Þjóðviljinn - 16.12.1989, Blaðsíða 2

BÆKUR
Framhald af bls. 1
Skáldskapurinn
sjálfur
Einatt hafa menn tilhneigingu
til að meta bókauppskeruna eftir
því hvað kemur út af íslenskum
skáldskap. Og samkvæmt þeim
mælikvarða líður bókmenning-
unni takk bærilega og gott betur.
Ýmsir fremstu rithöfundar
okkar eru á ferð með nýjar
bækur: Einar Kárason, Svava
Jakobsdóttir, Thor Vilhjálmsson
og Vigdís Grímsdóttir eins og
frægt er orðið í fréttum af bók-
menntaverðlaunum. Sumir eru
að breyta til: Birgir Sigurðsson
hvflir sig á leikritum og gefur út
gamansamar smásögur, ísak
Harðarson og Sveinbjöm I.
Baldvinsson hvfla sig á ljóðum og
bjóða upp á smásögur. Óvenju-
margir eru á ferð með sína fyrstu
skáldsögu eða smásagnasafn:
Einar Heimisson með sína flótta-
mannaskáldsögu, Eysteinn
Björnsson sem lýsir lífsmynstri
spilafífls, Arnmundur Backman
skoðar vinnuþrælinn í neyslu-
samfélaginu, Kristín Ómarsdótt-
ir hnitar saman húmor og lýrík í
smásögum. Og þá er hvergi nærri
allt upp talið. Kjartan Árnason
sendir frá sér sérstæða þroska-
sögu, Agnar Þórðarson er með
pólitíska lykilskáldsögu. Leó
Löve prófar sig í hreinræktaðri
spennusögu. Innlendar ástar-
Hver
er
ekki
hvað?
Shusaku Endo
Hneyksli
Úlfur Hjörvar þýddi
Forlagið 1989
Alltaf er gaman að því að þýð-
endur leggist í landvinninga. Nú
er Úlfur Hjörvar kominn alla leið
til Japans og reiðir fram á skilvísri
íslensku sögu, sem blandar sam-
an vestrænni skáldskaparreynslu
og japönsku lífsmynstri á mjög
merkilegan hátt.
Sagan greinir frá Súgúró, sem
er virðulegur rithöfundur hálf-
sjötugur, grandvar kristinn mað-
ur sem ekki má vamm sitt vita, en
hefur í skáldskap sínum freistast
til að fást við myrkrið óskiijan-
lega í sálum mannanna og er ekki
viss um hvort hann hefur verið
heiðarlegur í meðferð þess efni-
viðar. Pær efasemdir ágerast þeg-
ar hann fær það framan í sig við
hátíðlega afhendingu verðlauna,
að til hans hafi sést við ljósfælnar
skemmtanir í vændis- og klám-
hverfi Tokíóborgar. Hann kann-
ast að sönnu ekki við neitt í
fýrstu, en fréttum af illum ævin-
týrum hans fjölgar, slúðurblaða-
maður kemst á spor hans og ætlar
að tortíma hans æru. Hvað er á
seyði? Höfundurinn heldur les-
andanum lengi í greipum spurn-
ar, leikur á forvitni hans af mikl-
um hagleik: á Súgúró sér tvífara
eða er vændismaðurinn svipljóti,
sem hann hefur sjálfur séð
bregða fyrir, einhver djöfullegur
partur af persónu hans sjálfs?.
Shusaku Endo er ekki fýrstur
manna til að fjalla um tvífara-
þemað sem rómantíkin gerði vin-
sælt (m.a. í sögum Hoffmanns)
og lifði áfram góðu lífi í frægðar-
sögum eins og Myndinni af Dori-
an Gray og Dr. Jekyll og Mr.
Hyde. Þessi japanski sagnameist-
ari lætur sér vitaskuld ekki nægja
það, að tiltekið hugarsástand eða
sálarafkimi verði hold og skiljist
sögur nokkrar eru á sínum venju-
lega stað. Þetta er ekki beinlínis
ár ritsafna - þó kom Jónas Hall-
grímsson út í nýrri útgáfu og
vandaðri, AB lauk við 19 binda
útgáfu á Gunnari Gunnarssyni og
MM gaf út allar smásögur Hall-
dórs Stefánssonar á stórbók.
