Þjóðviljinn - 04.03.1989, Blaðsíða 5

Verðbólga
Sýður upp úr pottinum?
Reiknað er með að framfœrsluvísitalan muni hœkka
um allt að 3% í þessum mánuði
Bensín hækkar um 4,6%,
mjólk um 7,3%, dagvistar-
gjöld um 24%, strætis-
vagnagjöld um 25%, hita-
veita og rafmagn um 8%,
ostur um 4,9%, svartolía
um 3,4%, kinda- og nauta-
kjöt um 4-6%, fargjöld sér-
leyfisbíla um 12%, smjör
um 10%...
Þetta eru dæmi um þá
verðhækkunarskriöu sem
brast á eftir 6 mánaða
verðstöðvunartímabil ríkis-
stjórnarinnar. Þar sem
verðstöðvunin náði líka til
kaupsins og kaup hefur
ekki hækkað frá 1. júní s.l
nema um 1,25% þá vaknar
sú spurning, hvað kallað
hafi á slíkar verðhækkanir,
því ekki er það aukinn
launakostnaður að þessu
sinni. Er það hrein
skemmdarverkastarfsemi
og illmennska sem liggur
að baki, eða voru raunveru-
leg hækkunartilefni, og
hvaðan komu þau þá?
Georg Ölafsson forstöðumað-
ur Verðlagsstofnunar sagði í sam-
tali við Þjóðviljann að hækkanir
þær, sem Verðlagsráð samþykkti
hafi í öllum tilfellum verið tals-
vert undir þeim beiðnum, sem
fyrir hefðu legið. Hvað varðaði
einstök hækkunartilefni, þá staf-
aði bensínhækkunin af erlendum
verðhækkunum og gengis-
breytingu. Hækkun orkusölufyr-
irtækja um 8% væri yfirleitt all-
mikið undir þeim beiðnum sem
fram hefðu komið, en staða orku-
sölufyrirtækja væri afar misjöfn
og hækkunartilefnin því ólík. Ein
ástæðan væri þó að sum orku-
sölufyrirtæki ættu miklar er-
lendar skuldir. Verðlagsráð hefði
við ákvörðun sína um orkuverð
m.a. haft hliðsjón af þróun bygg-
ingavfsitölunnar, en á það bæri
að líta að orkuverð hefði ekki
hækkað síðan í júní eða júlí s.l.
Hvað varðar hækkun sérleyfis-
hafa, þá hefðu fargjöld ekki
hækkað þar í 14 mánuði, og þar
væri um beina kostnaðarhækkun
að ræða. Fargjöld strætisvagna
hefðu heldur ekki hækkað frá 1.
jan. 1988,ogljóstværiaðþeireru
reknir með bullandi tapi. Hvað
varðar verðlagningu dagvistar,
þá sagði Georg Ólafsson að verð-
lagning hennar heyrði undir
menntamálaráðuneytið en ekki
Verðlagsráð. Hækkun búvara
er ákveðin af sexmanna- og
fimmmannanefnd, en hækkun
þar varð að sögn Georgs örlítið
meiri en ella vegna þess að niður-
greiðslur voru látnar standa
óbreyttar í krónutölu. Því hefði
hækkun orðið mest á þeim bú-
vörum sem mest eru niður-
greiddar eins og smjöri.
Georg sagði að Verðlagsstofn-
un hefði fengið þau fyrirmæli frá
ríkisstjórninni að veita strangt
verðlagsaðhald næstu 6 mánuði,
og það hefði einnig verið gert í
þeim tilfellum þar sem verðlags-
höft gilda enn, það er að segja á
orku, olíu og samgöngum. Hvað
varðaði aðra verðlagningu, þá
bæri seljendum nú skylda til þess
að gera grein fyrir tilefnum óeðli-
legra hækkana og myndi Verð-
lagsráð fylgjast grannt með því
næstu 6 mánuðina.
Framfœrsluvísitala
hœkkar um 3%
Þær ákvarðanir sem þegar hafa
verið teknar um verðhækkanir í
þessum mánuði hafa í för með sér
1,7-1,8% hækkun framfærsluvís-
itölunnar, sagði Vilhjálmur Ól-
afsson hagfræðingur hjá Hagstof-
unni í samtali við Þjóðviijann.
