Þjóðviljinn - 29.08.1989, Blaðsíða 5

MINNING
Á áttunda áratugnum urðu
mikil tíðindi í kennaramenntun.
Þá var Kennaraskóla íslands
breytt í Kennaraháskóla (1971)
og þriggja ára nám lögbundið.
Þessu skrefi í löggjöf fylgdu
margháttaðar breytingar: Það
var talsvert átak að færa kennslu
úr föstum skorðum framhalds-
skóla upp á háskólastig. Stóðu
þessi umsvif raunar fram undir
lok áratugarins og gekk á ýmsu
eins og oft vill verða á umbrota-
tímum.
Því er þetta nefnt hér að við
upphaf þessa áratugar lágu leiðir
okkar Ásgeirs S. Björnssonar
saman í húsi Kennaraskólans við
Stakkahlíð og áttum við þar
margt saman að sælda við ís-
lenskukennslu og ýms önnur
störf lengi síðan. Reyndar má
segja að alla starfsævi sína hafi
Ásgeir verið tengdur kennara-
menntun að meira eða minna *
leyti.
Að loknu stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri
(1966) kenndi hann einn vetur
við Reykjaskóla í Hrútafirði en
eftir það lá leiðin suður yfir
heiðar og vorið 1968 lauk Ásgeir
kennaraprófi í stúdentadeild
Kennaraskólans. Þar með voru
hafin tengsl hans við þessa stofn-
un. Árið eftir gerðist hann
stundakennari við skólann og var
settur til starfa haustið 1970. Upp
frá því stundaði hann kennslu við
skólann jafnhliða námi í íslensku
við Háskóla íslands en þaðan
lauk hann cand. mag-prófi með
íslenskar bókmenntir sem aðal-
grein (1976). Hann var settur
lektor við Kennaraháskólann
haustið 1975 en hafði haft með
höndum kennslu þar allt frá
stofnun hans. Þessu starfi gegndi
hann með litlum hléum til dauða-
dags.
Það kom því í hlut Ásgeirs að
taka þátt í þeirri endurskipulagn-
ingu sem berytingin 1972 hafði í
för með sér, einkum að því er
varðaði kennslu í íslensku og ís-
lenskum bókmenntum. Kom
brátt í ljós að þeim vanda var
hann vel vaxinn og tók þátt í
starfinu af lífi og sál. Hann var
allra manna fljótastur að koma
auga á meginatriði hvers máls og
átti því auðvelt með að leggja
skýrar línur. Hann var maður
hreinlyndur og hreinskiptinn,
mat hans á málefnum og
mönnum óbrigðult. Samvinna
okkar verður mér æ minnisstæð.
Heilli og betri samstarfsmann get
ég ekki hugsað mér.
Kennsla og skipulag hennar
var ekki eina viðfangsefnið á
þessum árum. Ljóst var að nauð-
syn bar til að efla rannsóknarstarf
sem yrði kjölfesta í kennara-
menntun á háskólastigi. Þar reið
Ásgeir einna fyrstur á vaðið er
hann hóf í samvinnu við nemend-
ur sína að kanna lestrarvenjur
barna og unglinga. Síðar lagði
hann drjúgan skerf til undirbún-
ings og framkvæmdar á viðamik-
illi rannsókn á máltöku og mál-
þroska.
í kennslu sinni var Ásgeir
fundvís á frjó viðfangsefni handa
nemendum sínum og átti auðvelt
með að tengja þau við kennslu-
starf í grunnskóla. í umfjöllun
sinni um þjóðsögur og ævintýri
vann hann að mörgu leyti algert
brautryðjendastarf. Auk þess
sem hann kynnti þessa bók-
menntagrein rækilega hafði hann
forgöngu um að kennaranemar
nýttu í kennslu þjóðsögur úr um-
hverfi skólanna og aðstoðaði þá
við að útbúa slík verkefni sem
þeir reyndu í æfingakennsiu
sinni. Hér var efni sem Ásgeir
hafði brennandi áhuga á enda var
hann allra manna fróðastur um
þjóðsögur og íslenska sagna -
skemmtun. Fornsögum gerði hann
svipuð skil. Sagnalistin var Ás-
geiri hugstæð og hafði hann varið
til þess miklum tíma að kanna
hana og lögmál hennar. Hin
síðari ár fræddi hann nemendur
sína um þessi atriði og vandi þá
við að segja sögu. Er gott til þess
að vita að honum auðnaðist að
ganga frá lítilli bók um þessi
Ásgeir S. Bjömsson
F. 12. desember 1943 - D. 20. ágúst 1989
maður og þreklega vaxinn,
karlmannlegur og höfðinglegur í
yfirbragði. Hann var ljúfmenni í
fræði. Ber hún nafnið „„Eitt verð
ég að segja þér...“ - Listin að
segja sögu“ og kom út síðastliðið
haust.