Ljóðlistin má una vel sínum
hlut á ári þegar Stefán Hörður
Grímsson, Þorsteinn frá Hamri.
Ingibjörg Haraldsdóttir, Böðvar
Guðmundsson, Birgir Svan og
ísak Harðarson gefa út nýjar
bækur. Ljóðabækur eru annars
miklu fleiri orðnar en taldar verði
og veldur þar um öflug sjálfsút-
gáfa. Sá vöxtur gæti reyndar
freistað manns til að hugsa sem
svo, að á endanum verðum við
svo vel vædd tölvum og prentur-
um að rætast kunni spásögnin:
„hver maður sín bók“. Hverju
guð forði, því þá munu menn að
líkindum vera orðnir daufir til að
lesa aðra en sjálfa sig.
Kvæði Tómasar Guðmunds-
sonar komu á stórbók og Hörpu-
útgáfan gaf út sálma og kvæði
Hallgríms Péturssonar og Menn-
ingarsjóður Sonnettur Shakespe-
ares í þýðingu Daníels Á. Daní-
elssonar.
Endurminningin
Öll flokkun bóka er hálfgert
plat: hér ægir saman viðtalsbók-
um og fræðiritum og sjálfsævisög-
um, hér er skrifað jafnt um Cesar
við „eiganda" sinn. Hann notar
þetta tema af góðri útsjónarsemi
til að fjalla um óttann við það sem
í manneskjunni býr á bak við trú
og siðfágun, sama óttann við
grimmdina og grimmdarlostann
sem fékk Dostojevskí til að
hrópa: Maðurinn er of víður, ég
mundi vilja þrengja hann. Hér er
líka, beint eða óbeint, komið inn
á gamlar og nýjar spurningar um
skáldskap sem einskonar
hreinsun af sora, sem og hug-
rekki skálds til að horfast í augu
við grimman heim. Súgúró,
skáldið í sögunni, fær margt af
þessum erfiðu spurningum fram-
an í sig við kynni af frú Narúse
sem heillar hann og hryllir í tví-
eðli sínu. Hún er bæði barngóður
sjálfboðaliði á barnadeild sjúkra-
húss og kona sem kyndir undir
kynnautn sína með því að minn-
ast þess, hvernig maður hennar
brenndi inni lifandi konur og
börn í Kína meðan hann barðist
þar í stríðinu. Það er frú Narúse
sem segir þetta hér við hinn aldna
kristna rithöfund:
„Þegar Jesús, löðrandi í blóði,
bar krossinn til aftökustaðarins
úthúðaði fólkið honum og grýtti
þann sem breytti rás sögunnar og
Hemma krónu. Hér er vandaður
texti góðra stflista eins og Stefáns
Jónssonar, sem segir af sinni
veiðimannanautn og Björns Th.
Björnssonar sem rifjar upp strák-
aár í Eyjum. Hér er líka að finna
fræðilegt átak Elínar Pálmadótt-
ur, sem fræðir okkur um franska
íslandssjómenn og Þórunnar
Valdimarsdóttur sem heldur til
haga því sem hægt er og ekki hægt
að vita um Snorra á Húsafelli.
Hér eru játningarit eins og lýsing
Hebu Jónsdóttur á diplómatalífi,
viðtalasyrpur um bændur og sjó-
menn, ærslafull æskuárahylling
Björns Jónssonar læknis... Hvar
skal byrja, hvar skal hætta? Hér
eru bækur um stjórnmálamenn
(Brynjólf Bjarnason, Davíð
Oddsson og Sverri Hermunns-
son), verklýðsforingja (Guð-
mund J. Guðmundsson og Krist-
ján Thorlacius), leikara (Guð-
rúnu Ásmundsdóttur og Ævar R.
Kvaran), konur úr húsum lista-
manna (Tove Engilberts og
Hrefna Benediktsson). Áhuginn
á þessari syrpu allri nær kannski
ekki nema sjaldan bókmennta-
legri fullnægingu og hann mun
vafalaust oftar en skyldi detta
niður í pukurforvitni þess sem á
gægjum liggur. Nema hvað: það
er þensla í þessum bókaflokki,
einkum viðtalsbókunum sem eru
alls 23 talsins í bæklingi bókaút-
gefenda.
hann. Haldið þér ekki að það hafi
gert það ánægjunnar vegna? Það
horfir á saklausan og hreinlífan
mann þjást. Má ekki ætla að það
hafi verið ánægjan af að auka á
niðurlægingu slíks manns, sem
gagntók múginn þennan dag?
