Þjóðviljinn - 05.09.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Hræddur er ég um að Árni
Bergmann hafi ekki lesið grein
mína um borgaraskapinn af ýkja
mikilli kostgæfni. Ég lagði þunga
áherslu á að Marx hefði í skrifum
sínum um Loðvík Bonaparte og
bresk stjórnmál viðurkennt sjálf-
stæði ríkisins og sérhagsmuni
skrifræðisins, en Árni talar eins
og ég viti þetta ekki. En þungam-
iðja ádeilunnar á Marx var ein-
mitt að hann hefði orðið að viður-
kenna að kreddan um stéttar-
valdið stæðist ekki er hann
greindi „konkret” poólitíska við-
burði. Staðreyndir kollvarpa
kreddum.
Marx reynir reyndar að klóra í
bakkann með því að segja að
breska borgarastéttin hafi ekki
talið það borga sig að taka völdin
eftir að kornlögin voru afnumin.
En Marx hefur engar heimildir
fyrir máli sínu, þessi tilgáta svífur
í lausu lofti eins og svo margt sem
Marx sagði. Auk þess er vandséð
hvernig sértæk fyrirbæri eins og
„borgarastétt” geti tekið ákvarð-
anir um valdatöku. - Einstak-
lingar taka ákvarðanir, stéttir
ekki. Öðru máli gegnir um flokka
og aðrar stofnanir sem eru skipu-
lagðar með ákvörðunartöku að
markmiði. Það má lýsa þeim sem
þær séu einstaklingar er taki á-
kvarðanir.
Nú er þess að gæta að stétta-
kenning marxismans er ekki
kenning um atferli smáhópa eða
einstaklinga. Að mínu áliti hafa
lykilhugtök marxismans eins og
„stétt”, „framleiðsluöfl” o.s.frv.
svipaða stöðu og hugtökin „tími”
og „rúm” í heimspeki Kants.
Tími og rúm skapa nauðsynleg
skilyrði fyrir skynjun, ef ég
skynja rauðan blett hlýtur sá
blettur að hafa rými og skynjun
hlýtur að gerast í tíma. Við getum
ekkert lært um tíma og rúm í
krafti skynreynslu vegna þess að
reynslan hefur tíma og rúm að
forsendu. „Borgarastétt” og
„verkalýðsstétt” „strúktuera”
kapítalismann með svipuðum
hætt og tími og rúm „strúkturera”
skynreynslu. Því er, alla vega í
fyrstu umferð, ekki hægt að
krefjast þess að allar staðhæf-
ingar Marx um stéttir séu prófan-
legar.
En Marx hafnar alls ekki
Bergmann og Marx
Um tvo skeggjaða bókaorma eftir þann þriðja
Stefán Snœvarr skrifar
reynsluþekkingu eins og sumir
halda. Með því að athuga
meintar mótsagnir hins empir-
íska yfirborðs samfélagsins t.d.
milli þeirrar staðreyndar að at-
hafnir einstaklinga á markaði eru
skynsamar en samt getur útkom-
an verið óskynsamleg, t.d. í formi
kreppu, stígum við niður í skugg-
averöld sértekninga, sér.tökum
Bretlandi hefur hlutfall þeirra
Breta sem búa í eigin húsnæði
aukist úr 50% í 67% þótt húsnæð-
islausum hafi fjölgað. Meðaljón
hefur það betra nú en fyrir daga
Thatcherstjórnarinnar þótt kjör
þeirra tátækustu séu lakari.
„Borgaraleg” pólitík getur því
þjónað hagsmunum almennings.
Og hvað „vitunariðnaðinn”
En ég fæ ekki séð að hugmynd-
ir okkar komi endilega frá ein-
hverjum „vitundariðnaði”.
Hvaðan kemur íslenskum al-
menningi sú skoðun að stúdentar
séu afætur? Marx taldi reyndar
að kapítalisminn þyrfti enga hug-
myndalega réttlætingu, hann
réttlætir sjálfan sig, m.a. vegna
þess að arðránið er dulið. En
„Og að svo miklu leyti sem stéttakenning
Marx er prófanleg stenst hún prófreynslunnar
illa. Pjóðernisvitundvirðistt.d. snöggtum
sterkara afl en stéttarvitund. ”
samfélagið með nýjum hætti og
komum upp á yfirborðið að nýju
með viðfangið auðgað af ákvörð-
unum. En nú er engan veginn víst
að kreppur stafi af eigindum
markaðssamfélags, sumir segja
að ríkisafskipti valdi kreppum.