Hins vegar væri fyrirsjáanlegt að
ýmislegt fleira kæmi til með að
hækka, þannig að búast mætti við
að framfærsluvísitalan hækkaði
um 2,5-3,0% í þessum mánuði.
Það myndi þýða að framfærslu-
vísitalan hækkaði um 6,2% fyrstu
3 mánuði ársins og að með sama
áframhaldi yrði verðbólgan á ár-
inu um 27%.
Vilhjálmur sagði að gengis-
breytingin væri ekki megin-
ástæða hækkunar vísitölunnar,
hér væri fyrst og fremst um opin-
berar hækkanir að ræða, bæði hj á
ríki og sveitarfélögum. Áhrif
gengisbreytinganna ættu eftir að
koma fram síðar.
Aðspurður um hvort fjár-
magnskostnaður kæmi fram í
framfærsluvísitölunni sagði Vil-
hjálmur að hann mældist sem
hlutfall húsaleigukostnaðar eftir
þeim vöxtum sem greidd væru af
húsnæðis- og lífeyrissjóðslánum.
Beinir skattar reiknast hins vegar
ekki inn í framfærsluvísitöluna,
aðeins óbeinir skattar sem koma
fram í vöruverði.
/
Ovissa um
verðbólguspá
Við gerum okkar verðbólgu-
spár út frá frekar einfaldri for-
múlu, sagði Björn Rúnar Guð-
mundsson hagfræðingur hjá
Þjóðhagsstofnun. Við mælum
fyrst og fremst kostnaðarliðina,
og þeir þættir sem við förum þar
eftir eru annars vegar verðlag á
innfluttum varningi og hins vegar
launakostnaður. í þessari for-
múlu vega gengistengdir liðir eða
innflutningskostnaður 40% á
móti launakostnaðinum. Þarna
er auðvitað ekki allur kostnaður
talinn, en það hefur sýnt sig að
þessi formúla gefur nokkuð góð-
an grundvöll til verðbólguspár.
En hér geta einnig komið til utan-
aðkomandi þættir eins og
breytingar á óbeinum sköttum,
sem taka þarf sérstaklega inn í
myndina.
Aðspurður um þátt fjármagns-
kostnaðar í þróun verðbólgunnar
sagði Björn Rúnar að þau áhrif
væru óbein og menn væru ekki á
eitt sáttir um hversu víðtæk þau
væru. Fjármagnskostnaður fyrir-
tækja væri misjafn og aðstaða
þeirra til þess að velta honum út í
verðlagið væri einnig misjöfn.
Lækkun vaxta gæti einnig haft
þensluáhrif með aukinni eftir-
spurn auk þess sem vaxtalækkun
hefði í för með sér aukna erfið-
leika fyrir ríkið með að sækja
fjármagn í skuldabréf. Ríkissjóð-
ur ætlaði sér nú að ná einum milj-
arði í sparnaði í ríkisskulda-
bréfum. Ef það tækist ekki vegna
lækkandi vaxta gæti ríkið þurft að
grípa til annarra fjármögnunar-
leiða, sem gætu orðið verðbólgu-
hvetjandi.
Eru vaxta-
áhrifin ofmetin?
Hafa þá verðbólguáhrif hárra
vaxta hér á landi verið ofmetin?
Hagfræðinga greinir á um
þetta. Það er vitað að vaxta-
kostnaðurinn fer að einhverju
leyti út í verðlagið, en hátt vax-
tastig hefur einnig flýtt þeim sam-
drætti sem hér hefur gerst mun
hraðar en menn bjuggust við
1988. Með lægri vöxtum hefði
samdrátturinn orðið minni í fjár -
festingum og neyslu.Meiri eftir-
spurn hefði væntanlega jafnframt
þýtt eitthvað meiri verðbólgu. í
hagfræðinni er yfirleitt talað um
vexti sem tæki til þess að halda
aftur af fjárfestingum.
En hvað um gengisbreytingar?
Hvernig mælast þær í aukinni
verðbólgu?
