Þjóðviljinn - 26.10.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Þessi grein á ekki að byrja á
ræmu um hágengi íslenskra bók-
mennta ásamt nýjustu tíðindum
af víðkunnu sambýli bókar og
þjóðar. Samt fjallar greinin um
bækur, íslendinga og heimsmet.
Nefnilega þá staðreynd að í safni
þjóðanna skera íslendingar sig úr
með því að leggja hæstan skatt á
bækur, þ.e.a.s. stærstan stein í
götu bókarinnar. Fjölmörg ríki
skilja bókina alveg undan skatti
og önnur stilla honum mjög í hóf.
Að vísu hef ég bara fyrir framan
mig töflu yfir þjóðir Vest-
ur-Evrópu og ekki er útilokað að
finna megi í S-Ameríku, Afríku
eða Asíu ríkisvald sem fyrirlíti
bækur ennþá meir en hið opin-
bera hér.
Hvernig getur staðið á þessari
hróplegu mótsögn á milli orða og
æðis? Annars vegar upphafning
bókarinnar í hátíðaþembum og
svo hversdagslágkúran: 25%
söluskattur á bækur?
Nú má öllum vera ljóst að
bókaútgáfa á íslandi er bundin
svo þröngum skilyrðum að tilvist
hennar ein og sér hossar hátt í
undur og furðu. Bara þetta að
það skuli ekki vera nema 250 þús-
und hausar móttækilegir fyrir ís-
lensku í gervöllu sköpunar-
verkinu. Ókunnugir telja fyrir-
Bókaskattinn burt
Pétur Gunnarsson skrifar
tækið fyrirfram vonlaust og þurfi
ekki að ræða það fremur en
pálmarækt meðfram Miklu-
brautinni. Það þarf að þekkja til
ævagamals samspils bókmennta
og þjóðar til að botna eitthvað í
fyrirbærinu.
Margur myndi halda að ríkis-
sama tíma eru ýmsir keppinautar
bókarinnar undanþegnir skatti:
tímarit, blöð og kvikmyndir.
Hverjir eru
eiginlega á vakt?
Algengt er að bækur á íslandi
útgáfu, af sjálfu leiðir að menn
eru tregir til að gera tilraunir með
jafn dýrt efni eða taka áhættu.
Hátt bókaverð er ennfremur á
góðri leið með að setja upp alvar-
legar hindranir í framhalds-
skólum. Fréttir berast af því að
námsbókakostnaður sé tekinn að
„Heimsmet íslendinga í skattlagningu á
bækur æpir í kafallan fagurgala ráðamanna
um mikilvægi bókmenntafyrir íslenska
þjóðmenningu”
valdið væri vakið og sofið að hlúa
að þessu undri og sýna því a.m.k.
sömu alúð og eldi minka og refa
eða ræktun sauðfjar. Ekki er því
nú að heilsa og látum það vera.
En hvernig í dauðanum víkur því
við að hengdir eru á bókina
skattar líkt og lúxusvarning? Og á
séu þrisvar sinnum dýrari en í
grannlöndunum. Afleiðingin er
m.a. sú að fólk upp og ofan er
steinhætt að kaupa bækur fyrir
sjálft sig og eflingu andans - bók-
in hefur alfarið hafnað í jóla-
öskjunni. Hátt bókaverð hefur
líka í för með sér einhæfni í bóka-
fæla hina efnaminni frá námi. Og
setur líka sjálfu náminu skorður:
kennarar veigra sér við að setja
bækur á námsskrá af ótta við að
kostnaðurinn rjúki upp úr al-
mennu velsæmi. Sjóndeildar-
hringurinn skreppur saman, ver-
öldin verður fátækari.
Einkennilegur flötur á þessu
máli kristallast í freenum af nvi-
um faraldri í framhaldsskólum:
nemendur þurfi að hafa skóla-
töskur sínar í strangri gæslu,
hættan vofi sífellt yfir að stolið sé
úr töskum og pokum. Hátt bóka-
verð hefur gert skólatöskuna -
þessa fyrrverandi ímynd einskis-
nýtisins - að eftirsóknarverðu
þýfi!