Þess utan telja margir út í hött að
tala um mótsögn í veruleikanum,
staðhæfingar geta verið mótsagn-
akenndar veröldin ekki. Sjálfur
tel ég að orðið „mótsögn” í díal-
ektik þýði allt annað en „mót-
sögn” í rökfræði. Ég ætla ekki að
fara nánar út í þá sálma, aðeins
nefna að Marx taldi sértekningar
sínar grípa eðli samfélagsins,
þann kjarna er blikar innst í öllu
sem er. Góður vísindamaður hins
vegar lítur á sértekningar sem
efnivið í fallvaltar tilgátur.
Og að svo miklu leyti sem
stéttakenning Marx er prófanleg
stenst hún próf reynslunnar illa.
Þjóðernisvitund virðist t.d.
snögtum sterkara afl en stéttar-
vitund. Ef skattapólitík Reagans
hefur hleypt fjöri í bandarískt
efnahagslíf má ætla að velflestir
Bandaríkjamenn hafi grætt á
henni, ekki bara „borgarastétt-
in”. Ég hef engar tölur haldbærar
um kjör Bandaríkjamanna en í
varðar virðast vinstrimenn
standa býsna sterkt í ýmsum geir-
um hans, hvað sem Árni Berg-
mann kann um það mál að halda.
Bæði eru hlutfallslega margir
kennarar vinstrisinnaðir og eins
ráða vinstrimenn víða ferðinni í
menningar- og listalífi. Til
skamms tíma var enginn álitshafi
í Frakklandi maður með
mönnum nema hann kenndi sig
við Marx. Samt hafa marxískir
flokkar í Frakklandi innan við
20% fylgi meðal kjósenda. Og í
Danmörku haf marxistar riðið
húsum í háskólunum síðustu tutt-
ugu árin þótt fylgi þeirra á lands-
vísu sé hverfandi. Óg hið volduga
þýska bókaforlag „Suhrkamp”
gefur út marxískar bækur í
stríðum straumum, ekki vegna
ástar á marxismanum, heldur
vegna þess að það borgar sig.
Þannig þjónar markaðskerfið
hagsmunum sósíalista.
Italski marxistinn Antonio
Gramsci taldi að „hugmynda-
fræðilegt forræði „borgarastétta-
rinnar” gerði það að verkum að
hún gæti stjórnað án þess að kúga
menn beint og milliliðalaust.
Tæpast þarf að hirta þann sem
kyssir vöndin.
kannski er það dulið af því það er
ekki til!
Og hver segir að fylgispekt al-
þýðunnar við borgaralegar hug-
myndir sé óskynsöm? Reynslan
sýnir að markaðskerfi er skárri
kostur en áætlunarbúskapur, en
þetta hefur meðaljón löngum vit-
að. Þess utan er almenningur
ekki eins gegnsýrður af borgara-
legum hugmyndum og Árni held-
ur. Það er til dæmis útbreidd
skoðun að „ójöfn tekjudreifing”
sé það sama og „launamisrétti”.
Það er hins vegar ekki sjálfgefið
að ójöfn tekjudreifing sé óréttlát.
Það er alls ekki rétt að „vitund-
ariðnaðurinn” stundi borgara-
legan heilaþvott. í bandarískum
hasarmydum eru skúrkarnir oftar
en ekki ríkisbubbar og stórfyrir-
tækin fá oft slæma útreið.
Vitundariðnaðurinn leitast frem-
ur við að aðlagast ríkjandi hug-
myndum en skapa nýjar. Kven-
ímynd Hollywoodmynda hefur
t.d. gjörbreyst á síðustu árum
vegna breyttra viðhorfa fólks til
stöðu konunnar.
Saga auglýsingana er saga mis-
heppnaðra auglýsingaherferða.
