Þjóðviljinn - 06.09.1989, Blaðsíða 9

r
Itilefni í hönd farandi kosninga
til norska stórþingsins verða
rifjuð hér upp nokkur fróðleiks-
atriði um norsku stjórnmála-
flokkanna. Byggt er að nokkru á
grein eftir Tor Dagre ritstjóra í
Norge Informasjon. A núverandi
stórþingi sitja 157 þingmenn en á
það næsta verða kjörnir 165.
Elsti stjórnmálaflokkur lands-
ins, sem gengur undir nafninu
Venstre, var stofnaður um miðj-
an 9. áratug s.l. aldar. Hann varð
til úr ýmsum samtökum af toga
frjálslyndisstefnu og radíkalisma,
sem mikið kvað að á s.l. öld.
Fyrstu ár sín hafði flokkurinn
meirihluta á þingi, en stöðugar
klofningstilhneigingar hægra
megin í honum urðu honum til
sífellt meiri vandræða. Einnig
missti hann mikið fylgi til annarra
miðjuflokka og Verkamanna-
flokksins, eftir að þeir komu til
sögunnar. Mesta niðurlægingar-
tímabil flokksins hófst er hann
klofnaði um afstöðuna til Efna-
hagsbandalags Evrópu 1972 og í
kosningunum 1985 þurrkaðist
hann út af þingi. Síðustu árin hef-
ur Venstre beitt sér allra flokka
mest fyrir umhverfisvernd og náð
út á það verulegu fylgi, svo að því
er spáð að hann fái allt að 10 þing-
mönnum í kosningunum þann 11.
þ.m. Formaður flokksins heitir
Arne Fjörtoft.
Peir tveir stóru
Hægriflokkurinn var stofnaður
þegar á hæla Venstre og sem and-
stöðuflokkur við hann. Hann er
íhaldsflokkur, en ekki harður
sem slíkur á evrópskan mæli-
kvarða. Á árunum milli heims-
styrjalda beitti hann sér mjög
gegn verkalýðssamtökunum,
sem þá efldust, og var fyrst í stað
eftir heimsstyrjöldina síðari, er
Verkamannaflokkurinn réði
mestu, helsti stjórnarandstöðu-
flokkurinn. Flokkurinn var einn í
stjórn 1981-83, er Miðflokkurinn
og Kristilegi þjóðarflokkurinn
komu með í stjórnina. Sú stjórn
varð að láta af völdum 1986, er
hún fékk meirihluta stórþingsins
á móti sér. Hægriflokkurinn
stefnir eindregið að því að Noreg-
ur gangi í Evrópubandalagið. í
kosningunum 1985 fékk hann
rúmlega 30 af hundraði atkvæða
og 50 þingsæti. Síðan hefur hann
stórtapað fylgi til Framfara-
flokksins, en niðurstöður síðustu
skoðanakannana benda til þess
að hann sé farinn að sækja í sig
veðrið á lokaspretti kosningabar-
áttunnar. Formaður er Jan P.
Syse.
Verkamannaflokkurinn var
stofnaður 1887 upp úr verkalýðs-
samtökum, sem stofnuð voru
unnvörpum í Noregi á síðustu
tveimur áratugum s.l. aldar. Hef-
ur flokkurinn sfðan haft náið
samband við verkalýðssamtökin.
Á stórþingið komst hann fyrst
1903. Flokkurinn var framan af í
róttækara lagi af jafnaðarmanna-
flokki að vera og var í nokkur ár í
Komintern. Áhrif syndikalista í
flokknum voru þá veruleg. En
1923 sagði hann sig úr Komintern
og frá því skömmu fyrir 1930
jókst hann stöðugt að fylgi og
áhrifum. Flokkurinn fór með
stjórnarforustu frá 1936 og einn
með stjórn og hafði hreinan þing-
meirihluta 1945-61. Þau ár var
Einar Gerhardsen helsti forustu-
maður flokksins og var hann for-
sætisráðherra lengst af til 1965.
Flokkur bænda
Undir forustu Verkamanna-
flokksins fór fram endurupp-
byggingin eftir heimsstyrjöldina
síðari og þá varð Noregur einnig
velferðarríki. Eigi að síður hefur
flokknum ekki tekist að ná
hreinum þingmeirihluta síðan
1965. Klofningur varð í flokknum
út af því hvort ganga skyldi í
Efnahagsbandalag Evrópu eður
ei og varð það til þess að hann
tapaði miklu fylgi til Sósíalíska
kosningabandalagsins í kosning-
unum 1973. Eigi að síður hefur
flokkurinn haldið stöðu sinni sem
Gro Harlem Brundtland - flokkur hennar er í sókn í lokahríð kosningabaráttunnar.
Noregur
Níu flokkar í boði
Nokkur orð um stjórnmálaflokka þá, er keppa um hylli
norskra kjósenda fyrir kosningarnar n. k. mánudag
stærsti flokkur landsins og hefur
farið með stjórn síðan 1986. í
kosningunum 1985 fékk hann um
41 af hundraði atkvæða og 71
þingsæti. Nú er flokknum spáð
verulegu fylgistapi, en í loka-
sennu kosningabaráttunnar virð-
ist hann þó kominn í sókn. Hann
leggur áherslu á viðhald velferð-
arríkiskerfis með skandinavísku
sniði og er beggja blands í af-
stöðunni til Evrópubandalagsins.