Kennsla af því tagi sem hér hef-
ur verið lýst er krefjandi og tíma-
frek en Ásgeir S. Björnsson hugs-
aði aldrei um fyrirhöfn eða
vinnuálag. Hann spurði fyrst:
Hvað er viturleg kennsla? Hvað
eru skynsamleg viðfangsefni og
hvaða leiðir henta? Þetta er aðal
góðs kennara og sérhlífni á þar
ekki heima enda slíkt hugtak ekki
til í orðabók Ásgeirs. Hann var
slíkur eljumaður í starfi að þar
átti hann fáa sína líka.
Hér verða ekki tíunduð um-
fangsmikil störf hans að bókaút-
gáfu en hann var um skeið út-
gáfustjóri hjá forlaginu Erni og
Órlygi. Þar vann hann að stór-
virkjum sem varða ísland og ís-
lenska menningararfleifð. Áður
hafði hann unnið að gerð lykil-
bókar við „íslenska annála 1400-
1800“ ásamt Eiríki Jónssyni. Var
það vandasamt verk. Þá er enn að
nefna starf hans að málefnum
heyrnardaufra. Einkasonur hans
var fæddur heyrnarlaus og við-
brögð Ásgeirs við þeirri reynslu
sýna vel hver maður hann var.
Hann og Sigurveig kona hans
hófu þegar að læra táknmál
heyrnardaufra og bjuggu sig á all-
an hátt sem best undir að takast á
við þann vanda sem hér var fyrir
höndum. Þau ráku sig brátt á að
skilningur samfélagsins á slíkri
fötlun var nokkuð takmarkaður.
Hófst þá starf þeirra í Foreldra-
og styrktarfélagi heyrnardaufra.
Um tveggja ára skeið (1982-
1984) var Ásgeir formaður fé-
lagsins og var áhugasamur um að
efla hag þess, einkum kynningar-
og útgáfustarf. Síðar réðist hann í
ásamt öðrum að láta þýða og
staðfæra handbók: „Hvað er
heyrnarleysi? Handbók handa
foreldrum og uppalendum“. Er
þetta hið gagnlegasta rit og Ás-
geiri auðnaðist að sjá það koma
út fyrir jólin síðustu.
Meginstarf Ásgeirs var þó
tengt kennaramenntun. Hann
hafði yndi af kennslu enda lék
hún honum í höndum. Nemend-
ur höfðu hann í hávegum og sótt-
ust eftir leiðsögu hans. Hann
gerði sér ljósa grein fyrir því að
mikilvægt var að halda tengslum
við grunnskólann, starfsvettvang
kennaranema. Hafði hann með
höndum forfallakennslu nokkra
vetur í grunnskólum í Reykjavík
(1967-1970) og lengst af tók hann
virkan þátt í að semja og dæma
samræmd grunnskólapróf í ís-
lensku. Hann var og fenginn til
að vinna að nýrri námskrá í ís-
lensku handa grunnskóla en hún
kom út í bók á síðastliðnu vori.
Við samstarfsmenn Ásgeirs við
KHÍ hugðum gott til að hann
hyrfi aftur að fullu starfi við
Kennaraháskólann sem enn
stendur á vegamótum. Ný lög
hafa verið samþykkt fyrir
skólann. Enn er þörf á endur-
skoðun og nýju skipulagi. Það
var mikils vænst af Ásgeiri því
hann hafði trausta þekkingu á
viðfangsefninu og haldgóða
reynslu. Hann hafði líka
heilbrigðan metnað fyrir hönd
þeirrar stofnunar sem hann hafði
tekið þátt í að móta og vildi veg
henner sem mestan. Hér verður
nú skarð fyrir skildi. Ungur og
röskur maður er horfinn úr lið-
inu.
Ásgeir S. Björnsson var fædd-
ur á Ytra-Hóli í Vindhælishreppi
12. desember 1943 og var því ekki
fullra 46 ára er hann lést þann 20.
ágúst sl. Foreldrar hans eru þau
Björg Björnsdóttir og Björn
Jónsson búendur á Ytra-Hóli og
hjá þeim ólst Ásgeir upp og þar
átti hann heimili lengi eftir að
spor hans lágu suður yfir heiðar.
Var hann jafnan bundinn æsku-
heimili og feðraslóðum traustum
böndum. í gamni - sem þó var
blandið nokkurri alvöru - taldi
hann sig jafnan vera í kaupstað-
arferð hér syðra. En það teygðist
úr kaupstaðarferðum og þar kom
að Ásgeir kvæntist og stofnaði
heimili suður á Seltjarnarnesi.
Kona hans var Sigurveig Alex-
andersdóttir og eignuðust þau
einn son, Jón Bjarka. Ásgeir og
Sigurveig slitum samvistum.