Alveg frá því að skattinum var
komið á hefur bókafólk verið að
bera sig upp undan honum og
strita við að fá honum aflétt. I
viðtölum við ráðamenn hefur
m.a.s. örlað á skilningi - en jafn-
framt uppgjöf andspænis sölu-
skattsvélinni - svo erfitt að grípa
inn í skattamaskínuna þegar hún
er einusinni byrjuð að mala,
næstum eins og að kryfja sjúkling
á meðan hann er enn á lífi.
Nú þegar fyrir dyrum stendur
kerfisbreyting væru fáheyrð mis-
tök að endurtaka vitleysuna -
þeir stjórnmálamenn sem legðu
nafn sitt við þá ósvinnu mundu
seint rétta við í áliti bókafólks.
Heimsmet Islendinga í skatt-
lagningu á bækur æpir í kaf allan
fagurgala ráðamanna um mikil-
vægi bókmennta fyrir íslenska
þjóðmenningu.
Pétur Gunnarsson er rithöfundur
MENNING
Greiðum götu
bamaima inn í
bókmenntaheiminn
/ /
Avarp Guðrúnar Agústsdóttur, aðstoðar-
manns menntamálaráðherra, við upphaf
barnabókaviku
Virðulegi forseti íslands,
aðstandendur barnabókavikunn-
ar, ágætu börn og foreldrar, aðrir
hlustendur.
Það er oft sagt að íslendingar
beri virðingu fyrir börnum sínum
og vilji þeim allt hið besta.
Við efumst stundum um rétt-
mæti þessarar fullyrðingar, ekki
síst þegar við hugsum til þess
hversu mikið þau eru ein, á eigin
vegum meðan við foreldrarnir
vinnum langan vinnudag og við
höfum ekki sýnt þeim virðingu
okkar með því að tryggja þeim
örugga og góða uppeldisstaði
þótt allir skynji þörfina fyrir slíkt.
Á sama hátt vill verða brestur á
því að við sinnum þörfum þeirra
til að njóta menningar og kynna
þeim undraheim listarinnar.
Þessi opnunarhátíð barna-
bókavikunnar sem forseti íslands
setti hér áðan er kærkomin til-
breyting og andstandendum
barnabókavikunnar til mikils
sóma og sýnir börnum þá virð-
ingu sem þau eiga skilið.
Þegar við sem slitum barns-
skónum án sjónvarps og mynd-
banda kynntumst heimi bóka, þá
voru aðstæður töluvert aðrar en
nú. Barnabækurnar sem við
höfðum aðgang að voru yfirleitt
ekki myndskreyttar, og við þurft-
um, og það kom nokkuð af sjálfu
sér að sjá sjálf um að mynd-
skreyta bækurnar í huganum.
Þannig átti hver sína mynd af
honum Hjalta litla og umhverfi
hans svo dæmi sé nefnt.
Teiknimyndir og bíómyndir voru
ekki daglegir gestir á heimilum - í
mesta lagi var hægt fyrir okkur
þéttbýlisbörnin að sjá Roy Ro-
gers og Tarsan í bíó á sunnu-
dögum og til hátíðabrigða teikni-
myndir Walt Disneys. Við
höfðum því lítið annað en bækur
og notuðum þær líka óspart.
Nú er því haldið fram að bók-
lestur hafi minnkað til muna hjá
börnum, minni útlán á bóka-
söfnum og færri bækur seljast.
Það er greinilegt að aðstand-
endur barnabókavikunnar vilja
snúa þessari þróun við og það er
vel. Markmiðið er að vekja at-
hygli á bókum, hvetja börn og
unglinga til bóklestrar og for-
eldra til að sinna lestri barna
sinna. Þessa sömu viku nær
málræktarátakið 89 á vegum
menntamálaráðuneytisins há-
marki sínu með málræktarviku í
öllum skólum landsins.