Formaður er Gro Harlem
Brundtland, forsætisráðherra.
Stofnun Miðflokksins, sem hét
Bændaflokkur frá 1922, er rakin
til þess er Norsk Landmandsfor-
bund ákvað 1919 að bjóða fram
til þings. Flokkurinn hefur fyrst
og fremst beitt sér fyrir hagsmun-
um bænda og annars dreifbýlis-
fólks. Hann var mjög andsósíal-
ískur fyrst í stað og jafnvel veikur
fyrir nasískum áhrifum, en tók þó
á 4. áratugnum upp samvinnu við
Verkamannaflokkinn og hjálp-
aði honum til að mynda stjórn
1936. Mesta kosningasigur sinn
vann flokkurinn 1927, en síðan
hefur yfirleitt hallað undan fæti
fyrir honum, einkum vegna þess
að fólki, sem vinnur að landbún-
aði og skógarhöggi og í atvinnu-
greinum í tengslum við þetta hef-
ur fækkað hlutfallslega jafnt og
þétt. 1959 skipti flokkurinn um
nafn, í von um að ná til kjósenda í
öðrum starfsstéttum, og heitir
síðan Miðflokkurinn. Eftir
heimsstyrjöldina síðari hefur
flokkurinn yfirleitt haft á þingi
samstarf við aðra borgaraflokka
og verið í ríkisstjórnum með
þeim. 1965-72 var Per Borten,
leiðtogi flokksins, forsætisráð-
herra. Á yfirstandandi áratugi
var flokkurinn í stjórn undir for-
ustu Hægriflokksins. í kosninga-
baráttunni nú hefur gætt af hálfu
flokksins nokkurs tvístíganda
milli Verkamannaflokks og
Hægriflokks.
Standa vörð
um kristnihald
Miðflokkurinn beitir sér ákaft
á móti því að Noregur gangi í
Evrópubandalagið, þar eð flokk-
urinn óttast að við það muni hag-
ur landbúnaðarins versna. Hann
hefur nú 12 þingsæti en líklegt er
að hann tapi einhverju fylgi. For-
maður Miðflokksins er Johan J.
Jakobsen.
Kristilegi þjóðarflokkurinn var
stofnaður 1933 af trúuðu fólki,
sérstaklega á Hörðalandi, sem
fram að því hafði fylgt Venstre að
málum en taldi þann flokk of
hirðulausan um kristnihald.
Flokkurinn náði fyrst verulegum
árangri í kosningunum 1945, er
hann vann fylgi víða um land og
fékk átta þingsæti. Hæst bar
flokkinn eftir kosningarnar 1977,
er hann fékk 22 þingsæti.
Helstu áhugamál flokksins
hafa alla tíð verið að efla kristni
og virðingu fyrir kristilegu sið-
gæðismati. Hann er á móti fóstur-
eyðingum og áhugasamur um
hjálp við þróunarlönd. Fylgi hans
er í flestum stéttum og starfshóp-
um jafnt. Hann telur sig þó borg-
aralegan, hefur unnið með öðr-
um borgaraflokkum á þingi og átt
hlut að stuðningi við allar ríkis-
stjórnir þeirra eftir heimsstyrj-
öldina síðari. í sumum þeirra hef-
ur flokkurinn haft ráðherra og
1972-73 var einn af leiðtogum
hans, Lars Korvald, forsætisráð-
herra. Flokkurinn var með fríkis-
stjórninni 1983-86 undir forustu
haegrimannsins Káre Willoch.
I afstöðu til Efnahagsbanda-
lags Evrópu/Evrópubandalagsins
var flokkurinn lengi klofinn og
hann er enn hikandi í því máli.
Forustumenn í flokknum eru
meðal dyggustu stuðningsmanna
ísraels í Noregi.
Nú hefur Kristilegi þjóðar-
flokkurinn 16 menn á þingi, en
búist er við að hann tapi ein-
hverju fylgi í næstu kosningum.
Formaður flokksins er Kjell
Magne Bondevik.
Róttækir
jafnaðarmenn
Sósíalíski vinstriflokkurinn er
sprottinn fyrst og fremst úr vinstri
armi Verkamannaflokksins. Var
þar um að ræða fólk, sem taldi
þann flokk ekki nógu vinstrisinn-
aðan í innanríkismálum og var á
móti aðild að Nató. Ótti við að
það bandalag stillti upp kjarna-
vopnum í Noregi var kveikjan,
sem varð til þess að vinstrimenn
þessir klufu sig úr Verkamanna-
flokknum. Stofnuðu þeir Sósíal-
íska þjóðarflokkinn. í kosning-
unum 1961 fékk hann tvo þing-
menn, en hafði næstu tvö árin eigi
að síður veruleg áhrif á þingi, þar
eð Verkamannaflokkurinn og
borgaraflokkarnir samanlagðir
höfðu þá jafnmarga þingmenn,
74 hvorir. Flokkurinn fékk stór-
aukið brautargengi er hann beitti
sér gegn því að Noregur gengi í
Efnahagsbandalag Evrópu. Fyrir
kosningar 1973 stofnaði hann
Sósíalíska kosningabandalagið
með andstæðingum Efnahags-
bandalagsaðildar í Verkamann-
aflokknum og Kommúnista-
flokki Noregs. Vann bandalag
þetta þrumusigur í kosningunum
og fékk 16 þingmenn kjöma.