Jesús var of saklaus, of flekk-
laus... svo að fólkið vildi tortíma
honum... Þessa tilfinningu
þekkjum við öll. Hún býr djúpt í
sálum okkar. En það vill enginn
horfast í augu við hana. Þannig
hefur yður liðið árum saman
Sensei. Jafnvel í skáldsögum
yðar... í rauninni hafið þér ekki
skrifað um annað en menn sem
svikið hafa Jesúm en fellt svo iðr-
unartár er haninn gól í þriðja
sinn. Þér hafið forðast að skrifa
um múginn sem grýtti hann af
einskærri ánægju."
Að sjálfsögðu gefur Shusaku
Endo ekki svör við þeim spurn-
ingum öllum sem hann ber fram.
En hann kann þá list að láta þær
lifna með lesandanum. Einnig
margítrekaða spurningu um það,
hvort syndin sé með nokkrum
hætti frjóangi endurlausnar og
upphaf nýs lífs.
Árni Bergmann
Þýddu skáld-
sögurnar
Enn og aftur er staðfest sú þró-
un sem átt hefur sér stað síðustu
ár. Erlendar skáldsögur eru um
fimmtíu (voru lengi vel nær áttat-
íu gefnar út á ári hverju), og þar
munar mestu að dregið hefur úr
útgáfu reyfara. Einkum spennu-
sagna og leynilögreglusagna (Ag-
atha Christie og Alistair McLean
eru þó mætt til leiks af alþekktri
stundvísi) en af slíkum bókum
kemur aðeins út um einn tugur
núna. Ástarsögurnar, bleikar
flestar, eru helmingi færri eða um
tuttugu og þar má ganga að
ákveðnum höfundum vísum eins
og árstíðunum (Barbara Cart-
land, Victoria Holt, Theresa
Charles osfrv.).
Menn telja að „reyfurum" hafi
fækkað vegna þess að notendur
þeirra hafi í ríkum mæli flutt sig
yfir á myndböndin í leit að af-
þreyingu. Aftur á móti hefur
merkisskáldsögum erlendum
fjölgað sem á íslensku koma, og
er svo fyrir að þakka - meðal ann-
ars - þýðingasjóði.
Hér eru bækur sem stórfrægar
hafa orðið af umtali eins og
Söngvar Satans eftir Salman
Rushdie, bókin sem getur kostað
höfund sinn lífið, og skáldsaga
Rybakovs um Stalíntímann,
Börn Arbats. Forlögin ítreka
kunningsskap við merka kunn-
ingja eins og Isaac Bashevis Sing-
er og Isabel Allende, Doris Les-
sing og Patrick Súskind, og Kol-
umbíumanninn Márquez - það
gildir ekki b'ara í afþreyingariðn-
aðinum að mikið vill meira, að
auðveldara er að koma á fram-
færi höfundum sem fólk kannast
við nú þegar. En það er líka gott
til þess að vita að útgefendur leita
víðar til fanga seinni árin:
Hneykslið eftir Shusaku Endo
kemur frá Japan, Blindgata í Ka-
író eftir Nagib Mahfúz, nóbels-
skáldið egypska, er líklega fyrsta
nútímaverkið úr hinum arabíska
menningarheimi sem á íslensku
er þýtt. Þar er vitaskuld verið að
bregðast við nóbelsverðlaunum -
en það ber líka vott um skjót við-
brögð að metsölubók Christophs
Ransmayrs um Ovis Rómverja-
skáld („Hinsti heimur") er komin
á íslensku aðeins ári eftir að hún
kom út í Þýskalandi. Stundum
hjálpa kvikmyndir bókum til að
fá sig þýddar á íslensku eða gefn-
ar út - t.d. er það ekki fyrr en nú
að hin sígilda skáldsaga Martins
Andersens Nexö um Pella sigur-
sæla, kemur f íslenskri útgáfu.