Það má reikna með að 10%
gengisfelling komi fram í 4%
hækkun framfærsluvísitölunnar á
þrem mánuðum. Til viðbótar
koma óbein áhrif vegna inn-
lendrar framleiðslu sem byggir á
innfluttum aðföngum, og má ætla
að þau verði 1-2%. Margt bendir
þó til þess að verðstöðvunin og
samdrátturinn sem hér hefur ver-
ið síðasta hálfa árið hafi valdið
því að fyrirtæki hafi tekið á sig að
verulegu leyti 3% gengisfellingu
sem varð í október og nóvember
s.l.
15% verðbólga
á árinu?
Hverju spáið þið á Þjóðhags-
stofnun um verðbólguna á þessu
ári eftir þær hækkanir sem nú
hafa orðið?
Það má segja að það ríki veru-
leg óvissa nú um frekari verð-
lagsþróun á þessu ári, og ljóst er
að niðurstaðan mun að verulegu
leyti ráðast af niðurstöðum þeirra
kjarasamninga, sem nú eru fram-
undan. Við höfum nýverið gert
verðbólguspá, sem gerir ráð fyrir
tæplega 15% hækkun fram-
færsluvísitölunnar á þessu ári.
Þær hækkanir sem nú hafa orðið
gefa ekki beint tilefni til þess að
endurskoða þessa spá, því þær
eru allar inni í okkar útreikning-
um, þótt sumar þeirra komi
kannski nokkuð fyrr en ætlað
var. Við göngum út frá því í okk-
ar spá að ekki verði frekari geng-
isbreytingar á árinu og að
kaupmáttur atvinnutekna muni
rý76rna um 6-7% og kaupmáttur
ráðstöfunartekna heldur meira
vegna hækkunar beinna skatta.
Ef kjarasamningar fara út fyrir
þann ramma sem talinn er
„skynsamlegur“ getur það kailað
á gengisfellingu og þannig raskað
öllum forsendum verðbólguspár-
innar. En eins og þú sérð á þessu
er ekki gert ráð fyrir verulegum
kauphækkunum, en mikið ræðst
einnig af því hvort aðilar vinnu-
markaðarins verða látnir einir
um kjarasamningana, eða hvort
ríkisvaldið kemur þar inn í með
einu eða öðru móti. Siík aðild
ríkisins að kjarasamningum gæti
einnig breytt forsendum spárinn-
ar, t.d. með breytingu á óbeinu
sköttunum.
Torveldar samninga
Við lítum mjög alvarlega á þær
verðhækkanir sem nú dynja yfir
og verst finnst okkur að þær skuli
koma fyrst og fremst frá opinber-
um aðilum, sagði Ari Skúlason,
hagfræðingur ASÍ í samtali við
Þjóðviljann. Við teljum að verð-
stöðvunin hefði átt að halda
áfram. Þetta hleypir illsku í fólk
og dregur úr möguleikum þess að
hægt verði að gera kjarasamn-
inga á „skynsamlegum nótum“.
Hafi bilið verið breitt á milli aðila
í væntanlegum kjarasamningum,
þá hefur það nú enn breikkað.
Það hefur ríkt samningsbann á
kaupið frá 1. júlí s.l. og fólki ver-
ið sagt að það þyrfti að taka á sig
byrðar vegna sérstakra að-
stæðna. Ég held að fólki finnist
nú að þessum byrðum sé orðið
æði óréttlátlega skipt.
En nú er okkur sagt að þessar
hækkanir hafl verið nauðsyn-
legar til þess að halda eðlilegum
rekstri. Atti að láta orkusðlufyr-
irtækin og flutningafyrirtækin
ganga með tapi?
Það er rétt að efalaust hafa
menn komist að því að endar
næðu ekki saman á ýmsum svið-
um, en að hinu ber líka að gá að
vilji menn vísa veginn til þess að
koma á einhverri skynsemi í þetta
hagkerfi okkar, þá er það ekki
vænlegt fordæmi að ganga fram
með þessum hætti. Þetta sýnir
okkur líka svart á hvítu að það er
ekki kaupið sem veldur verðbólg-
unni, og við óttumst að þetta
verði öðrum fordæmi til enn frek-
ari hækkana.
—olg.
Laugardagur 4. mars 1989 ÞJÖÐVtLJINN - SÍÐA 5