
Verður pólítík „andlaus og
sálarlaus“ af því að „reyna að lifa
á raunsæinu einu saman“? Getur
óraunsæ pólítík verið andríkari
og sálarmeiri en raunsæ pólítík?
Hvað er hugsjónamennska í pó-
lítík? Ber það til dæmis vitni um
hugsjónamennsku í pólítík, að
horfa upp á skóg eða vatn drep-
ast, og neita á sama tíma að taka
sæti í stjórn, sem hefði hugsan-
lega tök á því að gera eitthvað í
málinu?
Við Árni Bergmann erum sam-
mála um nauðsyn gagnrýni,
nauðsyn endurskoðunar, nauð-
syn róttækni í stjórnmálum. Við
erum báð>r andsnúnir andleysi og
sálarleysi í stjórnmálum. Spurn-
ingin er hinsvegar sú hvort það
felst í því sérstakt andríki að
halda úti sérstökum stjórnmála-
flokki utan um sérhvert tilbrigði
við sömu grundvallarhugsjónina.
Er sú lausn ekki ofnotuð? Verða
menn ekki að leita annarra
lausna? Ég held við getum full-
yrt, að íslenskt flokkakerfi sé um
þessar mundir bæði andlaust og
sálarlaust, kannski einmitt vegna
þess, að við sitjum uppi með úr-
sérgengna flokka, sem einhvern-
tíma var talin „viss þörf fyrir“.
Pólitík er engin rómantík; pó-
lítík er íþrótt raunsæisins; ávallt
verður að leita þeirrar lausnar,
sem raunsætt er að veiti mestan
árangur, og til þess dugir hvorki
andleysi né sálarleysi. I hinni ei-
lífu glímu við Margrétar Thatc-
her og Davíða Oddssyni heimsins
lifa menn ekki lengi á öðru en
raunsæinu.
Með kveðju
Einar Heimisson
Einar er við framhaldsnám í Freiburg
í Vestur-Þýskalandi
„Verðurpólitík „andlaus ogsálarlaus“ afþví
að „reyna að lifa á raunsœinu einusaman“?...
Hvað er hugsjónamennska ípólitík? Berþað
til dæmis vitni um hugsjónamennsku ípólitík
að horfa upp á skóg eða vatn drepast, og neita
þvíá sama tíma að taka sœti ístjórn sem hefði
hugsanlega tök áþvíað gera eitthvað í
málinu?“
Þriðjudagur 21. febrúar 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5