Kommúnistar gengu fljótlega
úr kosningabandalagi þessu en
aðrir aðilar að því stofnuðu Sósí-
alíska vinstriflokkinn 1975. Hann
hefur nú sex þingmenn og bætir
líklega einhverju við sig, þar eð
hann virðist vera í sókn á loka-
spretti kosningabaráttunnar.
Stefna Sósíalíska vinstriflokks-
ins er venjulega skilgreind sem
róttæk jafnaðarstefna. Hann vill
að Noregur verði óháður stór-
veldablökkum og beitir sér ákaft
fyrir þróunarhjálp af Norðmanna
hálfu. Þá er flokkurinn mjög á
verði gegn því að velferðarkerfið'
sé látið ganga úr sér. Hann er
áhugasamur um umhverfisvernd
og enn sem fyrr á móti því að
Noregur gangi í Evrópubanda-
lagið. Formaður flokksins er Erik
Solheim.
Á undanhaldi
í lokasennu
Framfaraflokkurinn var stofn-
aður 1973 og hét fyrst í stað eftir
fyrsta formanni sínum, furðufugli
sem Anders Lange hét. Krafðist
hann mikillar skattalækkunar og
niðurskurðar opinbera geirans í
stfl við Glistrup í Danmörku. í
kosningunum þá um haustið fékk
flokkurinn fjögur þingsæti.
Lange lést 1974 og tók þá við nú-
verandi formaður, Carl I. Hagen.
Hann gaf flokknum hans núver- •
andi nafn og hristi af honum sér- •
vitringsbraginn. Framfaraflokk- I
urinn er lengst til hægri norskra j
stjórnmálaflokka, eindregið
fylgjandi markaðshyggju, vill
lækka skatta og draga stórum úr
ríkisafskiptum. Hann vill herða
refsingar fyrir afbrot og glæpi og
telur að Norðmenn hafi sleppt
inn í land sitt alltof mörgu fólki
frá þriðja heiminum.
Flokkurinn hefur nú aðeins tvo
menn á þingi, en hefur frá síðustu
kosningum verið í stórsókn með-
al kjósenda. Um hríð leit svo út
að hann yrði annar stærsti flokk-
ur stórþingsins eftir n.k. kosning-
ar. En nú í lokahríð kosningabar-
áttunar hefur dregið verulega úr
fylgi hans, samkvæmt niðurstöð-
un skoðanakannana. Gagnvart
Evrópubandalaginu er afstaða
flokksins ekki ljós.
Fylgislausir
kommúnistar
Norðmenn hafa tvo kommún-
istaflokka. Sá eldri þeirra,
Kommúnistaflokkur Noregs, var
stofnaður 1923 af verkamanna-
flokksmönnum, sem sættu sig
ekki við að Verkamannaflokkur-
inn gekk úr Komintern. Komm-
únistaflokkur Noregs hefur alla
tíð verið mjög sovéthollur. Hæst
reis flokkurinn í kosningunum
1945, er hann náði 11 þingsætum,
og mun hann hafa átt þá fylgis-
aukningu að þakka einkum
frækilegri frammistöðu flokks-
manna í andspyrnuhreyfingunni
á árum heimsstyrjaldarinnar
síðari, er Noregur var hersetinn
af Þjóðverjum. En það fylgi
hrundi af flokknum í stormum
kalda stríðsins og síðan hefur
hann mátt sín lítils í stjórnmálum.
í síðustu kosningum fékk flokk-
urinn aðeins 0,2 af hundraði at-
kvæða, og ekki er búist við að
betur gangi nú á mánudaginn.
Þá er það Kommúnistaflokkur
verkamanna, marxistar- lenínist-
ar, þekktari undir skammstöfun-
inni AKP-ml. Hann var stofnað-
ur 1973 og lét þann áratug all-
mikið á sér bera í námsmanna-
samtökum og á ýmsum vinnu-
stöðum. Þetta er maóistaflokkur
og var sem slíkur á þeirri tíð ákaft
fylgjandi Kína og Albaníu, en
þeim mun heiftúðugri út í Sovét-
ríkin. í kosningum hefur flokkur-
inn boðið fram undir nafninu
Rautt kosningabandalag og haft
þá í félagi við sig eitthvað af utan-
flokksmönnum. Teljandi fylgi
hefur flokkurinn aldrei náð.
Hann fékk í kosningunum 1985
0,6 af hundraði atkvæða og búist
er við að útkoman hjá honum
verði eitthvað svipuð nú.
dþ.
Mlðvlkudagur 6. september 1989 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 9