Og allar hinar
Fræðibækur, handbækur,
þjóðlegur fróðleikur, ýmsar
bækur - nú geta menn fyrst farið
að ruglast í ríminu. Hið stóra
yfirlitsrit Birgis Sigurðssonar um
sfldarævintýrið, Svartur sjór af
sfld, og bók Harðar Ágússtonar
um listsögulegt ævintýri á tólftu
öld falla báðar undir „þjóðlegan
fróðleik". Bókin um „Ástandið“
fellur svo undir „ýmislegt“ -
ásamt með bók Lúðvíks Jóseps-
sonar um landhelgismálið (pólit-
ísk nútímasaga) og bók Harðar
Bergmann um Umbúðaþjóðfé-
lagið ( samfélagsrýni). Annars er
maður helst að minna sig á fjöl-
breytni í bókaútgáfu þegar þess-
um síðum bókaskrár er flett: hér
eru fræðslurit um hesta og Unað
kynlísins, um veðrið (Markús
Einarsson), um sögu flugsins á ís-
landi, um framhaldslíf („Á
vængjum vitundar“ - einu sinni
var sá bókaflokkur allstór á ári
hverju). í handbókaflokknum
má greina, að um allan heim fjöl-
gar ört bókum sem kenna ráð við
öllu - við óþekkt í krökkum, við
bakveiki og augnverkjum, við of-
fitu (Ásgeir Hannes Eiríksson
gerist rithöfundur í þágu þess
málefnis). Hér er sálfræði af létt-
ara taginu eins og bókin sem vill
svara því, hvers vegna karlar
elska sumar konur en hlaupa frá
öðrum og þungavigtarviska eins
bók um speki Konfúsíusar. Hér
eru leiðarvísar um spilamennsku
jafnt sem afrek í orðabókaút-
gáfu, íslensk orðsifjabók.
Og samt er ekkert sagt enn um
barna- og unglingabækurnar.
Nema hvað því skal slegið fram,
að íslenskir höfundar eru að
sækja sig á þeim vettvangi - Iík-
lega er um þriðjungur barnabók-
anna sannarlega íslenskar.
íslenskum
ráðherra rænt
Leó E. Löve
Mannrán
ísafoldarprentsmiðja 1989
Alltaf kemur út á ári hverju
slatti af íslenskum ástarsögum,
en bræður þeirra, spennureyfar-
arnir, eru ekki margir. Leó E.
Löve er því ekki á alfaraleið, þeg-
ar hann smíðar sögu um gjald-
þrota íslenskan bisnessmann sem
ákveður að rétta við sína
reikninga með því að ræna ráð-
herra þegar hann er að koma út
frá ástkonu sinni eitthvert
fimmtudagsk völdið.
Spennan sem heldur lesanda
við efnið er ekki tengd spurning-
unni um það, hver framdi glæp-
inn, né heldur hvað hann ætlar að
gera, heldur því, hvernig hægt
væri að fremja íslenskt mannrán.
Og svo er náttúrlega beðið eftir
því hvort upp kemst að lokum og
því má ekki segja frá.
Er nú skemmst frá að segja að
þessi saga er haglega fléttuð og
yfirleitt blessunarlega laus við
óþarfa stflblóm, höfundur gengur
hreinlega til verks og ætlar sér
ekki meira en til stendur. Undir-
búningur mannránsins heldur
manni við efnið vegna þess að við
vitum ekki til hvers Gunnar Jak-
obsson mannræningi þarf á þessu
eða hinu að halda. Síðan er pass-
að upp á að láta plönin fara hér-
umbil úrskeiðis öðru hvoru
(reyndar má segja að það bragð
sé ofnotað, t.d. í sambandi við
flóknar flugvélaútréttingar
mannræningjans). íslensk við-
Leó E. Löve
brögð við mannráninu eru vel til
fundin - ekki síst þau að mönnum
dettur strax í hug að ráðherrann
hafi sjálfur sviðsett rán á sér til að
hressa upp á fallandi vinsældir.
Reyndar má greina ýmsa fróð-
lega þræði milli þessa reyfara,
sem vissulega sækir sitt í alþjóð-
lega formúlu, og samfélagsá-
stands á íslandi í dag: Er ekki hin
stórnsjalla mannránsáætlun
Gunnars Jakobssonar, sem ætlar
sér að fá miljón dollara í lausnar-
gjald, er hún ekki eðlilegur óska-
draumur allra þeirra sem ætluðu
að verða miklir menn í fjármála-
heiminum en sprungu á limminu?
Arni Bergmann
2 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN