Þjóðviljinn - 05.09.1989, Blaðsíða 3

Samræmdar aðgerðir
stjómvalda og bænda
Aðalfundur Stéttarsambands
bænda var að þessu sinni
haldinn á Hvanneyri, dagana
31. ágúst til 2. sept. Fundinn sátu
64 fulltrúar frá búnaðarsam-
böndum, búgreinafélögum auk
stjórnar og fjölda gesta og ein-
hvers slangurs af fjölmiðlafólki.
Eitthvað á milli 15 og 20 full-
trúar sátu nú aðalfund Stéttar-
sambandsins í fyrsta skipti. Vakti
það eftirtekt sumra að meðal
hinna nýju fulltrúa var engin
kona og voru því fulltrúar „betri“
helmingsins á fundinum aðeins
þrír svo sem áður var. Naumast
mundi saknæmt þótt þarna ríkti
meira jafnræði með kynjunum.
Við það myndu fundirnir ekki að-
eins fá skemmtilegra yfirbragð
heldur trúi ég því, að það hefði
einnig bætandi áhrif á umræður
og afgreiðslu mála.
Tveir
meginstraumar
Ræða sú sem Halldór Hauks-
son formaður Stéttarsambands-
ins flutti í upphafi fundarins, var í
senn bæði yfirgripsmikil og
fróðleg. Hann vék að þeim miklu
breytingum, sem orðið hefðu á
rekstrarumhverfi Iandbúnaðar-
ins á síðustu árum. Væru þær
eðlileg afleiðing aukinnar tækni,
bættra samgangna þróunar í al-
þjóðaviðskiptum og nýrra
strauma í lifnaðarháttum fólks og
neysluvenjum. Þessi þróun hefði
orðið hraðari en nokkurn óraði
fyrir og hlyti að valda atvinnuvegi
eins og landbúnaði, sem hefði
einna lengstan framleiðsluferil
allra atvinnugreina, nokkrum
vanda. Landbúnaðurinn væri í
þeirri einstöku stöðu, að vera
undirstaða fæðuöflunar í heimin-
um og um leið öryggis og sjálf-
stæðis hverrar þjóðar. Því fylgdi
að hver fjölskylda væri, í gegnum
kaup sín á matvælum, nánar
tengd landbúnaðinum en flestum
öðrum atvinnuvegum. Því væru
gerðar til hans miklar kröfur um
hagkvæmni, hollustu fram-
leiðslunnar og í auknum mæli
kröfur um hóflega nýtingu auð-
linda jarðarinnar. Þetta væru
meginástæður fyrir hinni miklu
og almennu umræðu um land-
búnað.
Greina mætti tvo megin-
strauma, sem vörðuðu matar-
öflun jarðarbúa. Annarsvegar
hinar stórstígu framfarir í tækni
og þekkingu við matvælafram-
Ieiðsluna, sem leitt hefði til
aukinnar framleiðslu og
minnkandi framleiðslukostn-
aðar. Að hinu leytinu hefðu
menn, við hagnýtingu hinnar
miklu tækni, ekki alltaf ætlað sér
af og afleiðingin orðið misþyrm-
ing á náttúrunni. Haukur Háll-
dórsson benti á, að í erindi, sem
sem Kalevi Sorsa, fyrrum forsæt-
isráðherra Finnlands, flutti á að-
alfundi Norrænu bændasamtak-
anna hér á landi í sumar, hefði
hann vakið athygli á þessum sjón-
armiðum. Sorsa sagði umhverfis-
mál verða sífellt mikilvægari.
Ræktanlegt land yrði stöðugt tor-
fengnara. Jarðarbúum fjölgaði
um 70 milj. á ári. Eyðing skóga,
svo sem á Amason-svæðinu,
hefði í för með sér alvarlegar
loftslagsbreytingar um allan
heim. í V-Evrópu neyddust
menn til þess að draga úr land-
búnaðarframleiðslu til þess m.a.
að minnka álag á umhverfið.
Talað um sumt,
þagað um annað
Sorsa sagði matvælaverð á
Norðurlöndum hátt og stæðist
ekki samanburð við matarverð í
öðrum sambærilegum löndum.
Þvf slógu fjölmiðlar hér á landi
mjög upp, sagði Haukur. Sorsa
benti hinsvegar á, að á Norður-
löndunum væru matvæli skatt-
lögð mun meira en í öðrum
löndum, og þar væru strangari
reglur um meðferð húsdýra og
aukaefni í matvælum. Það vakti
hinsvegar ekki athygli fjölmiðla.