Ekki rofnuðu tengsl við hún-
vetnska sveit þótt nýtt heimili
með reisn og risnu kæmi til. Hygg
ég að þau ár hafi verið fá að As-
geir tók ekki þátt í heyskap á
Ytra-Hóli á sumrum og aldrei lét
hann sig vanta í fjallgöngur á
haustum. Því fór þó fjarri að Ás-
geir væri „uppflosnaður sveita-
maður á mölinni". Hann var fyrst
og fremst sá víðsýni
sannmenntaði íslendingur sem
skildi vel að íslensk borg er sproti
vaxinn að hluta til af dreifðri
byggð og að rótunum má ekki
gleyma.
I frændgarði Ásgeirs nyrðra er
að finna áhugasama og dugmikla
unnendur og yrkjendur þjóð-
legra fræða. Ber þar hæst nöfn
þeirra Jóns Árnasonar og Ólafs
Davíðssonar hinna kunnu þjóð-
sagnasafnara. Mat Ásgeir þessa
frændur sína mikils og hugur hans
hneigðist æ meir að þeirri arfleifð
sem þeir höfðu unnið að því að
varðveita. Ég held að í þeim
fræðum hafi hann fundið þá
sönnu og einu þrenningu sem
Snorri Hjartarson hefur ofið úr
landi þjóð og tungu og fáum hafi
verið ljósara að þar var traustasta
vígi íslands „gegn trylltri öld“.
Ásgeir var óvenju vel máli farinn
og gerði vægðarlausa kröfu til
sjálfs sín og annarra um notkun
íslenskrar tungu.
Ásgeir var í hærra lagi meðal-
allri viðkynningu þótt ekki dyld-
ist að þar fór skapfestumaður
sem ekki var uppnæmur fyrir
smámunum. Honum fylgdi jafn-
an ferskur andblær, svalur gustur
sem svifaði burt muggu og móki.
Enginn var glaðari á góðri stund;
enginn betri félagi þegar á móti
blés. Af þessum sökum var Ás-
geir vinmargur. Hann var vinfast-
ur og því var hann mikill hugljúfi
þeirra sem eignuðust vináttu
hans.
Það er erfitt hlutskipti að þurfa
að kveðja dugmikinn og traustan
samstarfsmann á miðri leið, sjá
hann hverfa að fullu frá verkefn-
um sem hann hafði áhuga á og
hefði leyst allra manna best. Hitt
er þó enn þyngra að sjá á bak
góðum félaga og nánum vini. Á
þeirri stund verða orð næsta
marklítil. Það hafði reyndar bor-
ist í tal milli okkar Ásgeirs að
hann setti á blað nokkur orð um
mig þegar þar að kæmi. Þetta
hefði eftir gengið ef allt hefði ver-
ið með felldu. Hér fór á annan
veg. Svo afsleppt er lífið, svo
óviss tími dauðans. Nú verður
mér efst í huga þakklæti fyrir
drengskap hans og falslausa vin-
áttu sem aldrei brást. Foreldrum
Ásgeirs og öðrum aðstandendum
færi ég samúðarkveðju.
Indriði Gíslason
Mig langar til að kveðja
hjartkæran ástvin minn, Ásgeir
S. Björnsson, með nokkrum orð-
um, þótt myrkrið hnígi í brjósti
og auðn og tóm setjist að.
Ásgeir háði við ofraun örlaga-
stríð í langan tíma. Nú er þvf lok-
ið og vænsti drengur er horfinn
sjónum.
Lífið er seigt
Lífið grœðir djúp sár
og góð er grœn jörðin.
Þessum orðum Snorra Hjartar-
sonar verður að trúa nú.
Ég kynntist Ásgeiri í starfi hans
sem lektor í íslensku við Kenn-
araháskóla íslands. Hann var
gæddur þeim mannkostum sem
löðuðu þá að, sem kynntust hon-
um. Það átti jafnt við fjölmarga
nemendur hans sem samstarfs-
menn.
Ásgeir var einstakur vinnufé-
lagi, röggsamur, lipur, víðsýnn
og ósérhlífinn til allra starfa.
Hann dró að sér athygli vegna
glaðværðar sinnar og vasklegrar
framkomu. Hann var sérlega
næmur á fslenska tungu og slíkur
smekkmaður í meðferð máls, að
skemmtun var að hlusta á hann
segja frá. Ástúð hans og nær-
gætni við náungann fundu þeir
sem þekktu hann.
Það var sama hvað störf okkar
voru margvísleg og verkefnin
strembin. Vinnan varð ekki erfið
og alltaf var stutt í hlátur, sem
okkur féll báðum vel. Vináttu
okkar gat ekkert haggað. Við
vissum ekki þá að líf okkar yrði
ofið þeim örlagaþráðum, að við
ættum að deila saman sælustu og
sárustu stundunum.