Ég nefndi í upphafi mikilvægi
þess að gefa börnum tækifæri á að
kynnast heimi menningar og lista
og hversu virðingarvert það er og
merkilegt að bókaútgefendur
skyldu vilja halda með þessum
hætti upp á 100 ára afmæli sitt. En
barnabókavikunni lýkur 28. okt.
n.k. og málræktarátakinu nú á
næstunni. Við þurfum að huga að
framhaldinu - raunar ættu allar
vikur að vera barnabókavikur
alls staðar, á heimilum, í skólum
og dagvistarheimilum.
Margt var um börnin í Útvarpshúsinu við upphaf barnabókaviku. (Ljósm. Jim Smart)
En þessi vika markar vonandi
upphaf að vakningu - vakningu
sem gerir börnum kleift að kom-
ast inn í bókmenntaheiminn og
vera í honum upp frá því. Þá höf-
um við jafnframt tryggt áfram-
haldandi líf bókarinnar á íslandi.
Þess vegna er það dýrt spaug og
hættulegt að kasta til þess hönd-
um sem matreitt er fyrir börn.
Þess vegna er sú skoðun sem
stundum heyrist hættuleg að
barnabókmenntir séu óæðri
fullorðinsbókmenntum. Þess
vegna þarf að styrkja barnabóka-
höfunda sérstaklega, svo þeir
neyðist ekki til að framleiða
barnabækur á sem skemmstum
tíma til að geta átt fyrir salti í
grautinn sinn. Þetta hlýtur að
vera skoðun þeirra sem telja að
bóklestur geri meiri kröfur til
barnanna og þroski þau betur,
heldur en seta fyrir framan
sjónvarpsskjá.
Því betra sem barnaefnið sem
búið er til hér í landinu er, bæði
bækur og það sem boðið er upp á í
ljósvakamiðlunum, því líklegri
verða börnin til þess að læra að
skilja kjarnann frá hisminu og
horfa gagnrýnum augum á og
læra að hafna ýmsu rusli sem
þeim nú er boðið upp á.
Menntamálaráðuneytið fagnar
þessu merka framtaki og þakkar
félagi íslenskra bókaútgefenda
fyrir að hafa ákveðið að setja
börnin í öndvegi á merkisafmæli
sínu - og eins er öðrum þeim sem
að þessu átaki standa þakkað.
Um leið og ég flyt ykkur kveðju
menntamálaráðherra lýsi ég því
yfir að Sýning á bókum fyrir börn
og unglinga er nú opnuð.
Ný kennslubók í islendingasögu
Mál og menning hefur gefið út
bókina Samband við miðaldir,
sem er kennslubók í íslandssögu
frá landnámi til siðaskipta.
Samband við miðaldir er ný-
stárleg kennslubók að því leyti að
henni er ætlað að sameina nám í
íslenskri miðaldasögu og frumat-
riðum sagnfræðilegra aðferða.
Lögð er áhersla á að lesendur
kynnist frumheimildum og læri
að lesa úr þeim. Sú þekking ætti
að nýtast þeim í ýmsum greinum
öðrum en sagnfræði.
Fjölmargar ljósmyndir og
skýringarteikningar eru í bókinni
og ábendingar um frekara lesefni
fylgja hverjum þætti, auk ítar-
legra skráa í bókarlok. Bókin á
því erindi til allra sem unna ís-
lenskri sögu, þó hún sé samin sem
kennslubók.
Samband við miðaldir varð til á
námskeiðum í sagnfræði til
kandídatsprófs við Háskóla ís-
lands, þar sem sagnfræðinemar
gerðu ýmsum þáttum sögunnar
skil undir verkstjórn Gunnars
Karlssonar prófessors. Gunnar
hafði síðan umsjón með lokafrá-
gangi verksins. Eftirtaldir sagn-
fæðinemar sömdu bókina með
Gunnari: Axel Kristinsson,
Brynjar Viborg, Helgi Hannes-
son, Jón Viðar Sigurðsson,
Magnús Hauksson, Magnús
Þorkelsson, Margrét Guðmunds-
dóttir, Óðinn Jónsson, Ragn-
heiður Mósesdóttir og Þorleifur
Óskarsson.
Bókin er 266 bls. að stærð.
Fimmtudagur 26. október 1989 ÞJÖÐVIUINN - SÍÐA 5