„Þegar við íslenskir bændur
komum saman til þess að ræða
hagsmunamál okkar þurfum við
að vera þess meðvitaðir, að þeir
alþjóðlegu straumar, sem ég hef
hér vikið að, eru aflvaki þeirra
breyttu aðstæðna, sem við nú
stöndum frammi fyrir og munu
að miklu leyti móta framvindu
mála á næsta áratug. Þetta er
okkur nauðsynlegt að hafa í huga
til þess að við getum haft áhrif á
þróunina og reynt að stjórna
henni okkur í hag“, sagði Haukur
Halldórsson.
Leitum samstarfs
Haukur vék þvínæst að ein-
stökum búgreinum og afkomu
þeirra, framkvæmd búvörusamn-
inganna og ágreiningi um fram-
kvæmd þeirra, forsendum nýs
samnings og aðlögun að honum,
stefnu við úthlutun fullvirðisrétt-
ar og aðgerðir til aðlögunar, nýja
atvinnuskipun f sveitum, félag-
skerfi landbúnaðarins og sam-
skiptum við fjölmiðla, búvöru-
verðinu og möguleikum til lækk-
unar á því. Sagði það sitt álit, að
Stéttarsambandið ætti að leita
eftir samstarfi við aðila vinnum-
arkaðarins ASÍ, BSRB og svo
ríkisvaldið um könnun á því
hvernig lækka mætti búvöruverð-
ið með langtímamarkmið í huga
og á þann hátt aðlaga landbúnað-
inn breyttum viðhorfum í mark-
aðsmálum, innanlands og utan.
í annan stað fari fram úttekt á
núverandi kerfi niðurgreiðslna
og útflutningsbóta, m.a. með til-
liti til þess hvort hagkvæmt sé að
greiða niður vöruverð á frumstigi
framleiðslu eða að taka upp
beinar greiðslur til bænda, og í
þriðja lagi að flýta nauðsynlegum
aðgerðum til þess að hagræða
skipulagi mjólkurbús og slátur-
húsa. Eitt brýnasta hagsmunamál
bænda nú er að finna leiðir til
lækkunar á framleiðslukostnaði
búvara, án þess að það bitni á
kjörum bænda. Með hliðsjón af
þeirri umræðu, sem fram hefur
farið að undanförnu um hátt verð
búvara og áróðri fyrir frjálsum
innflutningi landbúnaðarafurða
er ljóst, að bregðast verður við
þeirri umræðu af fyllstu alvöru.
Ætti það bæði við um bændur
sjálfa og aðra þá, sem áhrif hafa á
verðmyndun búvara.
Vönduð og heilnæm fram-
leiðsla, hagkvæmur og arðbær
rekstur og snyrtimennska í nán-
asta umhverfi sem og annarsstað-
ar eru þau vopn, sem bændur
geta gripið til, þegar til langs tíma
er litið, til þess að tryggja tilvist
sína sem stéttar, sem eftirsóknar-
vert er að starfa í og virðing er
borin fyrir. Taka þarf afstöðu til
nýrra hugmynda um þróun land-
búnaðarstefnunnar næsta áratug-
inn, móta þvrfti afstöðu til nýrra
hugmynda í umhverfismálum og
stefnu í eigin kjarabaráttu, sagði
Haukur Halldórsson.
Prennt kallar að
í ræðu sinni fór landbúnaðar-
ráðherra Steingrímur J. Sigfús-
son fyrst nokkrum orðum um árf-
erðið. Vék þvínæst að umræðu
þjóða í milli um viðskipti með bú-
vörur svo sem viðræður Efta-
ríkjanna og Evrópubandalagsins,
Gatt-viðræðunum. Myndi land-
búnaðarráðuneytið fylgjast eftir
föngum með þessum viðræðum.
Þá vék ráðherrann að einstökum
búgreinum, afkomu þeirra og
framtíðarhorfum, aðgerðum til
að aðlaga sauðfjárbúskap núver-
andi aðstæðum, markaði og land-
kostum, framtíðarstefnumörkum
og nýjum grundvelli búvörufram-
leiðslunnar. Þar kallaði þrennt
að. I. Að útklj á deilumál og vafa-
atriði varðandi framkvæmd gild-
andi samnings. II. Að hefja þegar
í haust aðgerðir sem miðist við
niðurstöðu úr lið 1. og hefja að-
lögun að því, sem við tekur árið
1992. III. Vinna áfram að undir-
búningi nýs samnings ríkisvalds
og bænda um framtíðargrundvöll
búvöruframleiðslunnar.
Nítján atriði
í þessu sambandi kæmu eftir-
greind atriði til athugunar
1. Svæðaskipulag búvöru-
framleiðslu og vinnslu búvara,
sem byggi á bestu samræmingu
landnýtingarsjónarmiða, hag-
ræðingar á framleiðslu, vinnslu
í BRENNIDEPLI
Á næstu misserum
verður, með sam-
rœmdum aðgerðum
stjórnvalda og
bœnda, aðgeraallt
sem hœgt er til að
lœkkaframleiðslu-
kostnað og auka sam-
keppnishœfni land-
búnaðarvara.
og dreifingu búvara og markmiða
stjórnvalda í byggðamálum.
Svæðaskipulag þetta ásamt bú-
rekstrarskilyrðum á jörðum verði
síðan haft til hliðsjónar við fram-
tíðarstjórnun framleiðslunnar.
Stofnaður verði vinnuhópur með
fulltrúum stjómvalda og bænda
og með aðild Landgræðslu ríkis-
ins, Skógræktar ríkisins, Byggða-
stofnunar og e.t.v. fleiri aðila,
sem geri tillögur um þetta efni.
2. Kerfisbreyting á niður-
greiðslum þannig að þær verði
greiddar beint til framleiðenda
eða nær framleiðslustigi en nú er.
Verði þetta atriði falið sérstökum
starfshópi, sem skoði í leiðinni
samspil þessara breytinga og ann-
arra þátta í verðmyndunar- og
verðlagningarkerfi búvara. Sá
hópur geri einnig tillögur um
framtíðartilhögun skattlagning-
ar, (söluskattur/ virðisaukaskatt-
ur) og álagningar og/eða endur-
greiðslna gjalda í landbúnaði. Þá
taki þessi hópur sérstaklega til
skoðunar allar mögulegar leiðir
til lækkunar framleiðslu-,
vinnslu- og dreifingarkostnaðar
búvara. Hagþjónusta landbúnað-
arins verði einnig falið sem forg-
angsverkefni, strax og hún tekur
til starfa, að vinna að þessum
málum. Niðurstaða þessarar
vinnu verði svo nýtt til að marka
langtímastefnu um niður-
greiðslur og verðhlutföll.
3. Almcnnum tilboðum um
kaup eða leigu á fullvirðisrétti
verði hætt. Við taki sérstakar að-
gerðir á grundvelli markmiða um
aðlögun og svæðaskipulag fram-
leiðslunnar, einkum hvað varðar
frekari aðlögun sauðfjárræktun-
arinnar að núverandi aðstæðum.
4. Jarðakaupasjóður verði
efldur fyrst og fremst í því skyni
að kaupa jarðir sauðfjárbænda,
sem láta vilja af þeim búskap og
selja jarðir sínar og ekki búa á
„ríkjandi“ sauðfjárræktarsvæð-
um. - Þá verði Jarðarkaupasjóð-
ur og Jarðeignir ríkisins samein-
uð og fái til sín allar tekjur af
jarðeignum ríkisins. Þessum
tekjum verði heimilt að ráðstafa
til að aðstoða sauðfjárbændur,
sem láta vilja af þeim búskap með
„úreldingu mannvirkja“, (fjár-
festingu), sem tengjast beint
sauðfjárræktinni á viðkomandi
jörð og ekki nýtast til nýrra við-
fangsefna. Þetta verði gert í þeim
tilvikum sem viðkomandi bænd-
ur óska ekki að selja jarðir sínar
þó að þeir láti af sauðfjárbúskap.
Veitt verði í þessu skyni aukafjár-
veiting með það að markmiði að
hefja þegar aðgerðir. Síðan verði
á fjárlögum tvö næstu ár sérstök
fjárveiting tengd þessum verk-
efnum jarðeigna- og jarðasjóðs.
5. I hverju tilviki þar sem veitt
verður aðstoð vegna samdráttar í
sauðfjárrækt verði skoðað hvaða
aðrir atvinnumöguleikar komi til
greina miðað við áframhaldandi
búsetu á sama stað. Skulu þær
fjölskyldur, sem hér eiga í hlut,
hafa forgang að stuðningi. Fram-
leiðnisjóðs til búhátta breytinga,
svo og að verkefnum á sviði skó-
græktar, landgræðslu eða við
annað, eftir því sem við getur átt.
Framleiðnisjóði landbúnaðarins
verði greidd ógreidd framlög
vegna fyrri ára að fullu á þessu
ári, og skal það ganga til þessara
verkefna. (ca 28 milj. kr. sbr.
skýrslu ríkisendurskoðunar).
6. Bændum, sem vilja láta af
mjólkurframleiðslu, verði auð-
veldað slfkt með sambærilegri
„úreldingu mannvirkja“ og
sauðfjárbændum stæði til boða,
sbr. 5 tölulið. Framleiðsluréttur í
mjólk, sem þannig losnar, verði
eingöngu nýttur af mjólkurfram-
leiðendum á ríkjandi mjólkur-
framleiðslusvæðum, sem afsali
sér framleiðslurétti í sauðfé á
móti (sbr. ákvæði reglugerð nr.
23331989). - Jarðakaupasjóði
verði heimilt að kaupa jarðir í
þessum tilvikum og kannað verði
hvort frekari aðgerða sé þörf til
að auðvelda slík skipti.
7. Skoðaðar verði aðstæður
sérstakra markhópa, svo sem líf-
eyrisþega og eldri bænda, bænda,
sem fargað hafa fé vegna útrým-
ingar riðu og bænda, sem leigt
hafa framleiðslurétt og tillögur
mótaðar um hvernig rétt sé að
þeir dragi úr búskap og/eða
hvernig unnt sé að aðstoða þá,
sem ekki hafa hug á að hefja bú-
skap að nýju. - Bændur úr þess-
um hópum, geti orðið forgangs-
aðilar gagnvart ráðstöfunum Fra-
mleiðnisjóðs og stjómvalda, sbr.
6. lið. Gerðar verða sérstakar
ráðstafanir til að auðvelda bænd-
um að draga saman bústofn, enda
sé það liður í ofangreindum að-
gerðum.
8. Undirbúin verði, samhliða
viðræðum aðila, einhliða færsla
allt að ígildi 2ja milj. ltr. fram-
leiðsluréttar í mjólk, frá
sauðfjárbúskap yfir í mjólkur-
framleiðslu. Þessi færsla fari fram
með sambærilegum ákvæðum og
eru í 12. gr. reglug. nr. 233/1989
og falli að markmiðum um
svæðisbundið skipulag fram-
leiðslunnar.
9. Rætt verði sérstakiega um
meðferð greiðslna fyrir ónýttan
fullvirðisrétt, hvort þeim skuli al-
veg hætt á síðustu árum
samningstímans, hve mikið úr
þeim dregið eða þeim settar
þrengri skorður. Greiðslur fyrir
ónýttan rétt verði a.m.k. tak-
markaðar verulega með það í
huga að greiða ekki bætur þar
sem framleiðslugeta er alls ekki
fyrir hendi og skertar í einhverju
hlutfalli og gangi sú skerðing að
einhverju leyti til að mæta niður-
stöðu, sbr. lið róm. 1 hér að fram-
an.
10. Til viðbótar aðgerðum
Framleiðnisjóðs til að stuðla að
atvinnuuppbyggingu í stað sam-
dráttar hefðbundins búskapar,
sbr. búvörulög og lið 6., leggi
stjórnvöld fram sérstaklega til-
tekið fjármagn á næstu 3 árum,
sem varið verði til að fjölga
atvinnutækifærum kvenna í
strjálbýli.
11. Menntunarkröfur og
starfsréttindi gagnvart nýliðum í
landbúnaði verði tekin til sér-
stakrar skoðunar og þá um leið
hvort binda eigi upphaf búskapar
hjá nýjum aðilum við tiltekinn
framleiðslurétt eða skilyrði.
Þannig til að mynda, að safna
yrði saman innan viðkomandi
svæðis ákveðnum lágmarksrétti
áður en nýr aðili gæti hafið bú-
skap.
12. Þegar á þessu hausti verði
settar skýrar og framkvæman-
legar reglur um heimtöku fram-
leiðenda á kjöti. Reglur settar og
eftirlit hert með heimaslátrun og
tómstundabúskap settar
nauðsynlegar skorður. Land-
búnaðarráðuneytið hefur í
undirbúningi aðgerðir í þessu
skyni, sem framkvæmdar verða í
samvinnu við Hollustuvernd og
sveitarfélögin.
13. Fullvirðisréttur verði
skertur á tveimur síðustu árum
samningatímans að því marki
sem niðurstaða, sbr. lið I gefur
tilefni til og ekki verður séð fyrir
með öðrum hætti, svo sem með
ónýttum fullvirðisrétti utan
greiðslna. Verði t.d. miðað við
að 1/3 eða 2/5 þeirrar skerðingar
kæmi á árinu 1990-91 og 2/3 eða
3/5 árið 1991-1992.
14. Viðræður ríkisvaldsins og
bænda um nýjan grundvöll bú-
vöruframleiðslu miðist við að
samningar færist úr magn-
samningi yfir í markaðstengdan
grundvöll, þannig að gerður
verði rammasamningur til nokk-
urs tíma, sem feli í sér innbyggða
aðlögun að breyttum markaðs-
stærðum. í þessu sambandi verði
skilgreind þau öryggismörk, sem
framleiðslan skuli haldast í og eru
umfram innanlandsneyslu, (at-
huga þarf aimannavama/ hag-
vamaþátt þessa máls) og stefna
um tilheyrandi útflutning mörk-
uð til nokkurs tíma í senn í fram-
haldi af því.
15. Núverandi tilhögun fram-
leiðslustjórnunar, með fram-
reikningi fullvirðisréttar frá til-
teknum viðmiðunarámm, verði
samhliða viðræðum tekin til
gagngerðrar endurskoðunar með
Framhald á bls. 9 ,
Þriðjudagur 5. september 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 3