í langri baráttu Ásgeirs við
banvænan sjúkdóm reyndist
hann slík hetja að það gleymist
engum sem hjá voru. Honum
tókst ætíð að stýra þraut inn á veg
vonar. Stilling hans, kjarkur og
kraftur gáfu sig aldrei. Hann naut
þess að geta dvalið í nokkurn
tíma í kærri sveit sinni, umvafinn
ástúð og umhyggju góðra for-
eldra og systkina á Ytra-Hóli,
Vindhælishr. A.-Hún.
Draumur Ásgeirs um lengra líf
hér rættist ekki. Hann skildi að
spurningin því ég? - gat eins verið
- því ekki ég? Ég trúi og vona að
hann njóti nú heilbrigðis og friðar
þar sem honum líður vel.
Við erum fjölmörg sem syrgj-
um Ásgeir. Foreldrum og
systkinum hans bið ég huggunar í
djúpri sorg þeirra. Ég þakka
þeim innilega fyrir allt örlæti í
minn garð undanfarið. Aðstand-
endum öðrum votta ég samúð
mína. Hana dýpsta á elskaður
sonur Ásgeirs, Jón Bjarki.
í huga mínum er þakklæti fyrir
minningu um samvistir svo nánar
að orð voru óþörf.
Rannveig
Kveðja frá Hagþenki, féiagi höf-
unda fræðirita og kennslugagna.
Ásgeir S. Björnsson var einn af
stofnendum Hagþenkis, félags
höfunda fræðirita og kennslu-
gagna, og lagði sitt af mörkum til
þess að félagið næði árangri í
starfi þau sex ár sem það hefur
starfað. Ásgeir átti sæti bæði í
fulltrúaráði Hagþenkis og Fjöl-
íss, samtaka rétthafa.
í umræðum um störf og stefnu
Hagþenkis lagði Ásgeir áherslu á
að fé þess og kröftum yrði m.a.
varið til viðurkenningar á vei
unnu verki - og til að ráða bót á
skorti á vönduðum fræðiritum
fyrir börn og unglinga. Málflutn-
ingur hans á vettvangi félagsins
bar vitni um einlægan áhuga hans
á uppeldi og menntun - og vilja til
að gera höfundum verka, sem
auðvelda þroska og þekkingar-
leit, kleift að leysa verk sitt vel af
hendi.
Kennslubækur og fræðirit Ás-
geirs bera þess ljóst vitni að hann
lagði eigin krafta í sköpun slíkra
verka af fádæma elju og ósér-
hlífni. Þau tala skýru máli um hve
mikill missir er að ótímabæru frá-
falli hans.
Hörður Bergmann,
formaður Hagþenkis
Guðbrandur Bjamason
F. 7.1
Brandur hefur kvatt okkur.
Það var hlýtt og stillt veður dag-
inn sem hann kvaddi, rétt eins og
veðurguðirnir væru að votta hon-
um tilhlýðilega virðingu með
þessu yfirlætislausa veðri. Það er
skrýtið að hugsa til þess að hann
taki ekki framar á móti manni á
Skarphéðinsgötunni með kímið
bros undir gráhvítu skeggi og
gleraugun hálfsigin á nefinu,
fagnandi og hlýlegur. Og ég sem
átti eftir að ræða svo margt við
hann Brand, spyrja hann og segja
honum svo margt. Um lífið og
tilveruna. Menn og málefni.
Hann var nefnilega dálífið sér-
stakur þessi föðurbróðir, Guð-
brandur Vigfús Oxford Bjarna-
son, skírður eftir frænda okkar
dr. Guðbrandi Vigfússyni pró-
fessor við háskólann í Oxford.
1920 - D. 19.8. 1989
Sagan segir að presturinn - einnig
frændi - sem gaf Brandi þetta
virðulega nafn hafi komið for-
eldrunum í opna skjöldu með því
að bæta upp á sitt eindæmi Ox-
ford nafninu við í sjálfri skírn-
inni, bara svona svo það færi nú
ekki milli mála hverjum merktar-
manni snáðinn héti eftir. Sjálf-
sagt vissi hann að Brandur var
fæddur nærri hundrað árum síðar
en frændinn, sá eldri 1827 en sá
yngri 1920, en hann gat engan
veginn vitað að Brandur fyndi
upp á því að kveðja á hundrað-
asta dánarári frændans. Kannski
er þetta svo bara eintóm tilviijun,
en mikið er þetta nú líkt Brandi.
Það er ekkert erfitt að skilja
hvað gerði þennan ljúfa mann
svona skemmtilegan og aðlað-
andi. Gestakomur voru tíðar á
Skarðhéðinsgötunni og maður
Framhald á bls. 11
Þriðjudagur 29. ágúst 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5