Bíllin Edsel seldist nánast ekkert
þrátt fyrir mestu auglýsingaher-
ferð sögunnar. Því er áhrifavaldi
vitundariðnaðarins takmörk sett.
Stórfyrirtækin eru háð eftir-
spum okkar, en geta ekki stjórn-
að þessari eftirspurn. Því hefur
markaðskerfið sína lýðræðislegu
hlið þótt þeir ríku hafi fleiri „at-
kvæði” en þeir fátæku.
Og eins og ég benti á í grein
minni þá temprar vald verkalýðs-
félaga og samkeppnin um vinnu-
aflið vald auðsins. Kenning Marx
um auðvaldið varð til á tímum
þegar sveitaalþýðan streymdi til
borganna með þeim afleiðingum
að framboð á vinnuafli var meira
en eftirspurn og atvinnurekendur
áttu því alls kosti við alþýðuna.
En upp úr 1850 kemst jafnvægi á
milli framboðs og eftirspumar og
kaupmáttur launa tekur hægt og
sígandi að aukast þótt Marx sjái
ekki ástæðu til að geta þess. Þeg-
ar umframeftirspurn er eftir
vinnuafli snýst dæmið við,
launþegar taka að setja atvinnu-
rekendum skilyrði. Fyrirtækið
varð að ganga að þeim kröfum
því starfsmennirnir hótuðu að
segja upp og fara í Bretavinnu.
„Borgarastéttin” drottnar því
hreint ekki yfir verkalýðnum og
erfitt er að sjá að eignarhald á
framleiðslutækjum sé höfuðupp-
spretta valds. Stjórnmálamenn
hafa enga sérstaka ástæðu til að
þjóna eignamönnum, þeir verða
ekki langlífir á valdastólum ef
þeir geta ekki aflað atkvæða hjá
launþegum. Þegar þeir vilja bæta
rekstrarskilyrði fyrirtækja er það
kannski aðallega til að forða
fjöldaatvinnuleysi sem gæti leitt
til atkvæðamissis fyrir þá, eins og
ég benti á í greininni sem Árni
mislas svo hrapallega. Ennfrem-
ur gagnrýndi ég þá hugmynd að
auðmagnið væri sjáifstæð höfuð-
skepna sem drottnaði jafnt yfir
borgurum sem verkalýð og þá
hugmynd að rikisstjórnin gæti
þjónað hlutlægum hagsmunum
auðvaldsins, þótt hvorki ríkis-
stjórn né borgarar geri sér grein
fyrir því.
Ég vil að lokum mæla með því
að Arni endurlesi greinina „Stétt-
in og valdið” í ró og næði og hætti
að skrumskæla skrif mín.
Stefán Snævarr er heimspekingur.
Einsöngur í
Listasafni Sigurjóns
í kvöld, þriðjudag, kl. 20.30
verða haldnir tónleikar í Lista-
safni Sigurjóns Ólafssonar í
Laugarnesi. Þar mun Signý Sæm-
undsdóttir syngja einsöng við
undirleik Þóru Fríðu Sæmunds-
dóttur píanóleikara. Á efnis-
skránni verða konsertaría eftir
Mozart, ljóð eftir Schubert, Ric-
hard Strauss og nokkur nútíma-
ljöð eftir Atla Heimi Sveinsson.

Lé
Hannes Valdimarsson tv. tekur
við embætti af Gunnari B. Guðm-
undssyni sem lætur af störfum að
eigin ósk.
Nýr hafnarstjóri
í Reykjavík
Þann 1. ágúst sl. tók nýr hafnar-
stjóri við í Reykjavík. Þá tók
Hannes Valdimarsson við af
Gunnari B. Guðmundssyni sem
gegnt hefur embætti hafnarstjóri
frá árinu 1965. Hannes Valdim-
arsson er 49 ára gamall bygging-
arverkfræðingur en hann lauk
prófi hjá Danmarks Tekniske
Höjskole í Kaupmannahöfn með
hafnargerð sem aðalgrein. Hann
hefur starfað sem verkfræðingur
hjá Reykjavíkurhöfn frá árinu
1967 að einu ári undanskildu þeg-
ar hann fór í framhaldsnám og frá
1986 hefur hann verið aðstoðar-
hafna.-'stjóri. Hannes er fjórði
hafnarstjórinn í sögu Reykjavík-
urhafnar og á það sameiginlegt
með öllum forverum sínum að
hafa numið fræði sín í DTH í
Kaupmannahöfn.
Kvennalistinn
hefur áhyggjur
af kvótaflutningum
„Kvennalistakonur lýsa þungum
áhyggjum yfir því ástandi, sem
skapast hefur víða um land vegna
núgildandi stefnu í sjávarútvegs-
málum,“ segir í ályktun frá
Kvennalistanum. Vitnað er til
þess að mörg byggðarlög hafi
mátt þola skipasölur með til-
heyrandi kvótaflutningum að
undanförnu. „Stjómvöldum ber
siðferðileg skylda til að liðsinna
byggðarlögum í tímabundnum
þrengingum. Aðalatriðið er þó,
að menn átti sig á því, að atburðir
sem þessir munu halda áfram að
gerast svo lengi sem fiskveiði-
kvótinn er bundinn við skip.“
Síðan er minnt á þá stefnu
Kvennalistans að „a.m.k. 80% af
heildaraflanum (verði) skipt milli
byggðarlaga með hliðsjón af
lönduðum afla fyrri ára. Hefðu
tillögur Kvennalistans náð fram
að ganga þegar þær voru lagðar
fram fyrir tveimur árum væri ást-,
andið annað nú á þeim stöðum
sem sætt hafa þungum búsifjum
vegna vondra laga,“ segir
Kvennalistinn og ítrekar nauðsyn
þess að breyta stefnunni á kom-
andi þingi.
Fengur kominn
frá Grænhöfðaeyjum
Rannsóknaskipið Fengur sem er í
eigu Þróunarsamvinnustofnunar
íslands kom til Reykjavíkur á
föstudaginn var eftir nær tveggja
ára útivist við rannsóknir og til-
raunaveiðar við Grænhöfða-
eyjar. Á þessum tíma hefur
skipið stundað veiðar með
botnvörpu, dragnót og handfæri
en um borð hafa jafnan verið 12-
14 sjómenn frá Grænhöfðaeyjum
auk 2-3 íslenskra yfirmanna. Eitt
meginmarkmið útgerðarinnar
var að kenna og þjálfa innfædda
sjómenn og segir í frétt frá stofn-
uninni að þeir séu góðir sjómenn,
fljótir að læra og tileinka sér ný-
stárlegar veiðiaðferðir. Verkefn-
ið á Grænhöfðaeyjum fól einnig í
sér vinnslu og markaðssetningu
afurðanna og hefur nú tekist að
koma á útflutningi til Evrópu,
bæði á freðfiski og ferskum fiski
sem fluttur er með flugi.
Bann við togveiðum
út af Glettingarnesi
Sjávarútvegsráðuneytið hefur
gefið út reglugerð um bann við|
togveiðum á svæði út af Gletting-
arnesi. Tekur hún gildi frá og
með deginum í dag, 5. septemb-
er, og gildir til febrúarloka.
Markast bannsvæðið að norðan
af línu sem dregin er réttvísandi í
ANA frá Ósfles, að sunnan af
línu sem dregin er réttvísandi
austur frá Glettingarnesi en að
utan af línu sem dregin er í tólf
sjómílna fjarlægð frá viðmið-
unarlínu. Hins vegar er búið að
rýmka heimildir til togveiða í
Héraðsflóa á svæði sem markast
af línu sem dregin er réttvísandi
ANA af Bjamareyjarvita að línu
sem dregin er ANÁ af Ósfles og
utan línu sem dregin er í einnar
sjómflna fjarlægð frá fjögur-
marki.
ALÞYÐUBANDALAGIÐ
Alþýðubandalagið Neskaupstað
Félagsfundur
Alþýðubandalagið í Neskaupstað heldurfélagsfund í
Egilsbúð þriðjudaginn 5. september kl. 20.30
Fundarefni:
1. Stjórnmálahoriur í haustbyrjun. Framsögu hef-
ur Hjörleifur Guttormsson.
2. önnur mál.
Félagar fjölmennið
Stjórnin
Hjörleltur
Þriðjudagur 5. september 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5